Κεντρική ή …Ολοκληρωτική Ευρώπη ;
Η ιστορία της Ευρώπης γραμμένη από έναν Αμερικανό! Ένα φιλόδοξο συγγραφικό εγχείρημα, ένα βιβλίο που χαρακτηρίστηκε ως ένα από τα αριστουργήματα του αιώνα. Είναι το πρώτο έργο του συγγραφέα που μεταφράζεται στα ελληνικά και δίνει την ευκαιρία στο ελληνικό αναγνωστικό κοινό να γνωρίσει έναν από τους σημαντικότερους Aμερικανούς συγγραφείς της εποχής μας, μια αρκετά ιδιότυπη περίπτωση, αλλά και ένα νέο λογοτεχνικό είδος. Ο ίδιος έχει χαρακτηρίσει το έργο του μυθιστόρημα, γρήγορα όμως ο αναγνώστης συνειδητοποιεί ότι ο χαρακτηρισμός αυτός δεν είναι ακριβής, τόσο σε σχέση με το δομή, όσο και σε σχέση με το περιεχόμενο.
Της Ελπίδας Πασαμιχάλη
Ο πραγματικός πρωταγωνιστής σε όλα τα κείμενα του βιβλίου είναι η ίδια η Ιστορία. Η Ιστορία της Ευρώπης σε πολύ δύσκολες εποχές, ακραία φανατικές, όπως εκφράστηκε μέσα από τη σύγκρουση του ναζισμού με τον κομμουνισμό. Δύο αντίπαλα καθεστώτα, που ενώ για τον σύγχρονο Ευρωπαίο αποτελούν δυο όψεις του ίδιου νομίσματος, στην εποχή τους ο διαχωρισμός αυτός ήταν αδύνατος για τον μέσο πολίτη. Και ακόμη χειρότερα, ήταν εξαιρετικά επικίνδυνος για εκείνους που μπορούσαν να το αντιληφθούν.
Άνθρωποι στη δίνη φανατικών εποχών
Ο συγγραφέας συνθέτει 37 διαφορετικές ιστορίες με πρωταγωνιστές άλλοτε διάσημες προσωπικότητες και άλλοτε ανώνυμους ανθρώπους και μελετά τον τρόπο με τον οποίο αντιμετώπισαν τα μεγάλα ηθικά διλλήματα που έθεσαν στην καθημερινή ζωή τα αυταρχικά καθεστώτα της Γερμανίας και της Σοβιετικής Ένωσης στη διάρκεια του 20ου αιώνα. Μια Ρωσίδα αντάρτισσα υπόκειται σε βασανιστήρια στο ξεκίνημα του Β΄Παγκορμίου Πολέμου ενώ ένας νεαρός Γερμανός εισχωρεί στα Ες Ες για να μάθει στα εγκλήματά τους και να τα αποκαλύψει στον κόσμο. Κάποιες ιστορίες περιστρέφονται γύρω από τον ταλαντούχο Σοβιετικό συνθέτη Ντιμίτρι Σοστακόβιτς και τις σταλινικές παρεμβάσεις στη ζωή και το έργο του ενώ κάποιες άλλες έχουν ως επίκεντρο τη ζωή καλλιτεχνών και ποιητών, όπως η Κέτε Κόλβιτς και η Άννα Αχμάτοβα. Υπάρχουν επίσης σπουδαίοι «δευτεραγωνιστές», όπως ο Γερμανός αξιωματικός των Ες Ες, Κουρτ Γκερστάιν ο οποίος, με κίνδυνο της ζωής του, αποκάλυψε στους Συμμάχους, την ύπαρξη των στρατοπέδων συγκέντρωσης όπου εξοντώνονταν οι Εβραίοι αλλά και ο Ρώσος στρατηγός Α. Βλασόφ που αυτομόλησε με μεγάλο μέρος των ανδρών του στους Γερμανούς και μάλιστα έφτιαξε μονάδα ρώσων λιποτακτών για να πολεμήσουν τον Κόκκινο Στρατό. Κυριαρχούν βέβαια οι δύο ηγέτες, ο υπερφίαλος Χίτλερ και ο ρεαλιστής Στάλιν που έσυραν τους λαούς της Ευρώπης στην μεγαλύτερη τραγωδία της ιστορίας τους.
Αυτή η αμφισημία «κρύβεται» και στον αγγλικό τίτλο του βιβλίου “Europe Central” το οποίο δεν αποδίδεται μόνο ως Κεντρική Ευρώπη, αλλά και ως Συγκεντρωτική Ευρώπη, δηλαδή Ολοκληρωτική Ευρώπη. Με άλλα λόγια δεν πρόκειται για γεωγραφικό προσδιορισμό αλλά για προσδιορισμό των καθεστώτων. Ως εκ τούτου, η εύλογη βέβαια απόδοση στα ελληνικά ως «Κεντρική Ευρώπη» λειτουργεί κατά κάποιο τρόπο παραπλανητικά.
