Ο Μ. Καραγάτσης θα ήθελε να είναι ο Γιούγκερμαν και ως ένα βαθμό ήταν. Θα ήθελε επίσης να είναι βιομήχανος, επιχειρηματίας, πολιτικός. Τελικά υπήρξε ένας σπουδαίος λογοτέχνης. Η κόρη του συγγραφέα, Μαρίνα Καραγάτση μιλά για τον πατέρα της.
Συνέντευξη στην Ελπίδα Πασαμιχάλη
Ο Μ. Καραγάτσης είναι από τους πιο πολυδιαβασμένους νεοέλληνες
συγγραφείς. Σαράντα πέντε χρόνια μετά το θάνατό του έργα του όπως «Η μεγάλη χίμαιρα», «Ο κίτρινος φάκελος», «Το 10», «Σέργιος και Βάκχος», «Ο συνταγματάρχης Λιάπκιν» και ο «Γιούγκερμαν» κάνουν συνεχείς επανεκδόσεις και βρίσκονται στα ευπώλητα του εκδοτικού οίκου του Βιβλιοπωλείου της Εστίας που έχει τα δικαιώματα. Είναι χαρακτηριστικό πως «Η Μεγάλη Χίμαιρα» είναι εδώ και πολλά χρόνια το best-seller του εκδοτικού οίκου και βρίσκεται στην 36η του ανατύπωση.
Από την άλλη μεριά ο «Γιούγκερμαν» βρίσκεται στην 22η ανατύπωση και όπως έγινε γνωστό θα ξαναπάρει το δρόμο για τη μικρή οθόνη, εβδομήντα χρόνια μετά την έκδοσή του και τριάντα μετά την πρώτη τηλεοπτική του μεταφορά. Παραγωγός της σειράς θα είναι ο Τάσος Παπανδρέου και τα γυρίσματα αναμένεται να ξεκινήσουν το Μάρτιο του 2007 τόσο στην Ελλάδα όσο και στο εξωτερικό (Φινλανδία, Ρωσία, Βουδαπέστη, Κωνσταντινούπολη κ.ά.) Το έργο εστιάζει στην πολυτάραχη ζωή του ιλάρχου του τσαρικού στρατού Βασίλη Κάρλοβιτς Γιούγκερμαν που ήταν γόνος πλούσιας φινλανδικής οικογένειας και φθάνοντας το 1920 ως πρόσφυγας στο Πειραιά αποφασίζει να αναρριχηθεί στην κοινωνία των Αθηνών.
Στην πρώτη τηλεοπτική μεταφορά του έργου το 1976 από την ΥΕΝΕΔ πρωταγωνιστής στο ρόλο του Γιούγκερμαν ήταν ο Αλέκος Αλεξανδράκης, ενώ στο ρόλο του συγγραφέα Μιχάλη Καραμάνου ήταν ο Νικήτας Τσακίρογλου.
Που όμως οφείλεται το γεγονός ότι ο Μ. Καραγάτσης (κατά κόσμο) Δημήτρης Ροδόπουλος), ένας από τους συγγραφείς της γενιάς του ’30 παραμένει τόσο σύγχρονος και τα βιβλία του διαβάζονται σε μεγάλο βαθμό από νέους; Η απάντηση θα μπορούσε να επεκταθεί σε πολλές σελίδες, όμως οι πιο προφανείς απαντήσεις για όλους όσοι αγαπούν τα έργα του είναι η ζωντάνια και αμεσότητα της γραφής του, η στερεότητα των ηρώων του και η διεισδυτικότητα με την οποία τους περιγράφει, ως τα βάθη της ψυχής τους, δημιουργώντας πρόσωπα διαχρονικά.
Οι ήρωες του Καραγάτση δεν είναι μονοδιάστατοι, είναι
σύνθετοι και αντιφατικοί και αυτό ακριβώς το στοιχείο τους κάνει σύγχρονους και ίσως κλασσικούς. Ο ίδιος άλλωστε, γνωρίζοντας αυτή την ικανότητα, μιλούσε για «δαιμονική διεισδυτικότητα» όπως μας πληροφορεί η κόρη του κ. Μαρίνα Καραγάτση που μίλησε για τον Γιούγκερμαν αλλά και για την εξαιρετική, ιδιόρρυθμη και εκκρηκτική προσωπικότητα του δημιουργού του.
