Όταν η προσωπική ευθύνη οφείλει να αντιταχθεί στην εκτέλεση του καθήκοντος|
Όταν ο κορυφαίος Βρετανός κατήγορος στη δίκη της Νυρεμβέργης, λόρδος Σόουκρος (Sir Hartley Shawcross) διαπίστωσε απογοητευμένος ότι τα διδάγματα από μια τόσο σοβαρή νομική διαδικασία δεν στάθηκαν ικανά να αποτρέψουν φρικτές ενέργειες όπως εκείνες των Ιντι Αμιν, Πολ Ποτ και Ερυθρών Χμερ τότε δικαίως γεννιούνται απορίες για τις δυνατότητες διαδοχής του πολιτισμού μας από μαζικής κλίμακας εγκλήματα.
Του ΧΡΗΣΤΟΥ ΠΡΟΥΚΑΚΗ
Με την παγκόσμια κοινή γνώμη επί ένα σχεδόν χρόνο στραμμένη στις εργασίες της, όροι και αρχές όπως παραβιάσεις του δικαίου του πόλεμου, εγκλήματα κατά της ειρήνης και της ανθρωπότητας ίσως να εθεωρούντο καινοφανείς για τα νομικά χρονικά της εποχής , ωστόσο εδραίωναν σταδιακά ένα νέο ισχυρό νομικό οπλοστάσιο Και διαμόρφωναν το μελλοντικό εποικοδόμημα των προϋποθέσεων για ένα ευρύτερο πλαίσιο σεβασμού της ανθρώπινης ύπαρξης.
Όμως στα κατοπινά χρόνια και ως τις μέρες μας ανανεώνεται η οδυνηρή διαπίστωση περί καταπάτησης των αρχών αυτών, καθώς πολιτικές σκοπιμότητες και επεκτατικές τάσεις των ισχυρών της γης κατά περίπτωση εξευτελίζουν κάθε έννοια σεβασμού στον άνθρωπο.
Την επαύριον της συμμαχικής νίκης επί των στρατευμάτων της Γερμανίας, 55 εκατομμύρια ψυχές θυμάτων του Β Παγκοσμίου Πολέμου επιζητούσαν το αυτονόητο, απονομή δικαιοσύνης και παραδειγματική τιμωρία των ενόχων
Διεθνείς αρχές
Σύμφωνα με τις διεθνείς αρχές και όχι στην βάση της αντεκδίκησης, όπως υποστήριξαν οι κατηγορούμενοι Όταν λοιπόν στις 8 Αυγούστου του 1945 στο Λονδίνο υπογραφόταν από εκπροσώπους της Μεγάλης Βρετανίας της Βορείου Ιρλανδίας, των ΗΠΑ της προσωρινής κυβέρνησης της γαλλικής δημοκρατίας και της ΕΣΣΔ η απόφαση παραπομπής των κορυφαίων από το ναζιστικό καθεστώς στο διεθνές δικαστήριο της Νυρεμβέργη οριστικοποιεί το η απόφαση για απονομή δικαιοσύνης.
Όσοι αιματοκύλησαν την ανθρωπότητα τώρα θα λογοδοτούσαν ενώπιον της. Και ΠΡΟΣΗΛΘΑΝ οι κατηγορούμενοι πίσω από το σύνηθες περί εκτέλεσης του καθήκοντος, σαθρό νομικό επιχείρημα, παραβλέποντας το προφανές περί προσωπικής ευθύνης, θεωρώντας έτσι τους εαυτούς τους αυτόχρημα αθώους. Βλέπετε για τους ναζιστές προείχε η εκτέλεση των εντολών που έδιδε η ιεραρχία τους
Συνομωσία, Εγκλήματα Πολέμου, Εγκλήματα κατά της Ανθρωπότητας
Όχι βεβαίως η προάσπιση της εθνική κυριαρχίας της χώρας τους, αλλά η εκτέλεση και ο αφανισμός χιλιάδων ανθρώπων, η προγραμματισμένη φυσική εξόντωση 6 εκατομμυρίων Εβραίων και μειονοτήτων. Εκείνοι θεωρούσαν πως τούτη η ενέργεια ήταν ένα ακόμη καθήκον τυφλής υποταγής κελεύσματα της πατρίδας τους.