Ερώτηση για …δυνατούς λύτες: «Τι θα κάναμε αν ζούσαμε τότε;»
Όμως η πιο συγκλονιστική παράμετρος του βιβλίου είναι πως όλες αυτές οι τραγικές ιστορίες ολοκληρωτισμού, δεν αναφέρονται εν τέλει σε ένα ξεχασμένο παρελθόν από το οποίο η σύγχρονη ιστορία είναι εντελώς προφυλαγμένη. Αντιθέτως. Με γραφή προσεκτικά «ετεροχρονισμένη» ο συγγραφέας εμμέσως πλην σαφώς υπαινίσσεται ότι όλα αυτά θα μπορούσαν να επαναληφθούν σε μια παρόμοια μορφή. Είτε στη Ευρώπη είτε κάπου αλλού. Και για όποιον δεν το κατάλαβε αυτό από το βιβλίο, το διευκρινίζει και ο ίδιος στις συνεντεύξεις του: «Ο Χίτλερ και ο Στάλιν ήταν άνθρωποι που ανήκαν στην εποχή τους. Και κανείς δεν μπορεί να προδικάσει τι θα έκανε αν ζούσε τότε, αν δηλαδή θα υποτασσόταν ή αν θα πολεμούσε τον ολοκληρωτισμό με όλες του τις δυνάμεις. Οπότε είναι τραγελαφικό να μιλάμε για το φασισμό του παρελθόντος, σε μια κοινωνική οργάνωση, σαν την δική μας, όπου η υπέρτατη αξία είναι το χρήμα, όπου όλοι μαθαίνουν πώς να πουλούν τον εαυτό τους ακριβότερα και αυτό που κυριαρχεί τελικά είναι μια κουλτούρα πορνείας».
Από τις βολές του άλλωστε δεν αφήνει στο απυρόβλητο ούτε τους Αμερικανούς. Κάθε άλλο. Όπως δηλώνει, το βιβλίο του ήταν μια προσπάθεια να κάνει τους Αμερικανούς να απαλλαγούν από τον ναρκισσισμό τους, που εξυπηρετεί πάνω από όλα τους κυβερνώντες. Και εξηγεί: «Υπάρχει μόνο μια κυρίαρχη εμπορικοποιημένη κουλτούρα, που θεωρεί αδιανόητο να ασχοληθεί με κάτι που είναι πιο μακριά από τα σύνορα των ΗΠΑ. Γιατί αν τελικά υπάρξουν άνθρωποι που θα το κάνουν, θα ανακαλύψουν ότι υπάρχει και κάτι διαφορετικό από τη ζωή των αστέρων της θεαματικής βιομηχανίας ή την ποιότητα των σνακς στα σουπερμάρκετ».
Διαβάζοντας κανείς το βιογραφικό του συνειδητοποιεί ότι ο Βόλμαν δεν είναι μια συνηθισμένη προσωπικότητα. Έχει ταξιδέψει στις πολεμικές ζώνες του πλανήτη, Σεράγεβο, Βαγδάτη, Καμπούλ για να κάνει ρεπορτάζ. Και από την άλλη έχει γράψει μια επτάτομη μελέτη για τη βία με τίτλο «Rising Up and Rising Down: Some Thoughts on Violence, Freedom and Urgent» όπου υπερασπίζεται το δικαίωμα των πολιτών στην οπλοφορία.
Ο ίδιος κάνει μια σύντομη αφήγηση για τη ζωή του: «Ταξίδεψα το 1981 με οκτακόσια δολάρια στην τσέπη στο Αφγανιστάν για να συναντήσω τους μουτζαχεντίν. Όταν γύρισα, πήγα να σπουδάσω στο Μπέρκλεϊ. Με απέρριψαν έπειτα από έναν χρόνο και άρχισα να κάνω δημοσκοπήσεις από πόρτα σε πόρτα στο Σαν Φρανσίσκο. Και όταν ήρθε ο χειμώνας, τα παράτησα και άρχισα να τριγυρνάω στους δρόμους μαζί με ντίλερ ναρκωτικών και μαστροπούς. Όταν οι περιπλανήσεις μου άρχισαν να γίνονται επικίνδυνες, έπιασα δουλειά σε μια εταιρεία υπολογιστών. Εκεί κρυβόμουν τις νύχτες στο γραφείο και όταν έφευγαν όλοι, έγραφα το πρώτο μου μυθιστόρημα, το “You Bright and Risen Angels”, τρώγοντας και πίνοντας ό,τι έβρισκα στους αυτόματους πωλητές».
Σε μια εποχή που η ιστορία της Ευρώπης βρίσκεται σε σημείο καμπής και επαναπροσδιορίζεται, κάποιες «αιρετικές» προσωπικότητες όπως ο Γουίλιαμ Βόλμαν θα μπορούσαν να συμβάλουν στην αυτογνωσία της, αν βέβαια μπορέσουν να εισακουστούν….
Το βιβλίο τιμήθηκε με το Εθνικό Βραβείο Λογοτεχνίας ΗΠΑ 2005
INFO
«Κεντρική Ευρώπη»
ΓΟΥΙΛΙΑΜ Τ. ΒΟΛΜΑΝ
ΜΤΦΡ. ΑΛΕΞΗΣ ΚΑΛΟΦΩΛΙΑΣ
ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΚΕΔΡΟΣ 2011
ΣΕΛ. 888, ΤΙΜΗ € 28