Πότε γράφτηκε ο Γιούγκερμαν;
Ο Γιούγκερμαν γράφτηκε το καιρό που ο πατέρας μου είναι νιόπαντρος. Η μάνα μου είναι τότε έγκυος και εξακολουθεί να το γράφει και όταν γεννιέμαι. Νομίζω ότι είναι ένα πολύ νεανικό βιβλίο και είναι και το πιο προσωπικό του. Υπάρχουν πάρα πολλά αυτοβιογραφικά στοιχεία μέσα. Εκείνο τον καιρό δουλεύει στον Πειραιά, σε μία ασφαλιστική εταιρία, που ήταν αντιπροσωπεία μίας Ελβετικής εταιρίας και ζυγίζανε σιτάρια. Ο πατέρας μου μόλις είχε τελειώσει το Πανεπιστήμιο και τον είχε πάρει νομικό σύμβουλο, αλλά στην ουσία τον έστελνε σε διάφορα λιμάνια και παρελάμβανε τα φορτία. Με τα ταξίδια που έκανε τότε και στη Μυτιλήνη και στη Σύρα και στη Καλαμάτα πήρε στοιχεία τα οποία χρησιμοποίησε μετά και για τη «Μεγάλη Χίμαιρα» στη Σύρα και για τη Μυτιλήνη στο Γιούγκερμαν. Και βέβαια έμαθε πολύ καλα τον Πειραιά.
Πόσο καιρό δούλευε στον Πειραιά;
Νομίζω ότι αυτό κράτησε μέχρι τον Πόλεμο, από το ’32 μέχρι το ’40. Κάτι τέτοιο. Και βεβαίως κατεβαίνει στον Πειραιά κάθε μέρα, τον περπατάει και τον ξέρει. Επανέρχεται στον Πειραιά και στο «Δέκα» . Είναι μια πόλη που την έχει αγαπήσει.
-Πιστεύετε ότι ο Γιούγκερμαν ήταν ο Καραγάτσης ή τουλάχιστον μία πλευρά του;
Σίγουρα. Νομίζω ότι θα ήθελε να ήταν, όμως δεν ήτανε. Νομίζω και στη ζωή του ήτανε διχασμένος. Δηλαδή από τη μια μεριά πίστευε ότι ήτανε ένας καλλιτέχνης κι από την άλλη πολλές φορές ανέφερε ότι θα μπορούσε να είναι ένας πολύ σπουδαίος επιχειρηματίας. Εγώ νομίζω ότι θα ήταν ένας πολύ αποτυχημένος επιχειρηματίας! … Πίστευε επίσης ότι θα μπορούσε να είναι ένας πολύ επιτυχημένος βιομήχανος, ή επιτυχημένος πολιτικός. Για όλα αυτά νομίζω ότι ήταν όνειρα της φαντασίας του, γιατί με την φαντασία τα βίωνε και ότι στην πραγματικότητα δεν θα μπορούσε να γίνει ούτε πολιτικός γιατί τα έλεγε όλα έξω από τα δόντια, γιατί ήταν ένας άνθρωπος πολύ παρορμητικός, δεν είχε καθόλου διπλωματικό χάρισμα που είχε ο αδελφός του ο πολιτικός με τον οποίο υπήρχε και ένας ανταγωνισμός.
-Τί τον γοήτευε στην ιδέα να είναι επιχειρηματίας; Η δράση;
Η Δρόση, το αυτοδημιούργητο, το να ξεκινήσει κανείς απ’ το τίποτα. Τους θαύμαζε πάρα πολύ. Όπως φαίνεται και στον Γιούγκερμαν. Όταν αργότερα δούλευε στη διαφημιστική εταιρία την ΑΔΕΛ και είχε επαφές με τον Δράκο της ΙΖΟΛΑ, με τον Κατσάμπα, τους θεωρούσε θεούς. Πίστευε ότι με τη βιομηχανία θα ανακάμψει η Ελλάδα. Εντάξει η τέχνη, αλλά την πρόοδο την φέρνει η οικονομική ζωή και οι άνθρωποι αυτοί που έφτιαχναν ψυγεία και κουζίνες θα την έκαναν να προοδεύσει.