Νοέμβριος 1945, 20 του μηνός ήταν, όταν οι κατήγοροι έπαιρναν τη θέση τους στα έδρανα. Απέναντι τους 22 κατηγορούμενοι , ναζιστές Γερμανοί αξιωματούχοι, άκουγαν τρεις βασικές κατηγορίες: της συνωμοσίας με κατάληξη την εκκίνηση ενός επιθετικού πολέμου, της διάπραξης εγκλημάτων πολέμου και της διάπραξης εγκλημάτων κατά της ανθρωπότητας. Παγεροί και ανέκφραστοι, όπως τόσα χρόνια όταν εκτελούσαν πειθήνια τις εντολές
Από την πλευρά του δικαστηρίου η προσπάθεια απονομής της δικαιοσύνης δεν εξαντλείτο στα φυσικά πρόσωπα Σε τούτες τις φοβερές πράξεις είχαν συνεργήσει και νομικά πρόσωπα, γερμανικοί οργανισμοί και επιχειρήσεις.
Όταν βρίσκεσαι προ ενός μηχανισμού που είναι εντεταλμένος να απονείμει δικαιοσύνη, αλλά ταυτόχρονα εκπροσωπεί ποικιλοτρόπως την ανθρωπότητα προσπαθείς να αποσείσεις τις ευθύνες με διάφορα τεχνάσματα. Αίφνης οι ναζί θεώρησαν ότι το δικαστήριο δεν είχε οποιαδήποτε δικαιοδοσία, ενώ οι ίδιοι με τα όπλα και τις πράξεις τους είχαν εγκληματήσει επί εκατομμυρίων αθώων και ανυπεράσπιστων ανθρώπων
Ήξεραν βέβαια που επικέντρωναν τα βέλη τους, μιλώντας περί έλλειψης δικαιοδοσίας. Γνώριζαν ότι το νομικό προηγούμενο ήταν ασθενικό για να στηριχθούν οι κατηγορίες του δικαστηρίου Κάποιοι επιχειρηματολογώντας έλεγαν πως μια τόσο μεγάλη δίκη δεν ήταν τίποτα περισσότερο παρά η επικύρωση της συμμαχικής νίκης σε νομικό πλέον επίπεδο.
Φρικαλεότητες που ξεπερνούσαν την στρατιωτική αναγκαιότητα
Ανεξαρτήτως των φρικαλεοτήτων που διέπραξαν οι ναζί, διαφαινόταν πλέον ο κίνδυνος να δημιουργηθεί προηγούμενο ότι η ποινική δίωξη είχε ασκηθεί αποκλειστικά και μόνο για εκδίκηση. Έστω και έτσι ο επικεφαλής κατήγορος Ρόμπερτ Τζάκσον, (Robert H. Jackson) δικαστής του ανώτατου δικαστηρίου των ΗΠΑ, διαφώνησε με αυτά τα δικονομίστικα τερτίπια.
«Οι αδικίες που επιζητούμε να καταδικάσουμε ήταν τόσο καλά υπολογισμένες και κακοήθεις και τόσο εξολοθρευτικές, που ο πολιτισμός δεν θα μπορούσε να τις αγνοήσει, γιατί βέβαια δεν θα μπορούσε να επιζήσει μετά από την επανάληψη τους» σχολίασε στην αγόρευση του.
Το στίγμα είχε δοθεί. Μπορεί το νομικό οπλοστάσιο να εμφανιζόταν ασθενικό, αλλά η ανθρωπότητα ήταν αδιανόητο να μην αποδώσει δικαιοσύνη. Οι περιστάσεις επέβαλαν προσεκτικά βήματα, γι αυτό και αρχικώς οι κατήγοροι συγκέντρωσαν την προσοχή τους στις κατηγορίες της συνωμοσίας
Επέμεναν για την αθωότητα τους οι Γερμανοί αξιωματούχοι, αλλά επίσημα έγγραφα απεδείκνυαν το τελείως αντίθετο. Σχεδίαζαν την εξολόθρευση των Εβραίων, των Σλάβων και άλλων μειονοτήτων και αυτό καταδεικνυόταν από τα κείμενα που προσκόμισαν στο δικαστήριο οι κατήγοροι.
