«Οι καιροί στάθηκαν πάντα χαλεποί και η Ποίηση πάντα λειτουργούσε»
«Δεν μου αρέσουν οι καταγγελίες ότι η εποχή είναι αντιποιητική. Εγώ πιστεύω ότι πρέπει να αφήνει κανείς τον εαυτό του να μπει στην ποιητική λειτουργία, η οποία υπάρχει σε κάθε τέχνη. Είναι στον έρωτα, είναι στην καθημερινή συμπεριφορά. Στον τρόπο που προσεγγίζει τα μυστικά της ύπαρξης. Είναι στα πάντα.»
Ιουλίτα Ηλιοπούλου
Συνέντευξη στην Ελπίδα Πασαμιχάλη
Δέκα χρόνια χωρίς τον Οδυσσέα Ελύτη. Δέκα χρόνια χωρίς τον ποιητή που η βαθειά φιλοσοφική του σκέψη μπορούσε να επαναπροσδιορίσει τη στάση μας απέναντι και στα πιο ασήμαντα πράγματα της καθημερινότητας, σε αυτό τον κόσμο τον μικρό, τον Μέγα…
Δέκα χρόνια μετά, η σύντροφος της ζωής του, ποιήτρια Ιουλίτα Ηλιοπούλου και επιμελήτρια των εκδόσεων του, μας δέχτηκε στο μικρό και ασκητικό διαμέρισμα στη Σκουφά, που ο ίδιος είχε επιλέξει να διαμένει. Χώρος λιτός, με απροσποίητη νεανικότητα, σχεδόν φοιτητικός, που θα αιφνιδίαζε οποιονδήποτε απροετοίμαστο… διακοσμητή εσωτερικών χώρων, ενώ αρκετοί από τους σημερινούς “καταναλωτές” του image θα ένοιωθαν… ανασφάλεια στη σκέψη ότι εδώ έζησε ο κάτοχος τους ενός από τα δύο Νόμπελ που κέρδισε η χώρα μας για την Ποίηση.
Η ίδια με απλότητα και σοβαρότητα διατηρεί χαμηλό προφίλ στις κραυγαλέες εποχές μας, αναδίδει μία βαθειά αίσθηση αξιοπρέπειας και φυσικής ευγένειας και διαχωρίζει τα ιδιωτικά από τα δημόσια. Μέλημά της ο λόγος και το έργο του ποιητή τα οποία τελικά είναι το ζητούμενο στους χαλεπούς καιρούς μας.
«Ποίηση υπάρχει και στο
μεγάλωμα ενός παιδιού…»
-Συμφωνείτε με την άποψη ότι η εποχή μας είναι αντιποιητική;
Ζούμε μία πραγματικότητα η οποία ουσιαστικά δεν έχει αρχές και διέπεται από την έννοια του συμφέροντος, του εγωισμού, της υποκρισίας,. Αν δει κανείς αυτές τις παραμέτρους και έχει μία ρεαλιστική επίγνωση του πώς διαμορφώνεται η καθημερινότητα και η ανταγωνιστική διάθεση των ανθρώπων σαφώς θα σκεφτεί ότι είναι μία αντιποιητική εποχή, μία εποχή στην οποία βασιλεύει το συμφέρον. Παρ’ όλα αυτά, πιστεύω ότι υπάρχει αυτό το κρυφό, το πιο καθαρό κομμάτι του εαυτού μας το οποίο ζητά να υπάρξει. Εξαρτάται από εμάς αν θα του δώσουμε το χώρο ή αν θα το αφήσουμε νεκρό. Δεν μου αρέσουν οι καταγγελίες ότι η εποχή είναι αντιποιητική. Τί κάνω εγώ για να μην είναι;
-Μπορούμε να αντισταθούμε διαβάζοντας Ποίηση;
Δεν σημαίνει ότι πρέπει αναγκαστικά να διαβάζει κάποιος ποίηση. Εγώ πιστεύω ότι πρέπει να αφήνει τον εαυτό του να μπει στην ποιητική λειτουργία, η οποία υπάρχει σε κάθε τέχνη. Υπάρχει και στην τέχνη του μεγαλώματος ενός παιδιού που είναι η πιο υψηλή τέχνη και συνδυάζει πολλές μαζί. Είναι στον έρωτα, είναι στην καθημερινή συμπεριφορά. Στον τρόπο που προσεγγίζει τα μυστικά της ύπαρξης. Είναι στον τρόπο που διαβάζει ένα κείμενο αλλά και στον τρόπο που επιλέγει μία μουσική. Είναι στα πάντα.
«Η υπέρμετρη καταναλωτική διάθεση
που προβάλει σαν ανάγκη, είναι μια
παγίδα για το σημερινό άνθρωπο»
–Τι έλεγε ο ίδιος ο Ελύτης για αυτό το θέμα;
Ο Ελύτης στο λόγο του στη Σουηδική Ακαδημία αυτό ακριβώς είπε. Ότι οι καιροί στάθηκαν πάντοτε χαλεποί και η ποίηση πάντοτε λειτουργούσε. Το πιστεύω πολύ αυτό. Ότι κάθε εποχή έχει τις δικές της δυσχέρειες. Τώρα μπορεί να περνάμε μία απουσία ιδεολογιών. Αυτό σε ένα πρώτο επίπεδο γεννά μία χαλαρότητα στη συμπεριφορά, μειώνει τους στόχους και μειώνει τη διεκδίκηση του ανθρώπου για βασικά δικαιώματα. Γιατί συνήθως ξεχνάμε ότι η καθημερινότητα και η ανταγωνιστική εποχή κατατρώει τα αληθινά μας δικαιώματα και μας προβάλλει άλλες ανάγκες που ενδεχομένως δεν είχαμε. Η υπέρμετρη καταναλωτική διάθεση που προβάλει σαν ανάγκη είναι μία παγίδα για το σημερινό άνθρωπο που ξεχνάει το αληθινό του δικαίωμα σε μια γνήσια ζωή, στη γνώση στην ελευθερία, στην αυτοδιάθεση, που υπονομεύεται από τους ρόλους που καλούμαστε να παίξουμε και από τα πρότυπα που προβάλλονται.
