Κυρίες και κύριοι προσδεθείτε! Το ταξίδι σας θα είναι επικίνδυνο αλλά συναρπαστικό. Ένα ταξίδι πιλοτικό, από τη λογοτεχνική ασφάλεια στην λογοτεχνική πρωτοπορία….
Της Ελπίδας Πασαμιχάλη
Υπάρχουν βιβλία που… νανουρίζουν τους αναγνώστες τους και άλλα που τους αφυπνίζουν. Στα πρώτα ανήκει μεγάλο μέρος της σύγχρονης εκδοτικής παραγωγής τόσο στη χώρα μας όσο και στο εξωτερικό, που ακολουθούν κάποιες «δοκιμασμένες συνταγές» και μερικές φορές αναρριχώνται και στις πρώτες θέσεις των ευπώλητων. Δεν υπάρχει λόγος να το κρύβουμε. Τα περίφημα ή περιβόητα “pillow books” (βιβλία για το μαξιλάρι) ή τα βιβλία… ξαπλώστρας, προσφέρο υν… ζέστη το χειμώνα και δροσιά το καλοκαίρι! Όσο για τα βιβλία που αφυπνίζουν; Αυτά λιγοστεύουν τραγικά.
Το βιβλίο του Μιχαήλ Μήτρα «Μηχανή Αναζήτησης», που περιλαμβάνει κείμενα του λογοτέχνη από το 1972, σαφώς δεν είναι ένα βιβλίο που μπορεί να χαλαρώσει τους αναγνώστες του. Αντιθέτως είναι ένα βιβλίο που αμφισβητεί αλλά δεν αμφιβάλλει, ένα βιβλίο που προκαλεί αλλά δεν προσβάλλει, ένα βιβλίο που προβληματίζει και γι αυτό αφυπνίζει. Στα ποιητικά πεζογραφήματα του Μιχαήλ Μήτρα, ο λόγος αποδομείται και οι λέξεις αποσυνδέονται από τα νοήματα και ως εκ τούτου από τα στερεότυπα που τις συνοδεύουν. Απαλλαγμένος από το βάρος του κλισέ ο λόγος, γίνεται εικόνα, γίνεται ήχος, γίνεται μουσική, γίνεται αίσθηση και όχι λογική σκέψη.
Τι είναι η λογοτεχνία; Το ερώτημα αυτό που διατυπώνεται ξανά και ξανά από τις αρχές του 20ου αιώνα μέχρι σήμερα και έχει λάβει πολλές αιρετικές αλλά γόνιμες απαντήσεις από τα πρωτοποριακά κινήματα όπως οι ντανταϊστές, οι υπερρεαλιστές κ.ά, επαναδιατυπώνεται από τον Μιχαήλ Μήτρα με τον πιο σαφή και κατηγορηματικό τρόπο.
Στα κείμενα του βιβλίου οι λέξεις αυτονομούνται και ακολουθούν τη δική τους πορεία. Άλλοτε ξέφρενη, άλλοτε πειθαρχική. Συνωθούνται, ασφυκτιούν, στοιβάζονται, στριμώχνονται, παραληρούν, ονειροπολούν, οργίζονται και επιτίθενται. Άλλοτε πάλι μπαίνουν στη σειρά, υποδύονται τις υπάκουες, αναπαράγουν μηχανικά ετερόκλητα κλισέ, ειρωνεύονται και περιγελούν. Οι λέξεις πετάνε κοκτέϊλ μολότοφ στις μεγαλόσχημες διατυπώσεις, βγάζουν τη γλώσσα στη σοβαροφάνεια και μπορούν να σπάσουν τα νεύρα στις πολλά υποσχόμενες καλές προθέσεις, με τις οποίες συνήθως είναι στρωμένος ο δρόμος για την κόλαση. Εκνευρίζουν μέχρι τελικής πτώσης τους τεχνοκράτες και φέρνουν σε αμηχανία τους κριτικούς.
«Στην επιστροφή κάνουμε σχέδια και με ρωτάς. Λοιπόν θα πρέπει να πάρουμε το μεγάλο ερμηνευτικό λεξικό της Ακαδημίας ν’ αλλάξουμε τη βελόνα του πικάπ να ξαναρχίσεις τα γερμανικά σου να επισκεφτώ την οδοντογιατρό μου ν’ αγοράσουμε τα 12 μαθήματα αστρολογίας σελοτέιπ γραβάτα τσάι βολβούς για τις γλάστρες να κάνουμε αίτηση για τηλέφωνο να ξαναρχίσεις τα χάπια και το βράδι ένα ποτήρι παγωμένο γάλα.» (σελ. 17)
Αρκετοί χαρακτηρίζουν ως πειραματική, τη λογοτεχνία την οποία ο Μιχαήλ Μήτρας καλλιεργεί και από αυτή την πλευρά την αντιμετωπίζουν με επιφύλαξη ή και καχυποψία. Στην προκειμένη όμως περίπτωση, το πείραμα γίνεται ο δρόμος για να οδηγηθεί ο αναγνώστης αλλά και ο ίδιος ο ποιητής, σε νέους κόσμους που δεν υποψιαζόταν αρχικά. Με αυτή την έννοια η ποίηση γίνεται πραγματική δημιουργία, ένα εγχείρημα από το οποίο κανείς δεν γνωρίζει εκ των προτέρων τι θα προκύψει, μία περιπέτεια στην οποία εμπλέκεται και συμμετέχει και ο ίδιος ο δημιουργός, μία διαδρομή γεμάτη εκπλήξεις.
Στο πείραμα που επιχειρεί ο Μήτρας, αξιοποιώντας πλούσια γλωσσικά υλικά, τίποτα δεν είναι προσχεδιασμένο και ασφαλές. Οι μαγικές ουσίες
της γλώσσας, τα… υγρά, τα οξέα, τα άλατα, οι καταλύτες, τα φίλτρα, όλα, αναμιγνύονται ελεύθερα και από την ανάμιξη μπορεί να προκύψουν θεσπέσιοι κρύσταλλοι και διαμάντια, μπορεί όμως να γίνουν και… εκρήξεις! Και να τραυματιστούν τόσο οι μαθητές, όσο και ο ίδιος ο… αλχημιστής.
Στην πραγματικότητα πρόκειται για ένα παιχνίδι, με την ευρηματική έννοια του όρου, που εμπεριέχει και τον κίνδυνο. Γι αυτό και όσοι επιθυμούν τη λογοτεχνική ασφάλεια και όσοι φοβούνται μήπως… μουτζουρώσουν τα χέρια τους, προτιμούν να μένουν μακριά. Και καλά κάνουν. Αντιθέτως όσοι γοητεύονται από το ρίσκο, τις ανατροπές και το αναπάντεχο, όσοι εκ φύσεως ανησυχούν και δεν είναι ικανοποιημένοι από τα συσκευασμένα και ασφαλή λογοτεχνικά σκευάσματα της εποχής μας, αισθάνονται για την τέχνη αυτού του είδους, μια φυσική έλξη.
ΙNFO
Το βιβλίο «Μηχανή Αναζήτησης» του Μιχαήλ Μήτρα κυκλοφορεί από τις ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΝΕΦΕΛΗ
