ΤΟ ΘΕΜΑ ΤΟΥ ΜΗΝΑ: Σύγχρονη Αιγυπτιακή πεζογραφία

0
1913

Μυθιστορήματα που υπήρξαν «προφητικά»

Γράφει η Πέρσα Κουμούτση

Τα σύγχρονα Αιγυπτιακά μυθιστορήματα  δεν περιορίζονται πια στη ρεαλιστική αποτύπωση της κοινωνίας και των ανθρώπινων τύπων της, ούτε στην στερεότυπη θεματολογία. Ξεφεύγουν αρκετά από τα όσα είχαμε συνηθίσει να διαβάζουμε ως τώρα στους αιγυπτίους συγγραφείς, και, επίσης, ξεφεύγουν αρκετά από τους παραδοσιακούς τρόπους αφήγησης. Ενώ η τάση της εσωστρέφειας και του υπαινιγμού σε ότι αφορά τη γραφή που ήταν τα κύρια στοιχεία της πεζογραφίας του παρελθόντος, τώρα έχουν αρχίσει να φθίνουν σιγά- σιγά και να αντικαθίστανται από την αμεσότητα του λόγου, την ευκρίνεια και την καθαρότητα.

Θα αναφερθώ σε τρία πρωτότυπα ως προς το θέμα τους και ως ένα βαθμό ριζοσπαστικά έργα της νεώτερης αιγυπτιακής πεζογραφίας, που  θα μπορούσαν να θεωρηθούν προπομποί των συγκλονιστικών γεγονότων που συμβαίνουν σήμερα στην Αίγυπτο


Ενώπιον του Θρόνου

Ναγκίμπ Μαφχούζ

Ένα  πρωτότυπο και εξόχως γοητευτικό μυθιστόρημα που δεν περιορίζεται στην ρεαλιστική αποτύπωση της κοινωνίας και των ανθρώπινων τύπων της, ούτε στην στερεότυπη θεματολογία του Ναγκίμπ Μαχφούζ. Ξεφεύγει αρκετά από τα όσα είχαμε συνηθίσει να διαβάζουμε ως τώρα στον Αιγύπτιο νομπελίστα συγγραφέα.

Οι σημαντικότερες μορφές της ιστορίας της διαχρονικής  Αιγύπτου προσέρχονται ένας- ένας στην επιβλητική αίθουσα της ουράνιας Δικαιοσύνης για να καταθέσουν και να απολογηθούν για τα πεπραγμένα τους ενώπιον ενός ιερού τριμελούς δικαστηρίου που απαρτίζεται από τρεις αρχαίες θεότητες. Έπειτα να δεχτούν την ποινή ή την επιβράβευσή τους. Είναι όλοι εκεί, από τους Φαραώ Χέοπα και Ραμσή μέχρι τους προέδρους Γκαμάλ Αμπντ ελ Νάσερ και Άνουαρ ελ Σατάντ .

Οι ηγετικές φυσιογνωμίες του παρελθόντος συζητούν μεταξύ τους, άλλοτε επικρίνουν με σφοδρότητα και οργή  τις αποφάσεις των νεότερων και άλλοτε τους εξυμνούν. Οι αρχαιότεροι μέμφονται τους πιο νέους για την παρακμή της χώρας, όπως ο Νάσερ που επιτίθεται στον Άνουαρ ελ Σαντάντ για την δυτικόφιλη πολιτική του. Επαναστάτες, ποιητές και απλοί φελάχοι, που έζησαν σε διάφορες εποχές διατυπώνουν και αυτοί με τη σειρά τους τις απόψεις τους για την ηγεσία της πανάρχαιης και πολύπαθης  χώρας. Θυμίζουν πολλά από τα λησμονημένα σήμερα πολιτικά και ιστορικά λάθη, τα οποία στοίχισαν κατ’ επανάληψη στην Αίγυπτο την ελευθερία και την αξιοπρέπεια της.

Άραγε, αν ο Μαχφούζ, ζούσε σήμερα, τι θα έλεγε για τα όσα συμβαίνουν στην πατρίδα του. Τι θα συμβούλευε τον Μουμπάρακ; Και θα τον κατηγορούσαν, άραγε, οι άλλοι προηγούμενοι ηγέτες για την αυταρχική και άδικη διακυβέρνησή του;

Αληθινά, τη στιγμή αυτή δεν θα μπορούσε να υπάρξει πιο επίκαιρο βιβλίο.

