Ηλίας Προβόπουλος, «Κέντημα στην πέτρα η ζωή του»

0
2736

‘Άνθη της πέτρας στην Αμοργό

Η ζωή και το έργο του Μιχάλη Ρούσσου στον Ασφοντυλίτη

 Ο βίος, η πολιτεία και τα έργα των απλών ανθρώπων

της ζωής και του μόχθου, σπανίως δίνουν έμπνευση στους συγγραφείς για να τα καταγράψουν.  Μένουν ως «υλικό» για τους λαογράφους και ως πρώτη ύλη για τη μυθοπλασία. Οι περισσότερες βιογραφίες και εργογραφίες γράφονται για εκείνους που ήδη είναι γνωστοί και διάσημοι και το όνομά τους θα τραβήξει σαν μαγνήτης το κοινό και τους κριτικούς. Δεν συνέβη όμως το ίδιο και με τον Ηλία Προβόπουλο, ο οποίος στο βιβλίο του «Κέντημα στην πέτρα η ζωή του» αναζητεί τα χαραγμένα στην πέτρα ίχνη ενός λαϊκού καλλιτέχνη της Αμοργού, του Μιχάλη Νικήτα Ρούσσου η «πέτρινη ζωή» του οποίου έδωσε ταυτότητα στα λιθάρια και τις ξερολιθιές και άφησε επάνω τους ανεξίτηλα σημάδια. Άνθη της πέτρας.

Της Ελπίδας Πασαμιχάλη

Ο Μιχάλης Νικήτας Ρούσσος υπήρξε λιθοξόος ή αλλιώς μαρμαράς και έζησε την περισσότερη ζωή του στον οικισμό Ασφοντυλίτης της Όξω Μεριάς της Αμοργού και όπως γράφει ο Ηλίας Προβόπουλος στο βιβλίο του «κέντησε με το βελόνι του  πάνω στις πέτρες την ιστορία ενός ανθρώπου που ήθελε να πετάξει μακριά αλλά δεν είχε γερά πόδια»…. Έργο της ζωής του είναι οι  πάνω από 200 βραχογραφίες στις πέτρες του Ασφοντυλίτη που παρέμεναν αινιγματικές κι ας είχε αφήσει επάνω τους κομμάτια της ψυχής του.

Για τη ζωή του μυστηριώδη αυτού καλλιτέχνη, που έφυγε από τη ζωή την περίοδο της Κατοχής,  ελάχιστα είναι σήμερα πια γνωστά. Το μόνο βέβαιο είναι πως ήταν παράλυτος από τη μέση και κάτω. Ο λόγος άγνωστος. Πιθανόν να είχε προσβληθεί από πολιομυελίτιδα, κάποιοι λένε πως όταν ήταν παλληκάρι τον τιμώρησαν οι νεράιδες, που κρυβόταν στις ξερολιθιές για να τις βλέπει. Μη μπορώντας να κινηθεί είχε την ανάγκη των άλλων για να τον μεταφέρουν μέσα στο χωριό κι εκείνοι τον έπαιρναν και τον άφηναν κάπου. Για να περάσει την ώρα του κεντούσε στις πέτρες φιγούρες, σχέδια, ονόματα, χρονολογίες, αριθμούς, από μια εποχή που δεν υπάρχει πια. Οι άνθρωποι χάθηκαν και έμειναν τα σχέδια στην πέτρα.

Ο Ασφοντυλίτης, που κατά πάσα πιθανότητα πήρε το όνομά του από τους ομηρικούς ασφοδέλους που πλημμύριζαν κάποτε την περιοχή, υπήρξε ένας αγροτικός οικισμός της Αμοργού, στον οποίο, όπως διαβάζουμε στο κείμενο της αρχιτέκτονος και ιστορικού περιβάλλοντος Βιβιάννας Α.  Μεταλληνού,  «διασώζονται αλώβητες οι τυπολογίες του αρχαίου ελληνικού οίκου, όπως έχουν εξελιχθεί στην περίπτωση της αγροτικής εγκατοίκησης». Στεγνό τοπίο, ξερολιθιές , που δίνουν μορφή στους «κρημνώδεις αγρούς» και συγκρατούν το λιγοστό χώμα και πέτρες, πολλές πέτρες με τις οποίες έχτιζαν τα σπίτια, τους φράχτες, την εκκλησία, τις αυλές. Όπως έγραψε το 1885 ο Άγγλος περιηγητής James Theodore Bent «Το ορεινό χωριό όπου γευματίσαμε, έφερε το μακρύ όνομα Ασφοντυλίτης. Είναι χωριό τυροκομικό και αποτελείται από χαμόσπιτα. Αυτό που καταλύσαμε ήταν γεμάτο από τυριά που στέγνωναν σε καλάμια, που κρέμονταν από τους τοίχους ώστε να σχηματίζουν ράφια, που τα ονόμαζαν καλαμάκια».

Σε τούτο τον οικισμό έζησε ο «κεντητής της πέτρας» Μιχάλης Ρούσσος και εκεί άφησε τα περισσότερα από τα έργα του καθώς και κάποια στο δρόμο προς τον Ποταμό. Το κέντημα στην πέτρα ήταν μια συμμετοχή στη ζωή της κοινότητας και θέμα οι εικόνες και τα πρόσωπα της πέτρινης ζωής του. Άντρες της πέτρας, γυναίκες της πέτρας, παιδιά της πέτρας, ονόματα, χρονολογίες σταυροί για να ξορκίζουν το κακό, πέτρινα καράβια και πέτρινοι μουσικοί. Σκάλιζε επίσης γυναικεία ονόματα με τις εκλεκτές της καρδιάς του. Ποιος να θυμώσει με έναν αλαφροΐσκιωτο;

Σκάλιζε ως εκεί που έφταναν τα χέρια του, ύστερα όμως πολλοί έπαιρναν το έργο και το τοποθετούσαν ψηλά να ξεχωρίζει ανάμεσα στα άλλα απρόσωπα λιθάρια που στοίβαζαν για να οχυρώσουν το σπιτικό τους. Την τέχνη του προσπάθησαν να μιμηθούν και άλλοι, ακόμη και παιδιά. Τα έργα όμως του Μιχάλη ξεχωρίζουν γιατί είναι ευδιάκριτα  και καλοδουλεμένα. Στα κεντήματα του Μιχάλη Ρούσσου οι άνθρωποι κάνουν εκείνο που ο ίδιος δεν μπορεί. Περπατάνε και χορεύουν. Τους βλέπουμε μέχρι σήμερα να γλεντάνε και να χορεύουν στις ξερολιθιές, στα πανηγύρια του χωριού, κρατώντας στάμνες με κρασί κάτω από τους ήχους των αμοργιανών βιολιών.

Από τα ινδάλματα του Μιχάλη υπήρξε σύμφωνα με τις αφηγήσεις των παλιών, ο μουσικός Νικόλας Γαβαλάς ή Μπουγιουκλής, όχι μόνο γιατί ήταν δεξιοτέχνης στο βιολί αλλά γιατί είχε και μακριά πόδια… Η φιγούρα του Μπουγιουκλή  υπάρχει σμιλεμένη σε πολλές πέτρες καθώς και τα Μπουγιουκλάκια, δηλαδή  ο γιός του Μιχαλάκης, ο Μεγάλος και ο Μικρός Βαγγέλης Βεκρής, ο Νικόλας Στεφανόπουλος, ο Γιάννης Σμυρνής και άλλοι.

Χρόνους πολλούς μετά το πέρασμα του λαϊκού αυτού καλλιτέχνη από τα χώματα της Αμοργού, ο Ηλίας Προβόπουλος, συνεπής και ευαίσθητος περιηγητής της ελληνικής υπαίθρου, αναζήτησε τα ίχνη  και τα άνθη της τέχνης του. Εστίασε το φωτογραφικό του φακό στα έργα του και βρήκε την ποίηση στο νήμα της βασανισμένης ζωής του.  Συνθέτοντας μια ευγενική και λυρική επωδό, φόρο τιμής στη δύναμη και απαντοχή των  έσχατων  και στη βαθειά ανάσα της τέχνης.

info@bookbar.gr

 

Ηλίας Προβόπουλος

Ο Ηλίας Γ. Προβόπουλος γεννήθηκε το 1958 στη Λαμία, μεγάλωσε στη Μεγάλη Κάψη Τυμφρηστού και πήγε Γυμνάσιο στο κοντινό χωριό Άγιος Γεώργιος.Το 1980 έρχεται στην Αθήνα και ύστερα από φοίτηση στο «Εργαστήρι Επαγγελματικής Δημοσιογραφίας» αρχίζει να εργάζεται ως συντάκτης ύλης στον ημερήσιο τύπο. Ξεκίνησε από την οικονομική εφημερίδα «Κέρδος», συνέχισε με την «Αυγή», τη «Βραδυνή της Κυριακής» και το 1987 προσλαμβάνεται στην «Ελευθεροτυπία» όπου εργάστηκε στη σύνταξη ύλης μέχρι το καλοκαίρι του 2000. Από τότε και στο εξής συνεργάζεται με διάφορα έντυπα με θέματα που αφορούν κυρίως την ελληνική περιφέρεια, τη ζωή και τις ασχολίες των ανθρώπων και το πραγματικό φυσικό περιβάλλον. Κύριο έργο του, το οποίο ξεκίνησε το 1992 μέσα από τις σελίδες της «Ελευθεροτυπίας» και συνεχίζει μέχρι σήμερα είναι οι «Μικρές Πατρίδες», ένα αρχείο με ειδήσεις, πληροφορίες, κείμενα, συνεντεύξεις και φωτογραφίες από διάφορα χωριά της Ελλάδας. Προς το παρών υλικό από τις «Μικρές Πατρίδες» εμφανίζεται στο mikrespatrides.blogspot.com καθώς και στο άλμπουμ «ΜΙΚΡΕΣ ΠΑΤΡΙΔΕΣ» που εμφανίζεται στο FACEBOOK. Από το έργο των «Μικρών Πατρίδων» ξεχωρίζει η έκδοση «Ορεινή Πατρίδα – Στην Πίνδο, τον Άσπρο» που εξέδωσε το 2007 η Διευρυμένη Κοινότητα Νεράιδας Τρικάλων και αποτελεί για τον συγγραφέα έργο ζωής και κατάθεση ψυχής για την Ελλάδα που έφυγε και αυτή, που συνεχώς απομακρύνεται από κοντά μας. Συνέχεια της «‘Ορεινής Πατρίδας» και πρώτο στη σειρά ΒΙΟΤΟΠΙΕΣ των «Μικρών Πατρίδων» είναι το βιβλίο «Κέντημα στην πέτρα ήταν η ζωή του» που αναφέρεται στο βίο και το έργο του Μιχάλη Ρούσσου που στόλισε την Έξω Μεριά της Αμοργού με μοναδικά έργα κεντημένα πάνω στις πέτρες και αποτελεί ένα ύμνο στη δύναμη αυτού του ανθρώπου.

 

 

 

 INFO

Κέντημα στην πέτρα η ζωή του

Η ζωή και το έργο του Μιχάλη Ρούσσου στον Ασφοντυλίτη

Ηλίας Γ. Προβόπουλος

Εκδότης Μικρές Πατρίδες,  Βιοτοπίες

Σελ 112, Τιμή € 14.00