–Ο Καραγάτσης είχε γράψει και ταξιδιωτικά κείμενα. Τι έλεγε όταν είχε γυρίσει από την Αμερική;
Από την μία μεριά δεν του άρεσε την Αμερική, από την άλλη μεριά όμως και την θαύμασε. Όταν γύρισε από την Αμερική μας είπε να πετάξουμε όλα μας τα πράγματα για να κινηθεί η βιομηχανία!… Να πετάξουμε την παλιά κουζίνα, για να αγοράσουμε καινούργια. Πετούσε όλα τα πράγματά μας. Ένα πράγμα φοβερό. Έλεγε ότι στην Αμερική έξω από τα σπίτια είναι πεταμένα όλα τα παλιά πράγματα κι έτσι κινείται η βιομηχανία. Αν κρατάμε ένα ψυγείο είκοσι χρόνια πώς θα κινηθεί; Τί να πω; Ήταν τόσο ιδιόρρυθμος. Από την άλλη η ίδια η ζωή στην Αμερική, του δημιούργησε μία μεγάλη μελαγχολία. Του φάνηκε άγριος αυτός ο τόπος.
-Η αρχαία Ελλάδα είναι έντονα παρούσα στο έργο του. Μιλούσε γι αυτήν;
Σίγουρα ήταν θαυμαστής της αρχαίας Ελλάδας και νομίζω ότι αυτό είναι και ένας αντίκτυπος ενός ανθρώπου του διαφωτισμού. Ο πατέρας μου ήτανε ένας άνθρωπος από την μία πολύ Έλληνας, από την άλλη ένας Ευρωπαίος του διαφωτισμού. Που θαυμάζει το γνώση. Και ήταν και πολυσχιδής. Τον ενδιέφεραν όλα τα θέματα. Έναν ολόκληρο χειμώνα μελετούσε ένα βιβλίο για το σύμπαν, σελίδα, σελίδα. Διάβαζε τις εγκυκλοπαίδειες. Καθόταν με τις ώρες και διάβαζε. Για ιστορία, για πολιτική, κα. Είχε αφάνταστες γνώσεις. Πάντως του άρεσε πολύ το λαϊκό στοιχείο της Ελλάδας. Κι αυτό βγαίνει πάρα πολύ και στο «10». Τον ενδιέφερε η ίδια η πραγματικότητα. Δεν πίστευε σε κάποια γραφικότητα ή σε κάποια παρελθοντολογία.
-Ήταν μπον βιβέρ;
Ήταν σίγουρα καλοφαγάς και πολυφαγάς. Ήταν καπνιστής. Ήθελε καφέ και τσιγάρο για να γράψει, μέχρι που αρρώστησε και έλεγε «πώς θα γράψω χωρίς τσιγάρο;» και το έκοβε στη μέση. Και βεβαίως είχε εξωσυζυγικές σχέσεις. Τώρα τί είδους σχέσεις ήταν αυτές, πόσο σημαντικές ήταν, δεν μπορώ να πω. Δεν νομίζω πάντως ότι ήταν ο άνθρωπος που θα μπορούσε να παρασυρθεί από έναν μεγάλο έρωτα. Γιατί ήταν πολύ εγωκεντρικός. Είχε κοπελίτσες, απλοϊκές λίγο, στο περιστασιακό. Επίσης για κάποιο διάστημα είχε κάποιες αντιλήψεις ότι οι γυναίκες δεν είναι δημιουργικοί άνθρωποι, δεν είναι για να κάνουν ουσιαστική δημιουργία και αυτές που έχουν γράψει μυθιστορήματα, περιορίζονται σε ένα μυθιστόρημα που είναι αυτοβιογραφικό, διότι δεν έχουν φαντασία.
