Η Κιβωτός των …ταριχευμένων ζώων και ο Δάντης
Τι δουλειά έχει ένας συγγραφέας στο μακάβριο εργαστήρι ενός ταριχευτή ζώων; Τι σχέση έχουν με τη Θεία Κωμωδία ένας πίθηκος που λέγεται Βιργίλιος και ένα γαϊδούρι που λέγεται Βεατρίκη; Πόση ποίηση χωράει σε έναν διάλογο για τη γεύση που έχει το αχλάδι;
Tης Ελπίδας Πασαμιχάλη
Λίγοι συγγραφείς σήμερα γράφουν μυθιστορήματα για ιδέες. Και ακόμη λιγότεροι εκείνοι που το κάνουν με επιτυχία. Νομίζω ότι ο Καναδός Γιαν Μαρτέλ θα πρέπει να συμπεριληφθεί ανάμεσά τους. Ο 48χρονος συγγραφέας που το 2002 τιμήθηκε με το λογοτεχνικό Βραβείο Booker για ένα πραγματικά αριστουργηματικό βιβλίο «Η ζωή του Πι» επιστρέφει με ένα νέο μυθιστόρημα, που καθιερώνει τη θέση του στην αλληγορική μυθοπλασία. Το νέο του δημιούργημα , «Βεατρίκη & Βιργίλιος» είναι ένα εξαιρετικά ασυνήθιστο, πρωτότυπο, ευφυές, βαθύ και τελικά ειλικρινές βιβλίο, από αυτά που, ομολογουμένως δεν συναντά κανείς πολύ συχνά και κερδίζει τον αναγνώστη από την πρώτη σελίδα.
Το «Βεατρίκη & Βιργίλιος» είναι ένα μυθιστόρημα που με τον πιο καίριο και ταυτοχρόνως διακριτικό τρόπο εισχωρεί στην ανθρώπινη ψυχή και αποκαλύπτει ένα τοπίο που βρίσκεται πέραν του Καλού και του Κακού. Ένα χώρο όπου η καλοσύνη, η ευγένεια και η ομορφιά εναλλάσσονται με τη σκληρότητα, την επιθετικότητα και τη βαρβαρότητα. Και το ποιο παράδοξο από όλα; Η Τέχνη και μάλιστα η υψηλή Τέχνη, κινείται ανάμεσά τους. Η αντίφαση αυτή, γνωστή στους μεγάλους δημιουργούς, αμβλύνεται σε βαθμό εξαφάνισης στην «πολιτισμένη» εποχή μας, όπου η κυρίαρχη κουλτούρα επιβάλλει τους καλούς τρόπους και εθελοτυφλεί για την αντίπερα όχθη, “the dark side”….
Χένρι ο συγγραφέας και Χένρι ο ταριχευτής
«Το πιο σημαντικό κίνητρο για να αρχίσω να γράφω ένα βιβλίο είναι να βρω μια δυνατή ιστορία που να θέλω να την αφηγηθώ.» αυτό μου είχε πει ο Γιαν Μαρτέλ στη συνέντευξη που μου είχε παραχωρήσει, όταν τιμήθηκε με το Βραβείο Booker. Πιστεύω ότι με το «Βεατρίκη και Βιργίλιος» βρήκε μια πραγματικά δυνατή ιστορία και την αφηγείται με τρόπο έξοχο. . Και από αυτή την άποψη άξιζε τον κόπο η αναμονή.
