Χρήστος Προυκάκης, Μια φωτογραφία, χίλιες σκέψεις

July 13, 2015

3093

Η Αθήνα του «αοράτου» με ένα κλικ…|

«Ο φακός αυθόρμητα επιλέγει τις στιγμές αποσπώντας ελάχιστα χιλιοστά προσωπικής ζωής, Όσο το ανοιγόκλειμα του βλέφαρου. Και οι ακίνητες φιγούρες στο φωτογραφικό χαρτί δείχνουν πως το παζάρι δεν είναι μόνο κυριακάτικο φολκλόρ. Αλλά και η αξιοπρεπής σιωπή απέναντι σε ανυπέρβλητες δυσχέρειες επιβίωσης όσων από τόπους μακρινούς εναπέθεσαν καταγής όνειρα και ελπίδες….»

Όταν ο Χρήστος Προυκάκης έγραφε αυτές τις εξομολογητικές και τόσο ποιητικές γραμμές, ως επίλογο στο έξοχο φωτορεπορτάζ που είχε κάνει στο Μοναστηράκι, κάπου εκεί στις αρχές της δεύτερης χιλιετίας για το ονομαστό Γεωτρόπιο της Ελευθεροτυπίας, πιθανότατα δεν μπορούσε να φανταστεί ότι δεκατρία χρόνια μετά, παρόμοιες εικόνες, θα πρόβαλλαν και σε πολλές άλλες από τις γειτονιές της Αθήνας. Και αναμφίβολα δεν θα μπορούσε να φανταστεί ότι τα μοναχικά πρόσωπα, που με τόση παρατηρητικότητα και ευαισθησία αποτύπωνε με το φακό του, θα πλήθαιναν σε τέτοιο βαθμό σκληρότητας και αναλγησιαςγύρω μας, στη σημερινή πια Ελλάδα των αδιεξόδων, των δανειστών, της ανεργίας, της απελπισίας, της οικονομικής κρίσης. Ποιος θα το φανταζόταν άλλωστε…

Της Ελπίδας Πασαμιχάλη

Φιγούρες απόμακρες, σαν να έρχονται από έναν άλλο κόσμο, ερμητικά κλειστές, σιωπηλές, χαμένες στα προβλήματα και στις σκέψεις τους, στο στομάχι μιας πολιτείας που αλέθει τα πάντα. Εικόνες που συναντάμε πλέον καθημερινά, αλλά συχνά δεν εστιάζουμε από φόβο μήπως φανούμε «αδιάκριτοι» ή μήπως τυχόν εκτεθούμε σε μια «παρέκκλιση» που όλο και διευρύνεται, μας περικυκλώνει και απειλεί να μας περιλάβει. Σε τέτοιου είδους φιγούρες έστρεψε το φακό του ο Χρήστος Προυκάκης αρκετά χρόνια πριν, συγκεντρώνοντας στη θεματική ενότητα με τον εύγλωττο τίτλο “Lonely People” στον λογαριασμό του στο Flickr έναν πραγματικό θησαυρό.

Στις μέρες μας, στην εποχή της εικόνας και των πολυμέσων δηλαδή, που ένας ασύλληπτα μεγάλος αριθμός καλών, κακών, μέτριων αλλά και εμπνευσμένων φωτογραφιών εισβάλλει καθημερινά στο οπτικό μας πεδίο, οι φωτογραφίες του Χρήστου Προυκάκη έχουν κάτι το πολύ ξεχωριστό. Παρουσιάζουν μιαν άλλη Αθήνα που εμφανίζεται δίπλα μας καθημερινά, αλλά την αγνοούμε. Άλλοτε πάλι την αποφεύγουμε…. Εικόνες για τις οποίες δεν θα λέγαμε το πολυχρησιμοποιημένο κλισέ «Μια φωτογραφία χίλιες λέξεις» αλλά ένα άλλο πιο ουσιαστικό: Μια φωτογραφία χίλιες σκέψεις….

Γνωστός στο ευρύτερο κοινό από την πολυετή του δημοσιογραφική πορεία με θέματα Επιστήμης –Τεχνολογίας και την ιδιαίτερη «ματιά» με την οποία προσέγγιζε τον εξειδικευμένο και απαιτητικό αυτό τομέα, ο Χρήστος Προυκάκης, αποκαλύπτει με το πλούσιο φωτογραφικό υλικό που έχει συγκεντρώσει από τη δεκαετία του ’80 μέχρι πρόσφατα, μιαν άλλη αθέατη πλευρά του, την καλλιτεχνική. Εκεί που η καλώς εννοούμενη δημοσιογραφική διορατικότητα συναντά την Τέχνη.