-Πώς έγραφε; Σε γραφομηχανή;
Όχι ποτέ. Στο χέρι έγραφε και μάλιστα τον πρώτο καιρό με μολύβι. Μετά το γύρισε στο στυλό. Όταν έγραφε με μολύβι που ήμουν μικρό παιδί, είχε το γραφείο του, τα χαρτιά του, είχε μία δέσμη δημοσιογραφικό χαρτί από τη μία μεριά και μία σειρά με ξυμένα μολύβια, με μυτούλα πολύ λεπτή και πήγαινα εγώ πολύ μικρή και τα πείραζε. Μου έλεγε: Σε παρακαλώ πάρα πολύ, είναι το εργαλείο μου, το καταλαβαίνεις; Σηκωνόταν το πρωί γύρω στις επτά, γύρω στις επτάμισι όλη η οικογένεια πίναμε το γάλα μας και μετά έγραφε. Εγώ δεν τον θυμάμαι ποτέ να μην γράφει. Κάθε μέρα, το πρωί έγραφε, το μεσημέρι έγραφε, το απόγευμα έγραφε, το βράδυ πριν κοιμηθεί έγραφε. Επειδή είχε δύσκολο ύπνο ποτέ αργά το βράδυ, γιατί στις δώδεκα δωδεκάμισι έπεφτε στο κρεβάτι.
-Βγαίνατε σαν οικογένεια;
Στην εφηβεία μου επάνω, μετά τον πόλεμο αγόρασε ένα τζίπ και τις Κυριακές κάναμε κάποιες εκδρομές μαζί με τους Βενέζηδες, πηγαίναμε προς την Ανάβυσσο. Οδηγούσε, τσακωνόταν, κυνηγούσε τους άλλους οδηγούς, έβγαινε και τους έδερνε! Θυμάμαι να έχει μπει σε ένα χωράφι και να κυνηγάει έναν οδηγό. Του άρεσε πολύ να οδηγεί.
-Τα βράδια βγαίνατε;
Έβγαινε με τη μάνα μου. Πηγαίνανε σε ταβερνεία. Μαζί τους ήτανε συνήθως ο Καραντώνης με τη γυναίκα του, ο Κατσίμπαλης, ο Πατσιφάς, ήταν οι πιο τακτικοί. Και οι Βενέζηδες μερικές φορές, Τερζάκηδες, αυτοί.
-Πώς αποφασίσατε να δώσετε την άδεια να γυριστεί ξανά ο Γιούγκερμαν;
Πιστεύω ότι θα γίνει μία ευπρεπής παραγωγή, ελπίζω ότι ο κ. Παπανδρέου θα διαλέξει καλούς ηθοποιούς. Ο Γιούγκερμαν έχει γραφτεί σε μιά εποχή που ο πατέρας μου έπαθε την πρώτη μεγάλη κρίση νεύρων. Μεταξύ ‘36 και ‘38. Τότε άρχισε να παθαίνει τις πρώτες φοβερές αϋπνίες, πηγαίναμε στους ψυχίατρους, έπαιρνε φάρμακα, και ανάμεσα σε όλη την ιστορία αυτή γράφει τον Γιούγκερμαν που γι αυτόν ήταν μια όαση. Και ο Καραμάνος μέσα στο Γιούγκερμαν τον καθρεπτίζει πάρα πολύ και είναι αυτό που φοβάται. Έχει συνέχεια το φόβο ότι θα καταλήξει σε ένα ψυχιατρείο. Στο τέλος όταν πεθαίνει ο Καραμάνος τον θάβουν στη Λάρισα κι έχει και ένα απόσπασμα για το πώς θα ήθελε να είναι ο τάφος του. Κι αυτό δεν το σεβαστήκαμε, τον θάψαμε στο Α’ Νεκροταφείο.
Ημερομηνία άρθρου 19/7/2007
Φωτο: Ο Μ. Καραγάτσης στην Αμερική
Σχετικά θέματα (links)
-«Ο βιολογικός λόγος του Μ. Καραγάτση»