Επιλέγοντας προσεκτικές κινήσεις, επιχείρησαν να προσδιορίσουν τη βασική διαφορά ανάμεσα στο πόλεμο, όπως ήταν γνωστός μέχρι τότε, και τις φρικαλεότητες που διέπραξαν οι ναζί κατά τη διάρκεια του Β Παγκοσμίου Πολέμου, υπερβαίνοντας τη στρατιωτική αναγκαιότητα.
Άλλωστε, οτιδήποτε κι αν ίσχυε τέλος πάντων, ήταν προφανές ότι η ηθική υποχρέωση για την τιμωρία των ναζί υπερείχε όλων των άλλων καταστάσεων.
Ο Τσόρτσιλ
Έστω και αν ορισμένοι άλλοι, ανάμεσα τους και ο Ουίνστον Τσόρτσιλ, υποστήριζαν πως έπρεπε να παρακαμφθεί η δίκη και να εκτελεστούν χωρίς άλλες διαδικασίες. Ευτυχώς, επικράτησαν οι πιο ψύχραιμες απόψεις. ‘Άλλωστε, η δίκη της Νυρεμβέργης ήταν ο μοναδικός τρόπος για να αποδοθεί δικαιοσύνη στους πρωταίτιους και, όπως ανέφεραν τόσο ο δικαστής Τζάκσον όσο και άλλοι κατήγοροι «να ξεκινήσει μια διαδικασία ανάρρωσης μέσα από την ίδια τη Γερμανία, να μειωθεί το στίγμα της συλλογικής ενοχής και η προσοχή να στραφεί στην αρχή της ατομικής υπευθυνότητας μέσα από μια διαδικασία δίκης».
Νομικός πολλαπλών ταλέντων
Η ιστορία καταγράφει τον Σόουκρος, ( Sir Hartley Shawcross), ως ένα νομικό πολλαπλών ταλέντων. Διέγραψε μια λαμπρή πορεία ως γενικός εισαγγελέας, με επιτυχίες σε πολύ σημαντικές δίκες, του προσφέρθηκαν υψηλά δικαστικά αξιώματα και έλαβε τιμητικές διακρίσεις από εννέα πανεπιστήμια στη Βρετανία και τις ΗΠΑ.
Ξεχώρισε για την υψηλή του νοημοσύνη και το καυστικό του χιούμορ. Πάντως, υπάρχουν αντικρουόμενες αναφορές σχετικά με την απόδοση του στη μεγάλη αυτή δίκη. Αν και η πλειοψηφία επαίνεσε την πνευματική του υπεροχή και τον τρόπο με τον οποίο κατακεραύνωνε τους ναζί αξιωματούχους, υπάρχουν και αντίθετες απόψεις.
Ορισμένοι θεωρούν ότι το δικαστήριο σνομπάρισε τον Σόουκρος για κάποιου ατεκμηρίωτους ισχυρισμούς του. Μάλιστα, λέγεται ότι διατήρησε κάποιου είδους σεβασμό για τον Χέρμαν Γκέρινγκ, ο οποίος αυτοκτόνησε μια ώρα πριν από την εκτέλεση της ποινής του. Μιλώντας γι αυτόν είπε: «Ήταν σίγουρα ένας εγκληματίας, αλλά θαρραλέος, με μεγάλες ικανότητες και ξεχωριστή προσωπικότητα».
