Η εκδίκηση της πραγματικότητας |
Το καινούριο μυθιστόρημα «Λευκή ρεβάνς» της Αργυρώς Μαντόγλου
είναι ένα βιβλίο με πολλές όψεις, πολλά επίπεδα γραφής που μπορεί να διαβαστεί σαν αστυνομικό θρίλερ, αλλά και σαν κοινωνικό μυθιστόρημα ή σαν ψυχογράφημα. Χωρίς αυτό να επηρεάζει στο ελάχιστο τη συνοχή του, θα έλεγα ότι αυτό που χαρακτηρίζει το βιβλίο είναι οι αλλεπάλληλες μεταμορφώσεις, ξεκινώντας από τη δομή και την αφήγηση, προχωρώντας στους χώρους στο οποίο εξελίσσεται η δράση και καταλήγοντας στους ήρωες.
Της Λίλας Κονομάρα
Το βιβλίο απαρτίζεται από τέσσερα μέρη ανάμεσα στα οποία παρεμβάλλονται αποσπάσματα από ένα μυθιστόρημα που κάποιος γράφει για τον κεντρικό ήρωα του βιβλίου. Η εγκιβωτισμένη αυτή διήγηση, ανατρέχοντας στο παρελθόν, μας δίνει πρόσθετα στοιχεία για την ταυτότητά του ήρωα, με τον τρόπο της μυθοπλασίας όμως, δηλαδή αναμιγνύοντας πραγματικά περιστατικά με επινοημένα.
Η δολοφονία του Αλέξη είναι η αφορμή….
Η ιστορία ξεκινάει το Δεκέμβρη του 2008, τις μέρες της δολοφονίας του Αλέξη Γρηγορόπουλου και με τις πρώτες κιόλας σελίδες το σασπένς ξεκινάει: μια γυναίκα πεθαίνει μυστηριωδώς αφήνοντας πριν από το θάνατό της ένα μήνυμα. Ένας πολύ εμφανίσιμος άντρας θέλει να αλλάξει πρόσωπο και επισκέπτεται μια πλαστική χειρουργό, αφήνοντας πίσω του ένα όπλο μέσα σε μια χαρτοσακούλα. Ένας παράξενος κοκκινομάλλης ψάχνει καθημερινά τα σκουπίδια μιας γυναίκας. Παράλληλα γίνονται αναφορές σε διάφορους ανεξιχνίαστους φόνους. Η συγγραφέας στήνει με εξαιρετική μαεστρία μια ατμόσφαιρα μυστηρίου, απειλής και αδιόρατης αγωνίας. Με γρήγορο ρυθμό, παρουσιάζει τα πρόσωπα, μπλέκει τις ιστορίες τους, αφήνει υπόνοιες και εγείρει ερωτήματα. Ορισμένα κεφάλαια λύνουν κάποιες απορίες, βοηθούν τον αναγνώστη να κάνει τους απαραίτητους συσχετισμούς ανάμεσα σε πρόσωπα και γεγονότα, πριν όμως καταφέρει να αποκρυσταλλώσει μια άποψη, η εικόνα ανατρέπεται από καινούρια στοιχεία που περιπλέκουν την υπόθεση. Οι χρονικές αναδρομές αλλά και οι εναλλαγές των αφηγητών φωτίζουν διαφορετικά τα γεγονότα με αποτέλεσμα η ιστορία να μεταμορφώνεται διαρκώς. Ακόμα και όταν, λίγο πριν από το τέλος, νομίζουμε ότι έχουμε συλλάβει πλήρως τα γεγονότα και έχουμε λύσει το μυστήριο, το βιβλίο μας επιφυλάσσει νέες ανατροπές.