Μιλώντας ο ίδιος για την πολυετή του θητεία στο επιστημονικό ρεπορτάζ σημειώνει και εξομολογείται:

«Το επιστημονικό ρεπορτάζ που υπηρέτησα από το 1986 έως και σχετικά πρόσφατα είχε πολλές πλευρές. Άλλοτε το ερωτευόμουν και άλλοτε το απεχθανόμουν. Η πλειοψηφία των μέσων που δούλεψα ήθελαν απλό, στρωτό, “μαθηματικό” γράψιμο.. Σχεδόν πάντα διαφωνούσα, διότι κάτι τέτοιο μου αποστερούσε την επαφή με τον αυθορμητισμό και ίσως την πιο λυρική και ανθρώπινη πλευρά της προσέγγισης.»

Υπήρξαν όμως και εξαιρέσεις:

«Κορυφαία εξαίρεση απόλυτα ελεύθερης έκφρασης αποτέλεσαν οι Τεχνικές Εκδόσεις του γνωστού συναδέλφου Κώστα Καββαθά, όπου μπορούσα να προσεγγίσω το αντικείμενο των ενδιαφερόντων μου σχεδόν με οποιοδήποτε τρόπο, αρκεί το κείμενο να ήταν σωστό και σαφές. Ήταν η περίοδος κατά την οποία η φωτογραφία και η δημοσιογραφία βρέθηκαν μέσα μου σχεδόν σε επαφή. Αντίστοιχα σοβαρή περίοδος για την σύμπλευση του διδύμου φωτογραφίας και τεχνολογίας ήταν η χρυσή για την σταδιοδρομία μου πορεία στο επιστημονικό ρεπορτάζ της Ελευθεροτυπίας του ‘90, όπου αφέθηκα έως τα όρια του αυτοσχεδιασμού και της προσωπικής επιλογής θεμάτων».

Μιλώντας για τις φωτογραφίες των μοναχικών ανθρώπων, μια φωτογράφηση καταφανώς δύσκολη, καθώς επί της ουσίας παραβιάζει την ανωνυμία τους και ταυτόχρονα καλείται να αποτυπώσει όχι μόνο τα πρόσωπα αλλά και τα συναισθήματα, ο Χρήστος Προυκάκης μιλά για μια πολύ ιδιαίτερη ψυχολογική «προετοιμασία»:

«Ασφαλώς κάθε μια από τις φωτογραφίες των μοναχικών ανθρώπων -που θέλω να διευρύνω- είναι μια ξεχωριστή ματιά. Όμως το σημαντικό για μένα είναι ότι αντικρίζοντας την πρώτη εικόνα, απομονώνομαι από το περιβάλλον, αυτοσυγκεντρώνομαι και καθώςτην αφήνω να κυριαρχήσει στη ψυχή μου, χιλιοστά πριν κινηθεί, συνθέτοντας το αναμενόμενο κάδρο, σχεδόν διορατικά απελευθερώνω το ΕΝΑ και μοναδικό κλικ. Ακολουθεί η απόσυρση μου για να μην φανώ. Οι φωτογραφίες των μοναχικών ανθρώπων είναι η ματιά που συνειδητά η ασυνείδητα αποφεύγουν οι περισσότεροι, είτε από αδιαφορία είτε και από τύψεις, γιατί δεν παίρνουν πρωτοβουλίες προσφοράς.»

Και συμπληρώνει:
«Είναι οι φωτογραφίες αυτές, η έστω πρόσκαιρη ενόχληση των εφησυχασμένων, που έως πριν από λίγα χρόνια θεωρούσαν αδιανόητη την πιθανότητα να χαθούν και οι ίδιοι μέσα στο χάος της μοναξιάς και των ελαχίστων οικονομικών δυνατοτήτων.»