Μετάφραση Πέρσα Κουμούτση

Εκδόσεις Ψυχογιός

Σελ. 243, Τιμή € 14.40




Στη σκιά του Καϊρου

Ιμπραήμ Αμπντ ελ Μεγκίντ

Σε πρώτο και πιο φανερό επίπεδο το μυθιστόρημα «Στη σκιά του Καϊρου» του Ιμπραήμ Αμπντ ελ Μεγκίντ περιγράφει την περιπλάνηση δυο ανδρών που βρίσκονται στο μεσοστράτι της ζωής τους στο σύγχρονο Κάιρο.

Όπως ο μυθικός Σουλτάνος με τον βεζίρη του στα παραμύθια της Χαλιμάς, έτσι και εδώ- σα να επαναλαμβάνουν το παράδειγμα του παραμυθιού- τα δυο κεντρικά πρόσωπα της ιστορίας περιδιαβαίνουν τους δρόμους και τις συνοικίες της πρωτεύουσας για να αποκαλύψουν την πραγματική εικόνα της πόλης. Τα όσα παρουσιάζονται μπροστά τους είναι συγκλονιστικά, εικόνες μιζέριας και δυστυχίας, απόλυτης φτώχιας και φθοράς, τα ανθρώπινα δεινά σε όλες τις όψεις της καθημερινής ζωής και σε όλο τους το μεγαλείο.

Η Αίγυπτος σε δρόμο χωρίς επιστροφή

Το πιο παράδοξο είναι πως ενώ και οι δυο τους ζουν στην καρδιά της πόλης περισσότερο από μισό αιώνα, οι εικόνες αυτές προβάλλουν μπροστά στα έκπληκτα μάτια τους σαν να τους γίνονται γνωστές για πρώτη φορά. Ίσως, λοιπόν, η περιπλάνησή τους να είναι εκτός από γνώση της ζωής που υπάρχει γύρω τους και ένα ταξίδι αυτογνωσίας, μια διαδρομή προς τη συνειδητοποίηση της αλήθειας που χρόνια τώρα έκλειναν σε αυτή τα μάτια τους. Η ανάγκη τους να γνωρίσουν τον ίδιο τον εαυτό τους μαζί την βαθύτερη γνωριμία του κόσμου που τους περιβάλλει και που ως τώρα φαίνεται ότι τον έβλεπαν σαν διάκοσμο ή σαν σκηνικό της δικής τους καθημερινότητας τους φέρνει αντιμέτωπους με την πικρή αλήθεια.

Το Κάιρο, η άλλοτε δοξασμένη πόλη και κατ επέκταση η Αίγυπτος, έχει πάρει ένα δρόμο χωρίς επιστροφή.  Έτσι, αν δει κανείς το βιβλίο χωρίς τα δευτερεύοντα και τριτεύοντα που έχουν μπει για τις ανάγκες της μυθοπλασίας, αυτό που απομένει είναι η ιστορία των δυο αντρών,  που η ζωή μοιάζει να τους έχει προδώσει.

Η ευτυχία γίνεται ένας απόμακρος προορισμός

Πράγματι, ορισμένες στιγμές της περιπλάνησής τους αισθάνονται σα να έχουν εξαπατηθεί, σαν τα όνειρα τους να έχουν προδοθεί, σα να μην έχουν νιώσει ολοκληρωμένα όσα πίστευαν όσα έζησαν. Μπορεί ο καθένας να φέρνει μαζί τις πλούσιες εμπειρίες και τα βιώματά του, αλλά και οι δυο τους εξακολουθούν να αναζητούν την ευτυχία, την οποία ελπίζουν κάποια στιγμή να αισθανθούν. Τελικά ανακαλύπτουν ότι η ευτυχία τούς έχει προσπεράσει για τα καλά, μαζί με την ελπίδα, απομακρύνοντας ακόμα πιο πολύ την προοπτική της ευτυχίας που άλλοτε έμοιαζε δεδομένη.

Στο μυθιστόρημα θίγονται με σοφία αλλά και με διαύγεια, με πικρό χιούμορ, ειρωνεία και κάποτε με ανάλαφρο σαρκασμό, πολλά από τα ζητήματα που απασχολούν τον σύγχρονο αιγύπτιο που έχει πέσει θύμα των περιστάσεων και της άδικης  εκμετάλλευσης από τους ίδιους τους ιθύνοντες.