Όταν πάντως του είπαν ότι ίσως ο Γκέρινγκ αυτοκτονώντας να νίκησε τη Δικαιοσύνη, απάντησε πως «δεν έχει σημασία ο τρόπος με τον οποίο θα πέθαινε ένας ναζί». Στα ενενηκοστά του γενέθλια κατέπληξε τους πάντες όταν ερωτώμενος για τις αναμνήσεις του από τη δίκη απάντησε: “Α, η Νυρεμβέργη, την έχω λίγο πολύ ξεχάσει. Ήταν μια ακόμη υπόθεση, κατά την άποψη μου, αλλά με ιστορικό και πολιτικό ενδιαφέρον”. Δηλώσεις ενός ηλικιωμένου ανθρώπου ή μια απόδειξη του πόσο αμφιλεγόμενη προσωπικότητα υπήρξε ο λόρδος Σόουκρος;
Δίκες 50 χρόνια μετά
Όσο κι αν η δίκη της Νυρεμβέργης έχει χαραχθεί στη ιστορική μνήμη ως νομική διαδικασία για τους υψηλόβαθμους αξιωματικούς, άλλοι 5.000 Γερμανοί, φύλακες στρατοπέδων και στρατιώτες, κατηγορήθηκαν. Πολλοί από αυτούς δραπέτευσαν με ψεύτικα επώνυμα αναζητώντας καταφύγιο εκτός Γερμανίας. Ευτυχώς όμως ο νόμος εντόπισε κάποιους, με αποτέλεσμα να δικαστούν σε συμμαχικές χώρες
Από το 1946 έως και το 1949 συνολικά 12 ήταν οι δίκες που έγιναν, καταλήγοντας στην καταδίκη των 89 από τους συνολικά 182 κατηγορούμενους. Πέντε δεκαετίες μετά και η απόφαση για απονομή δικαιοσύνης συνεχίζεται σε δίκες πρώην ναζιστών, που έπαιξαν ρόλο η διέπραξαν εγκλήματα πολέμου.
Για παράδειγμα, τον Ιούλιο του 1977 ιταλικό δικαστήριο καταδίκασε τον 84χρονο Ερικ Πριμπκε σε δέκα χρόνια φυλάκιση για το ρόλο του στη σφαγή 335 Ιταλών, ανδρών και αγοριών, σε μια σπηλιά έξω από τη Ρώμη. Το 1987 το Καναδικό Κοινοβούλιο ψήφισε νόμο που επιτρέπει στα καναδικά δικαστήρια να διεξάγουν δίκες εγκληματιών πολέμου ακόμη και αν τα εγκλήματα έχουν διαπραχθεί σε άλλες χώρες και κάτω από ξένους νόμους
Παρόμοιο νόμο ψήφισε το 1991 και η Βρεταννική Βουλή των Κοινοτήτων Βάσει αυτού τον Ιούλιο του 1995 ο Σιμόν Σεραφίνοβιτς καταδικάστηκε για τους φόνους 4 Εβραίων στην Ανατολική Ευρώπη κατά τη διάρκεια του Β’ Παγκόσμιου Πολέμου.
Η λεηλασία της Νανκίν
Δικαστήριο που απαρτιζόταν από μέλη αντιπροσώπων 11 εθνών διεξήχθη στο Τόκιο μετά τον πόλεμο για τη δίωξη Γιαπωνέζων αξιωματούχων, οι οποίοι είχαν πρωτοστατήσει στις επεκτατικές βλέψεις της Ιαπωνίας σε ολόκληρη την Ασία κατά τη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου
Ανάμεσα στις φρικαλεότητες για τις οποίες κατηγορήθηκαν ήταν η αποκαλούμενη λεηλασία της Νανκίν, κατά την οποία οι Γιαπωνέζοι στρατιώτες σφαγίασαν εκατοντάδες χιλιάδες Κινέζους πολίτες στη Κίνα του 1937. Επτά από τους 28 κατηγορούμενους στις δίκες του Τόκιο καταδικάστηκαν σε θάνατο, ενώ οι άλλοι έλαβαν ποινές φυλάκισης
Εξαιρετικά σημαντικές θεωρούνται οι δίκες της Νυρεμβέργης και του Τόκιο, επειδή αντιπροσωπεύουν την πρώτη οργανωμένη απόπειρα των αρχών της διεθνούς νομοθεσίας να τιμωρήσει εγκληματίες πολέμου Με δεδομένο ότι ελάχιστοι τέτοιοι νόμοι υπήρχαν πριν από τις δίκες αυτές, οι κατήγοροι συχνά αναγκάζονταν να εδραιώσουν το καινούργιο πλαίσιο, προκειμένου να δικαιολογήσουν τις καταδίκες
Η διεθνής κοινότητα αποδέχτηκε κατά μεγάλο βαθμό τα επιχειρήματα των κατηγόρων και τις αποφάσεις της δίκης της Νυρεμβέργης. Το 1950 τα Ηνωμένα Έθνη εξέδωσαν τις αποκαλούμενες αρχές της Νυρεμβέργης, οποίες έκτοτε έχουν υιοθετηθεί από τα νομικά συστήματα των περισσότερων χωρών.