Ζήτησα από τον Χρήστο Προυκάκη να ανατρέξει στην εποχή της φωτογράφισης και να σχολιάσει ο ίδιος τη σκηνή και το πρόσωπο που κάθε μια από τις έξοχες φωτογραφίες του απεικονίζει. Τα σχόλια του γυρίζουν τον χρόνο αντίστροφα και «ζωντανεύουν» κάθε στιγμιότυπο. Τα παραθέτω χωρίς διαμεσολάβηση:

«Η φωτογραφία του υπαίθριου βιβλιοπώλη με συνεπήρε την ιδία στιγμή που πάτησα το κουμπί. Μόλις είχα καταφέρει να τον «παγώσω», την ώρα που του έπεφταν τα βιβλία και υστέρα τα τακτοποιούσε. Σχεδόν δεν με αντιλήφθηκε. Δεν ξέρω πως το… καταφέρνω αυτό – μήπως γίνομαι αόρατος; Μάλιστα συνέχισε κανονικά σαν να μην υπήρχε άνθρωπος μπροστά του.»

«Βράδυ με πυκνή κυκλοφορία,η κυρία μπροστά στα κάγκελα βρίσκεται στην λεωφόρο Βασιλίσσης Σοφίας και απέχει ελάχιστα από το Μέγαρο Μουσικής. Ακουμπάει στα κάγκελα και βγάζει ένα πλαστικό πακέτο με φαγητό. Επί αρκετή ώρα προχωρούσε επάνω στο δρόμο παράλληλα με τα κάγκελα, χωρίς να έχει αποφασίσει τι θα κάνει.»

«Ο παππούς με το μπαστούνι καθισμένος στα σκαλοπάτια, προφανώς έχει πεθάνει από χρόνια. Η φωτογραφία τραβήχτηκε από το… παράθυρο του αυτοκίνητου στο λίγο διάστημα που περίμενα στην συμβολή Κηφισίας-Κατεχάκη από την επάνω πλευρά. Ήταν η εποχή που κυκλοφορούσα πάντα έχοντας ρεφλέξ μηχανή και ευαίσθητο ασπρόμαυρο φιλμ στο αυτοκίνητο.»

«Το ίδιο ακριβώς ισχύει με τη γυναίκα με το μωρό αγκαλιά. Η φωτογραφία έχει τραβηχτεί μέσα από το παρμπρίζ, ενώ περίμενα σταματημένος στην ουρά για το φανάρι. Κοιτώντας την μπορώ να υποστηρίξω, πως συναισθανόμουν τις σκέψεις της εκείνη την στιγμή, γι αυτό και ο φακός μου την ακολούθησε ως το “καταλληλότερο δευτερόλεπτο-κλικ”.»

«Η κυρία που κάθεται σε σκαμνί με την κρεμάστρα των ρούχων δεξιά της είναι στο νυχτερινόκέντρο της Αθήνας, κοντά στην Ομόνοια. Φωτογραφήθηκε με μικρή ψηφιακή τσέπης. Ένοιωσα να με τραβάει “από μακριά” η σκέψη του ανθρώπου, που υπομονετικά περιμένει εκεί, όπως κάθε βράδυ, μήπως και περάσει (που δεν θα περάσει…) κάποιος πελάτης…..»

«Για την περίπτωση του ανθρώπου με το καπέλο που προσπαθεί να συγκρατήσει τα βιβλία που πέφτουν, οφείλω να πω ότι ένα “πρόδρομο” μήνυμα (όπως περίπου εννοούν οι σεισμολόγοι αναφερόμενοι μόνο σε μετρήσεις υλικών μεγεθών), που ένοιωσα μέσα μου να δημιουργείται με “προειδοποίησε” ότι ΑΥΤΟ θα συμβεί, γι αυτό και μηχανικά προετοιμάστηκα με το κουμπί στο πλήκτρο.»

«Αρκετοί με ρωτούν γιατί κάποιες από τις φωτογραφίες μου είναι “κουνημένες”… Δεν αποτελεί λάθος, ούτε αδυναμία της μηχανής. Αντίθετα είναι συνειδητή επιλογή. Πλησιάζοντας μοναχικούς ανθρώπους νοιώθω να διαπλέω τις λίγες στιγμές που τους αντικρίζω, ωσάν ο χρόνος να ήταν ρευστή υλη, καθώς νοιώθω ταξιδευτής της στιγμής τους. Εκτός από λίγες περιπτώσεις, αποφεύγω τη στημένη εικόνα, εκτός αν νοιώθω ότι ο ψυχισμός του προσώπου που είναι απέναντι μου αναβλύζει συναισθήματα.»