Η ριζοσπαστική αφηγηματική τε χνική αυτού του στοχαστικού και δραματικού στην ουσία του βιβλίου, η αποσπασματική εξιστόρηση, η ελλειπτικότητα στους διαλόγους και τα απροσδόκητα περιστατικά, που κάνουν την περιπλάνηση των δυο ανδρών στο Κάιρο μια διαδρομή στον χώρο και στον χρόνο, στην πραγματικότητα και στη φαντασία, στη λογική και στο παράλογο, γεμάτη εκπλήξεις και αφορμές για στοχασμούς. `Άλλωστε, όπως είναι ρευστή η αφήγηση σʼ αυτό το βιβλίο, το ίδιο κινούμενη ανάμεσα στην πραγματικότητα και στη φαντασία μοιάζει και η αναζήτηση των δύο φίλων. Αν γιʼ αυτούς κύριο ζητούμενο είναι η αναζήτηση της ευτυχίας, στη ζωή τους και στη ζωή των άλλων, η ευτυχία παρουσιάζεται από τον συγγραφέα σαν ένα άπιαστο όνειρο. Εκεί που νομίζουν ότι την έχουν κατακτήσει, εκεί βλέπουν ότι τους ξεφεύγει για μια ακόμα φορά.


Μετάφραση Πέρσα Κουμούτση

Εκδόσεις LIBRO

Σελ 208, Τιμή € 16,28






Ταξί στους δρόμους του Καϊρου

Χάλεντ λε Χαμίσι

Σε αντίθεση με την περιπλάνηση των δυο αντρών και την έμμεση και συχνά χιουμοριστική καταγραφή ή αποτύπωση της θλιβερής αλήθειας, το αρθρωτό μυθιστόρημα «Ταξί στους δρόμους του Καϊρου» του νεαρού συγγραφέα, θίγει κατά βάθος τα ίδια ζητήματα αν και από διαφορετική σκοπιά.

Στο έργο αυτό ο βεζίρης είναι ένας. Ακούει και παρατηρεί σιωπηλά χωρίς να παρεμβαίνει ουσιαστικά στη δράση- ίσως το μόνο που κάνει είναι να βοηθά στην εκμαίευση της αλήθειας ‘ παρακινεί τους αφηγητές των ιστοριών με το ενδιαφέρον που δείχνει και να τους αναγκάζει έτσι να αποκαλύψουν όλο και περισσότερα.

Ιστορίες καθημερινής τρέλας με φόντο το Κάϊρο

Πενήντα έξι ιστορίες καθημερινής τρέλας που αφηγούνται από πενήντα έξι διαφορετικούς ανθρώπους, προερχόμενους από όλο το φάσμα του σύγχρονου αιγυπτιακού λαού. Αν και ουσιαστικά θα μπορούσαν όλοι αυτοί να είναι ένας και μοναδικός αφηγητής. Σπάζοντας τους παραδοσιακούς τρόπους αφήγησης, αλλά και τους τρόπους της γλωσσικής έκφρασης που συνηθίζονταν στην αιγυπτιακή πεζογραφία, το «Ταξί στους δρόμους του Καϊρου» συντίθεται από ιστορίες που όλες τους παρουσιάζουν όψεις της πιο συμβατικής καθημερινότητας, από ανθρώπους που προέρχονται από τα πιο φτωχά στρώματα του καϊρινού πληθυσμού.

Θίγουν ζητήματα που ελάχιστα χρόνια πριν θα μπορούσαν να θεωρηθούν ταμπού, αλλά είναι επίσης ιστορίες που παρά το τοπικό τους χρώμα θα μπορούσε κανείς να βρει σʼ αυτές βασικά στοιχεία τα οποία με άλλη μορφή θα τα συναντήσει σε κάθε σημείο της γης. Ακόμα και στις πιο εύπορες και ευνοημένες οικονομικά και πολιτικά χώρες.