-Η Ποίηση του Ελύτη μας ξεναγεί σε αυτό τον κόσμο;
Απολύτως. Γιατί είναι μία ποίηση που βρίσκεται βαθειά μέσα σε αυτήν την πραγματικότητα. Δεν είναι ρομαντική ποίηση. Δεν είναι μια ποίηση που ζητάει τη φυγή σε κατευθύνσεις είτε μελαγχολίας, είτε υπέρμετρης αισιοδοξίας. Είναι μία ποίηση που με πάλη και με αγώνα μέσα στις λέξεις και μέσα στις καταστάσεις αυτής της πραγματικότητας ζητά να αποκαλύψει το καθαρό της πρόσωπο που υπάρχει. Ζητά να αποκρυπτογραφήσει το μυστήριό της.
-Σε μία εποχή που η μαζική κουλτούρα καθορίζει τις επιλογές μας, τί πιθανότητές έχει η Ποίηση να καθορίσει συνειδήσεις; Μήπως πριν από δέκα- δεκαπέντε χρόνια ο κόσμος ήταν πιο δεκτικός;
Νομίζω ότι η κάθε εποχή έχει τη δυσκολία της. Μπορεί κανείς να σκεφτεί εποχές και δυσκολότερες ακόμη. Μερικές φορές μέσα στη δυσχέρεια αναπτύσσονται ισχυρές δυνάμεις. Γι αυτό λέει ο Ελύτης ότι «Η ειρήνη θέλει δύναμη να την αντέξεις». Παρ’ όλα αυτά νομίζω ότι κάθε εποχή στο πρώτο της επίπεδο είναι αντιποιητική. Ο Ελύτης στο λόγο του στη Σουηδική Ακαδημία αυτό ακριβώς είπε. Ότι οι καιροί στάθηκαν πάντοτε χαλεποί και η ποίηση πάντοτε λειτουργούσε. Το πιστεύω πολύ αυτό. Οτι κάθε εποχή έχει τις δικές της δυσχέρειες.
«Ο Οδυσσέας Ελύτης επέλεγε
“το ολίγον και το ακριβές”.
Μισούσε το περιττό στο λόγο του,
το μισούσε και στη ζωή του.»
-Ποιά ήταν η στάση του Οδυσσέα Ελύτη στον υπέρμετρο καταναλωτισμό που είχε αρχίσει να διαφαίνεται επί των ημερών του;
Βεβαίως υπήρχε από τότε. Η στάση καθρεπτίζεται στη ζωή του. Ήταν ένας άνθρωπος που έζησε πολύ ασκητικά. Θα μπορούσε θαυμάσια να έχει μπει σε αυτή τη λογική ότι πρέπει να έχει ένα μεγάλο σπίτι, πρέπει να έχει ένα αυτοκίνητο. Έζησε πάρα πολύ ασκητικά σε 50 τετραγωνικά όπως βλέπετε, απλώς από μία κοινή επιλογή από πολύ παλιά, ζω και τώρα εγώ, με ελάχιστα πράγματα, πολύ λιγότερα από αυτά που υπάρχουν σήμερα, έως και ένα συγκεκριμένο αριθμό βιβλίων. Αυτό που έλεγε μέσα από την ποίησή του ότι είναι «του ολίγου και του ακριβούς», το εννοούσε απολύτως. Ήθελε να έχει τα απαραίτητα. Τα απαραίτητα που να του επιτρέπουν να κάνει σωστότερα τη δουλειά του και με μεγαλύτερη άνεση να σκέφτεται και να υπάρχει. Αυτά όμως ήταν συγκεκριμένος αριθμός βιβλίων, συγκεκριμένος αριθμός πραγμάτων, μισούσε το περιττό. Όπως το μισούσε στο λόγο του, το μισούσε και στη ζωή του.
Η ασκητική αυτή στάση χαρακτήριζε και την καθημερινότητά του;
Απολύτως. Ήταν ένας άνθρωπος που ακολουθούσε στη ζωή του, τις αρχές που φαίνονται στο έργο του. Ειδικά τα χρόνια που τον έζησα εγώ, γιατί ένας άνθρωπος διαφοροποιείται με την ηλικία και με τον περιβάλλον. Στην πορεία του αυτή ήταν ένας άνθρωπος που κρατήθηκε στους λίγους φίλους, στα λίγα πράγματα και στη πολλή δουλειά. Με απόλυτη αυστηρότητα και με τις ίδιες αγάπες. Δηλαδή το λίγο χρόνο που είχε τον διέθετε στη θάλασσα ή στους φίλους.
«Όταν έγραφε το “Άξιον Εστί”
Δούλευε με ωράριο εργασίας οκτάωρο
επί πέντε χρόνια»
-Ποιές ώρες εργαζόταν για την ποίηση;
Δεν υπήρχε ένα σταθερό ωράριο εργασίας. Σαν ιδιοσυγκρασία υπήρξε άνθρωπος που δούλευε αρκετά το βράδυ. Όταν έγραφε το “Αξιον Εστί” δούλευε με ωράριο εργασίας οκτάωρο και περισσότερο, καθημερινά επί πέντε χρόνια, για ολοκληρωθεί ένα τέτοιο έργο.