Κεντρικός ήρωας του βιβλίου είναι ο Χένρι, ένας γνωστός συγγραφέας που αντιμετωπίζει σφοδρή απόρριψη από τους εκδότες του, όταν τολμά να παρουσιάσει ένα πρωτοποριακό έργο που συνδυάζει τη μυθοπλασία με το δοκίμιο. Σταματά να γράφει, μεταναστεύει σε άλλα χώρα και πιάνει δουλειά σαν σερβιτόρος σε μια σοκολατερία! Όμως συνεχίζει να δέχεται γράμματα από τους αναγνώστες του, στα οποία απαντά με ιδιαίτερη ευσυνειδησία. Ώσπου κάποια στιγμή παίρνει μία περίεργη επιστολή –πακέτο. Ένας μυστηριώδης αναγνώστης, που είναι μάλιστα συνονόματός τους, Χένρι κι αυτός, του στέλνει δύο διαφορετικά αφηγήματα και χωρίς άλλες διευκρινίσεις, ζητά τη βοήθειά του. Το ένα είναι ένα σχετικά άγνωστο διήγημα του Φλομπέρ με πρωταγωνιστή έναν κυνικό δολοφόνο άγριων ζώων, με νοσηρή επιθετικότητα. Το άλλο είναι ένας χαριτωμένος θεατρικός διάλογος ανάμεσα σε δύο ήρωες που λέγονται Βιργίλιος και Βεατρίκη, παραπέμποντας στη Θεία Κωμωδία του Δάντη. Το θέμα του διαλόγου είναι η φιλότιμη και γλαφυρή προσπάθεια του Βιργιλίου να περιγράψει στη Βεατρίκη, πως είναι ένα αχλάδι και με τι μοιάζει η γεύση του.
Η Κιβωτός των …ταριχευμένων ζώων
Ο Χένρι μπαίνει στον πειρασμό να συναντήσει τον αποστολέα και τον επισκέπτεται στη διεύθυνση του φακέλου. Τότε διαπιστώνει ότι ο «άλλος» Χένρι είναι ένας ογδοντάχρονος άντρας, ασυνήθιστης για την ηλικία του ενεργητικότητας, το επάγγελμα του οποίου είναι … ταριχευτής! Ο συγγραφέας Χένρι, βρίσκεται ξαφνικά σε ένα μακάβριο, σχεδόν μεσαιωνικό εργαστήριο ταριχεύσεων με φρικτά υπέροχα ταριχευμένα ζώα, πτηνά και ψάρια όλων των ειδών. Τίγρεις, λύκοι, νυφίτσες, ποντίκια, νυχτερίδες, κοάλα, καγκουρό, αντιλόπες, κόμπρες, φώκιες, αρκούδες, λιοντάρια, στρουθοκάμηλοι, γεράκια, κουκουβάγιες. Μια τεράστια ….Κιβωτός ταριχευμένων ζώων!
Εκεί, συναντά για πρώτη φορά τον Βιργίλιο και τη Βεατρίκη και, ναι, πρόκειται για δύο ακόμη ταριχευμένα πλάσματα! Έναν πίθηκος και ένα γαϊδούρι αντίστοιχα, καθισμένος ο ένας στην πλάτη του άλλου για πάντα….
Ο ταριχευτής Χένρι, ζητά από τον συγγραφέα Χένρι να τον βοηθήσει να ολοκληρώσει τον θεατρικό διάλογο που του είχε στείλει και που προορίζεται να γίνει το μοναδικό έργο της ζωής του. Πρωταγωνιστές ο πίθηκος Βιργίλιος και το γαϊδούρι Βεατρίκη…
Μια Κιβωτός ζωής ή μια Κιβωτός …νεκρής φύσης;
Ιδιαίτερη συγγραφική προσωπικότητα ο Γιαν Μαρτέλ, γεννήθηκε στην Ισπανία από Καναδούς γονείς, έχει σπουδάσει φιλοσοφία στο Πανεπιστήμιο του Τρεντ, έχει ταξιδέψει σε όλο τον κόσμο, έχει κάνει πλήθος από επαγγέλματα-κηπουρός, λαντζιέρης, φύλακας κ.ά.- και σήμερα ζει στο Μόντρεαλ όπου ασχολείται με το γράψιμο, τη γιόγκα και την εθελοντική εργασία. Τα ζώα και ο κόσμος τους είναι από τους αγαπημένους του μυθιστορηματικούς «ήρωες». Διότι τόσο στη ζωή, όσο και στο θάνατό τους μπορεί κανείς να δει στην πιο ευδιάκριτη μορφή, τα μυστήρια της ύπαρξης και της επιβίωσης, Τα ζώα πρωταγωνιστούσαν στο έργο του «Η ζωή του Πι», τα ζώα πρωταγωνιστούν και στο «Βεατρίκη και Βιργίλιος» . Που είναι ίσως κάτι σαν ο αντίποδας εκείνου.