Αθήνα: Μια πόλη σε κατάθλιψη
Οι μεταμορφώσεις όμως δεν περιορίζονται όπως είπα και πριν, στην πλοκή, αλλά επεκτείνονται σε όλα τα επίπεδα. Πέρα από το δεύτερο μέρος το οποίο διαδραματίζεται στο Λονδίνο και στο νότο της Γαλλίας, όλη σχεδόν η υπόλοιπη ιστορία εκτυλίσσεται στην Αθήνα, μια πόλη που, από το 2000 και μετά, βιώνει καθημερινά δεκάδες μεταμορφώσεις. Η πόλη αλλάζει ραγδαία: την ευφορία των Ολυμπιακών αγώνων, την υπερκατανάλωση και το νεοπλουτισμό διαδέχονται η κρίση, τα μαγαζιά που κλείνουν, οι ορδές των μεταναστών και των ζητιάνων, τα δεκάδες εργοτάξια που μένουν στη μέση, τα συχνά επεισόδια με την αστυνομία, οι σπασμένες βιτρίνες των καταστημάτων και η κλιμακούμενη βία. Ο «Ακοίμητος», ένας από τους ήρωες, δεν βγαίνει πια σχεδόν ποτέ από το σπίτι του από τότε που έμεινε άνεργος. Ένας άλλος ήρωας, ο Σωτήρης, χάνει επίσης τη δουλειά του, όσο για τη μητέρα του, ζει στο δρόμο μαζί με άλλους άστεγους οι οποίοι, όπως επισημαίνει ο αφηγητής, «πληθαίνουν και ηλικιακά μικραίνουν». Πρόκειται για «μια πόλη σε κατάθλιψη», «σε διάφορα σημεία της οποίας είναι γραμμένο το ρήμα βασανίζομαι με τρία αποσιωπητικά να το ακολουθούν. Ο Αθηναίος πολίτης βασανίζεται και ως ύστατη μορφή διαμαρτυρίας το γράφει στους τοίχους». Η Αθήνα κατακλύζεται από σκουπίδια, θρυμματισμένα γυαλιά και μια γενικευμένη επιθετικότητα.
Με πολύ σύντομες περιγραφές, ενίοτε και με μια απλή φράση, η συγγραφέας συλλαμβάνει απόλυτα τον παλμό της εποχής και αποτυπώνει το αδιέξοδο της χώρας, την κατάρρευση της καθημερινότητας των ηρώων της, με μια «σύγχρονη» γραφή που συγχρονίζεται με το ρυθμό της ζωής, όπως αυτή διαμορφώνεται.
Αβάσταχτη μοναξιά και ματαιοδοξία
Το αδιέξοδο της χώρας που καταρρέει αντανακλά το εσωτερικό αδιέξοδο των ηρώων. Η κρίση που βιώνουν γύρω τους βρίσκεται σε πλήρη αντιστοιχία με την εσωτερική τους κρίση. Οι φιλικές σχέσεις ελάχιστες, οι ερωτικές, αδιάφορες, εφήμερες γνωριμίες μέσω ίντερνετ στις οποίες δεν επενδύουν κανένα συναίσθημα, απλώς ξεγελούν για λίγο τη μοναξιά τους όπως η Πολυτίμη που συναντάει τον Ακοίμητο στο σπίτι του και περνάνε τις νύχτες τους αμίλητοι ενώ εκείνος βλέπει πορνοταινίες. «Σεξ και μόνο σεξ», λέει, «η γνησιότερη μορφή σχέσης». Βιώνοντας αυτό το αίσθημα της ερημιάς, της αδυναμίας, κάποιοι επιχειρούν να αλλάξουν τη ζωή τους αλλάζοντας πρόσωπο και καταφεύγουν σε αισθητικές επεμβάσεις. Θέλουν να μεταμορφωθούν, να «βελτιώσουν την εικόνα τους», γιατί «έτσι λένε στις μέρες μας τον όψιμο ναρκισσισμό, τον τρόμο του κενού, το φόβο του θανάτου». Από τις πολλαπλές επεμβάσεις, φτάνουν στο τέλος, όπως η ηρωίδα Αντιγόνη Μώρου να μην αναγνωρίζουν πια το πρόσωπό τους, η απόσταση ανάμεσα στο είναι και στο φαίνεσθαι να είναι αγεφύρωτη και η μόνη διέξοδος που τους απομένει μοιάζει να είναι η αυτοκτονία. Κάποιοι άλλοι, εξόριστοι κι αυτοί από τον ίδιο τους τον εαυτό, όπως ο κεντρικός ήρωας, οδηγούνται, χωρίς ίχνος ενοχής στην παραβατικότητα, αποζητώντας μια αίσθηση παντοδυναμίας. Προς το σκοπό αυτό, ο Ζήνωνας Λάιος υιοθετεί διάφορα προσωπεία, εμφανίζεται ως Ζορό, Ζακ, Ζοζέφ, γίνεται ανάλογα με την περίσταση τρυφερός και λυρικός ή απειλητικός και σκοτεινός, αλλάζει επάγγελμα και τόπο διαμονής. Έτσι στο βιβλίο συσσωρεύονται οι πλαστές εικόνες, οι μεταμφιέσεις, οι ψευδείς δηλώσεις. Ταυτόχρονα η συγγραφέας υπονομεύει διαρκώς τις κρίσεις και τις επιλογές των ηρώων της οδηγώντας τα σχέδιά τους σε αποτυχία.