Δηλώνουν οι αρχές αυτές ότι κανένας κατηγορούμενος εγκληματίας πολέμου δεν θα θεωρείται υπεράνω του νόμου. Οι αρχές αυτές των Ηνωμένων Εθνών επισημοποιήθηκαν με τη Συνθήκη της Γενεύης
Λόρδος Σόουκρος: Φωνή δικαίου με οικουμενικές διαστάσεις
“Έρχεται κάποια στιγμή στη ζωή του ανθρώπου που πρέπει να αρνηθεί να ανταποκριθεί στις απαιτήσεις του ηγέτη του, εφόσον ταυτόχρονα καλείται να ανταποκριθεί στην ίδια τη συνείδηση του” δήλωνε στη δίκη της Νυρεμβέργης ο λόρδος Σόουκρος.
Ίσως οι νεότερες γενιές διαβάζοντας στον Τύπο της 10ης Ιουλίου 2003 το αγγελτήριο του θανάτου του, σε ηλικία 101 ετών (ήταν το γηραιότερο μέλος της Βουλής των Λόρδων), να μην ένιωσαν το δέος που προκαλούσε στη κοινή γνώμη το όνομα του λίγο μετά το τέλος του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου. Άλλωστε, απέχει πλέον πολύ η περίοδος εκείνη για να προκαλεί οτιδήποτε περισσότερο από το κέντρισμα της περιέργειας για τα γεγονότα της εποχής.
Όμως για τις πρώτες μεταπολεμικές γενιές ο λόρδος Σόουκρος δικαίως θα πρέπει να θεωρείται ένα από τα σημαντικότερα σύμβολα. Σε εκείνες τις δύσκολες μέρες, με την Ευρώπη ερειπωμένη, τα 6 εκατομμύρια των Εβραίων να έχουν οδηγηθεί στο θάνατο, το πογκρόμ κατά των μειονοτήτων, συμπεριλαμβανομένων των Τσιγγάνων, Σλάβων και ομοφυλοφίλων, και τον όλεθρο να κυριαρχούν στο μεγαλύτερο μέρος του κόσμου, κάθε καθαρή φωνή που υψωνόταν δημόσια κατά των ναζί αξιωματούχων ήταν φωνή δικαίου με οικουμενικές διαστάσεις
Αν και αντίθετος στην επιβολή θανατικής ποινής, κατά τη διήμερη αγόρευση του κατηγορητηρίου του, το οποίο και οδήγησε τους κατηγορούμενους στο ικρίωμα, τους κατακεραύνωσε δηλώνοντας ότι αποτελούσαν μέρος μια προσεκτικής εκστρατείας παραπλάνησης, μπαμπεσιάς και εγκλήματος. Πρόσθεσε ότι η δικτατορία πίσω από την οποία προσπαθούσαν να κρυφτούν ήταν δικό τους δημιούργημα. Τους χαρακτήρισε δολοφόνους με μαύρες ψυχές που όμοιοι τους δεν είχαν ξαναπαρουσιαστεί ποτέ στην ιστορία της ανθρωπότητας.
Το δριμύ αυτό κατηγορητήριο έκανε να εκ των κατηγορουμένων, τον Χανς Φρανκ, ναζί στρατηγό και κυβερνήτη της Πολωνίας, να ουρλιάξει από το εδώλιο των κατηγορουμένων “Schwein Schwein!” (γουρούνι). Αυτό φυσικά δεν μπόρεσε να αναχαιτίσει το χείμαρρο του κατηγορητηρίου του Σόουκρος.
*To θέμα “Δίκη Νυρεμβέργης: Η νικηφόρα μάχη της ανθρωπότητας με ειρηνικά μέσα” του ΧΡΗΣΤΟΥ ΠΡΟΥΚΑΚΗ, Δημοσιεύτηκε στον Ελεύθερο Τύπο την Παρασκευή 8 Αυγούστου 2003
Σχετικά Θέματα
Hartley William Shawcross, Baron Shawcross
ΝΤΑΧΑΟΥ Προφορικές και Επιστολικές Μαρτυρίες