Ένας κόσμος ζωντανός, αλλά επικίνδυνος ή ένας κόσμος νεκρός, αλλά ασφαλής και …ταριχευμένος; Αυτό είναι ίσως το μεγαλύτερο δίλημμα που θέτει το βιβλίο, τόσο για τον σύγχρονο άνθρωπο όσο και για τον σύγχρονο δυτικό πολιτισμό στο σύνολό του. Ένα δίλημμα που έχει τεθεί εκ των πραγμάτων και ο Γιαν Μαρτέλ το εντοπίζει και το διατυπώνει αλληγορικά. Από την απάντηση που θα δοθεί σε αυτό, θα εξαρτηθεί και η κληρονομιά που θα αφήσει η εποχή μας για το μέλλον. Θα είναι μια Κιβωτός ζωής ή μια Κιβωτός …νεκρής φύσης;
ΑΠΟΣΠΑΣΜΑΤΑ ΑΠΟ ΤΟ ΒΙΒΛΙΟ
«Στις ταριχεύσεις Οκαπί είμαστε επαγγελματίες συντηρητές της φυσικής ιστορίας. Δέρματα, κεφάλια, κέρατα, οπλές, τρόπαια, χαλιά, κάθε φυσικό είδος σε κάθε είδους κατασκευή, σε κάθε συνδυασμό και σύνολο. […] Είμαστε επίσης εξειδικευμένοι σε κάθε τεχνική και υλικό που απαιτείται για να κατασκευαστεί το περιβάλλον που επιθυμεί ο πελάτης για να εκθέσει τα ζώα του, από το απλούστερο κλαδί ως τα πιο περίπλοκα πανοράματα.» (σελ 85)
«Υπάρχει κάποιο επίπεδο βαρβαρότητας στην ταρίχευση; Εγώ δεν βλέπω κανένα. Εκτός και αν αφορά κάποιον που ζει εντελώς προφυλαγμένος από την έννοια του θανάτου, μια ζωή που δεν κοιτάζει ποτέ το εργαστήρι του χασάπη, ή του χειρουργού του νοσοκομείου ή το εργαστήριο ενός γραφείου κηδειών. Η ζωή και ο θάνατος ζουν και πεθαίνουν ακριβώς στο ίδιο σημείο: στο σώμα. Από αυτό γεννιούνται και τα μωρά και ο καρκίνος. Άρα το να αγνοείς το θάνατο σημαίνει ότι αγνοείς τη ζωή.» (σελ. 117)
ΠΑΙΧΝΙΔΙ ΝΟΥΜΕΡΟ ΔΩΔΕΚΑ
Σας μιλά ένας γιατρός:
«Αυτό το χάπι θα διαγράψει τη μνήμη σας.
Θα ξεχάσετε όλα σας τα βάσανα
Και όλες σας τις απώλειες.
Όμως θα ξεχάσετε επίσης και όλο σας
Το παρελθόν».
Καταπίνετε το χάπι; (σελ 246)
ΙNFO
«Βεατρίκη & Βιργίλιος»
Γιαν Μαρτέλ
Μτφρ. Μπελίκα Κουμπαρέλη
ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΨΥΧΟΓΙΟΣ 2011
Σελ. 256, ΤΙΜΗ € 14,40
Πιστεύω ότι η ύπαρξη και μόνο ενός τέτοιου αχαρακτήριστου βιβλίου που σατιρίζει ένα από τα παγκόσμια αναγνωρισμένα έργα είναι καθαρή βλασφημία τόσο για την νοημοσύνη μας τόσο για το πρόσωπο του συγγραφέα ,του Δάντη Αλιγκιέρι, που υπήρξε σαφώς μία ιδιοφυΐα και αυτό βέβαια καθιστά αδύνατο να τον κατανοήσει η μάζα.