Αμαρτίες γονέων παιδεύουν τα τέκνα
Πέρα όμως από την κοινωνικοπολιτική κρίση και την ηθική κατάρρευση που αυτή επιφέρει, οι ήρωες μοιάζουν να είναι εγκλωβισμένοι στην προσωπική, οικογενειακή τους ιστορία. Όλο το μυστήριο άλλωστε, όλη η πλοκή στήνεται γύρω από κάποιους γονείς και τις σχέσεις τους με τα παιδιά τους. Η συγγραφέας μοιάζει να λέει ότι κανείς δεν μπορεί να ξεφύγει από τα χνάρια της οικογενειακής του ιστορίας καταδεικνύοντας σε ποιο βαθμό οι «αμαρτίες των γονέων παιδεύουν τα τέκνα», μεταμορφώνοντας και συχνά παραμορφώνοντας τη ζωή και τον ψυχισμό τους. Ο τίτλος άλλωστε του εγκιβωτισμένου αφηγήματος «Το αμάρτημα του πατρός μου», δεν είναι τυχαίος. Οι κινήσεις του βασικού ήρωα μοιάζουν πολλές φορές προδιαγεγραμμένες. Αναπαράγει τα ίδια λάθη με τον πατέρα του, επισκέπτεται τα ίδια μέρη που είχε επισκεφθεί κι εκείνος χωρίς να το ξέρει, όπως όταν αποφασίζει να καταταγεί στη Λεγεώνα των Ξένων, κάνει παρόμοιες επιλογές και όλα αυτά προσπαθώντας να ανταποκριθεί στο πατρικό πρότυπο και τις γονεϊκές προσδοκίες. Όπως σε όλους τους αντίστοιχους ήρωες, η τραγικότητά του έγκειται στο ότι ενώ εξασκείται στην τέχνη της παραπλάνησης και εξαπατά διαρκώς τους γύρω του, ο ίδιος είναι ο πρώτος που πλανάται. Είναι πλέον αργά όταν ανακαλύπτει ότι βάσισε όλη τη ζωή του σ’ ένα τεράστιο λάθος και οι φόνοι που διέπραξε ήταν ανώφελοι. Όπως και σε όλους τους τραγικούς ήρωες, οι αλλεπάλληλες μεταμορφώσεις του γίνονταν ερήμην του και η εκδίκηση που σχεδίαζε στρέφεται τελικά εναντίον του ίδιου του του εαυτού.
Σ’ αυτό το αέναο και άκρως απολαυστικό παιχνίδι των μεταμορφώσεων, η συγγραφέας μοιάζει να κλείνει το μάτι στον αναγνώστη ανατρέποντας κάθε τόσο τις βεβαιότητές τους. Η πραγματικότητα, είτε εσωτερική είτε εξωτερική, παίρνει με τη ρευστότητά της πάντα τη ρεβάνς!
INFO
Λευκή Ρεβάνς
Αργυρώ Μαντόγλου
Εκδόσεις Ψυχογιός
Σελ. 416, Τιμή € 16,60