Μια χώρα διχασμένη ανάμεσα στη Δύση και την Ανατολή

Οι αλήθειες που παρουσιάζονται μέσα από τις αφηγήσεις των ταξιτζήδων είναι συγκλονιστικές: και εδώ: Μιζέρια, αθλιότητα, δυσπραγία, η επιβίωση είναι ένας διαρκής αυτοσκοπός που μάλιστα για να επιτευχθεί πολλές φορές παίρνει άγρια μορφή. `Έτσι, το σύνολο των ιστοριών δημιουργούν μια δέσμη ή ένα ψηφιδωτό που ξεδιπλώνει μπροστά στα μάτια μας διόλου εξωτική και μάλλον απαισιόδοξη, μια ζοφερή εικόνα του σύγχρονου Καϊρου, και σε προέκταση ολόκληρης της Αιγύπτου, μιας χώρας που διχάζεται ανάμεσα στη Δύση κα στη Ανατολή.

Τα προβλήματα προσεγγίζονται με τον θυμοσοφικό τρόπο του απλού και σε πολλές περιπτώσεις αγράμματου λαού, αλλά τονίζονται με πικρό χιούμορ, με ειρωνεία και κάποτε με ανάλαφρο σαρκασμό για την ανθρώπινη μοίρα, αυτούς που εξουσιάζουν και αυτούς που εξουσιάζονται. Μάλιστα τα περισσότερα από τα προβλήματα του αιγυπτιακού λαού, έτσι όπως περιγράφονται μέσα στο Ταξί στην ουσία δεν περιορίζονται στον αραβικό κόσμο.

Διαφθορά, υπερκαταναλωτισμός και παγκοσμιοποίηση

Η φτώχια, η ανεργία, η αναξιοκρατία, ο νεποτισμός, η εκμετάλλευση από την μεριά του κράτους, η εξαντλητική γραφειοκρατία, η διαφθορά της αστυνομίας, οι μικρές εξουσίες που γίνονται μεγάλες, η παγκοσμιοποίηση, ο υπερκαταναλωτισμός, όλα αυτά συνθέτουν μια εξαιρετικά τολμηρή για τα αιγυπτιακά δεδομένα δέσμη αφηγημάτων. Και ενώ οι ιστορίες είναι στη βάση τους απλές και θα μπορούσε να θεωρηθούν από κάποιον βιαστικό αναγνώστη ως κοινότοπες, η ριζοσπαστική αφηγηματική τεχνική τους τις διαφοροποιεί από τα άλλες του είδους τους, καθώς και η γλώσσα αυτού του στοχαστικού και πολιτικού στην ουσία βιβλίου, η αποσπασματική του εξιστόρηση, οι μονόλογοι και οι εξομολογήσεις, τα έντεχνα βαλμένα απροσδόκητα περιστατικά έτσι ώστε να δημιουργούνται εσωτερικές ανατροπές, το πικρό χιούμορ, ανάγουν το Ταξί σε ένα από τα πλέον σημαντικά έργα της σύγχρονης αραβικής και όχι μόνο λογοτεχνίας.  Αλλά σπουδαιότερη κατάκτηση από όσο είπαμε στο βιβλίο αυτό του Χάλεντ λε Χαμίσι , είναι η γλώσσα στην οποία είναι γραμμένο. Ανεπιτήδευτη, καθημερινή γλώσσα του δρόμου με τους ιδιωματισμούς και τις εκφράσεις που πολύ δύσκολα μπορούν να γίνουν κατανοητές σε κάποιον ο οποίος δεν έχει εντρυφήσει στη γλώσσα και δεν έχει γνωρίσει σε βάθος τα ήθη και τις νοοτροπίες του λαού. `Άλλωστε, είναι γνωστό ότι η αραβική γλώσσα είναι μια πολύ πλούσια σε νοήματα γλώσσα και ιδιωματισμοί του δρόμου αποτελούν μια ειδική γλώσσα, με κώδικες δύσκολους, στοιχεία τα οποία συντελούν στην όχι εύκολη απόδοσή τους σε μια άλλη γλώσσα.

Μετάφραση Πέρσα Κουμούτση

Εκδόσεις Μεταίχμιο

Σελ. 225, Τιμή € 14,27




info@bookbar.gr

Σχετικά Θέματα

ΑΙΓΥΠΤΟΣ… ΩΡΑ ΜΗΔΕΝ

Πέρσα Κουμούτση, Συνέντευξη «Ανησυχώ πολύ για την επόμενη μέρα»

CELLAR Older Entries