Το έργο της συνθέτει το χρονικό της εποχής μας |
Ήταν ένας γαλήνιος θάνατος…. Η νομπελίστρια συγγραφέας Ντόρις Λέσινγκ,
ακτιβίστρια, αντικομφορμιστική, μαχητική και ανήσυχη μέχρι την τελευταία στιγμή της, δεν μένει πια εδώ. Έφυγε από τη ζωή την Κυριακή 17 Νοεμβρίου 2013. Τρεις εβδομάδες νωρίτερα είχε φύγει από τη ζωή ο νεότερος γιός της Πίτερ, τον οποίον η ίδια φρόντιζε καθώς έπασχε από χρόνια ασθένεια.
«’Έφυγε γαλήνια στην κατοικία της στο Λονδίνο νωρίς σήμερα το πρωί» ανακοίνωσε την Κυριακή ο πράκτορας και φίλος της Τζόναθαν Κλόους.
Πλήρης ημερών, πλήρης έργου και πλήρης αναγνώρισης η Ντόρις Λέσινγκ έφυγε από τη ζωή σε ηλικία 94 ετών. Αν όλα αυτά τα στοιχεία συνθέτουν το πορτρέτο ενός ωραίου θανάτου» τότε ναι, μπορούμε να πούμε ότι η Βρετανίδα συγγραφέας είχε έναν «ωραίο θάνατο». Όπως επίσης δεν υπάρχει αμφιβολία ότι στην επόμενη σελίδα αυτής της «πλήρους ζωής» που ολοκληρώθηκε, δημιουργείται ένα κενό δυσαναπλήρωτο.
Της Ελπίδας Πασαμιχάλη
Γοητευτική προσωπικότητα, διάσημη φεμινίστρια αλλά και …αντι-φεμινίστρια, ελεύθερο, έντιμο και αντισυμβατικό πνεύμα , η Ντόρις Λέσινγκ ανήκει στην σταδιακά φθίνουσα εκείνη γενιά των συγγραφέων που έγιναν γνωστοί για το έργο και τις ιδέες του και όχι για το προσωπικό τους…styling. Αυθεντική αντι-σταρ από συνειδητή επιλογή, άφησε άναυδους τους δημοσιογράφους όταν έμαθε για την βράβευσή της με το Βραβείο Νόμπελ το 2007. «Ω Θεέ μου» αναφώνησε καθώς κατέβαινε φορτωμένη με τσάντες από το ταξί. «Χριστέ μου, έπρεπε να προσέχω περισσότερο! Το ίδιο πράγμα γίνεται εδώ και 30 χρόνια. Έχω κερδίσει όλα τα βραβεία της Ευρώπης, δεν μου ξέφυγε κανένα, επομένως χαίρομαι που τελικά τα κέρδισα όλα. Αυτό είναι flush royal.”
Για τη Σουηδική Ακαδημία: «Και ποιοι είναι όλοι αυτοί οι άνθρωποι; Ένα μάτσο …καταραμένοι Σουηδοί»
Στη συνέχεια όλοι την θυμόμαστε να δίνει συνεντεύξεις στα διεθνή πρακτορεία, καθισμένη σαν έφηβη στο κεφαλόσκαλο του σπιτιού της. Μια έφηβη ετών 88! Τόσο ήταν τότε. «Αυτή είναι η αυθεντική Ντόρις» είχε σχολιάσει ο εκδότης της. Διάσημη έχει μείνει μια φράση της για τα γηρατειά και για το πέρασμα του χρόνου: «Το μεγαλύτερο μυστικό που μοιράζονται όλοι οι ηλικιωμένοι είναι πως στην πραγματικότητα δεν έχεις αλλάξει στα εβδομήντα ή στα ογδόντα σου χρόνια. Το σώμα σου ναι αλλάζει, όμως εσύ ο ίδιος δεν αλλάζεις καθόλου. Το γεγονός αυτό προκαλεί αναμφίβολα πολύ μεγάλη σύγχυση»…
Στη συνέχεια η Ντόρις Λέσινγκ μίλησε για το Βραβείο Νόμπελ λέγοντας τα «σωστά λόγια» όμως το αντικομφορμιστικό της πνεύμα δεν την άφηνε να «αγιάσει» και σε συνέντευξη της στην Telegraph έναν χρόνο μετά, είπε για τη σεβαστή Σουηδική Ακαδημία στην κατάπληκτη δημοσιογράφο: «Και ποιοί είναι όλοι αυτοί οι άνθρωποι; Ένα μάτσο καταραμένοι Σουηδοί!»…. Και συνέχισε: «Η όλη υπόθεση θυμίζει ανέκδοτο. Το Βραβείο Νόμπελ διοικείται από μία Επιτροπή που αυτό – διαιωνίζεται. Ψηφίζουν για τον εαυτό τους και αναγκάζουν την παγκόσμια εκδοτική βιομηχανία να χοροπηδάει με το ρυθμό τους».
«Συνέθεσε το Χρονικό της Εποχής μας»
Σύσσωμος ο λογοτεχνικός κόσμος παγκοσμίως θρήνησε για τον θάνατο της. Συγγραφέας πάνω από 50 μυθιστορημάτων, ανάμεσα στα οποία το “The Golden Notebook” (Το χρυσό σημειωματάριο) ένα βιβλίο σταθμός στην ιστορία του φεμινιστικού κινήματος και το “The Grass is Singing” (Η χλόη τραγουδάει) το πρώτο μυθιστόρημα που είχε στις αποσκευές της όταν έφτασε στην Αγγλία από τη Νότια Ροδεσία, κάλυψε με τη θεματολογία της ένα ευρύ φάσμα πεδίων από την πολιτική μέχρι την επιστημονική φαντασία ενώ υπήρξε η ενδέκατη μόλις γυναίκα που τιμήθηκε με το Νόμπελ Λογοτεχνίας. Τη βραδιά της απονομής η Σουηδική Ακαδημία την χαρακτήρισε «επική αφηγήτρια της γυναικείας εμπειρίας που, με σκεπτικισμό, θέρμη και ενορατική δύναμη, ερευνά ένα διχασμένο πολιτισμό».
Ο βιογράφος Michael Holroyd προσωπικός της φίλος και εκπρόσωπος δήλωσε ότι η συνεισφορά της στη λογοτεχνία υπήρξε «Εξαιρετικά πλούσια και καινοτόμος». Αναφερόμενος στην θεματολογία της, την αποκάλεσε «παγκόσμια και διεθνή» Επεσήμανε πως τα θέματα της «Κυμαίνονταν από τα προβλήματα της μετα-αποικιακής Αφρικής στα ζητήματα της πυρηνικής ενέργειας, αφουγκράστηκαν τον παλμό της φωνής των νέων γυναικών και στράφηκαν στις πνευματικές αναζητήσεις του πολιτισμού του 20ου αιώνα. Ελάχιστοι συγγραφείς διακρίνονται για τόσο μεγάλος εύρος θεμάτων και ενδιαφερόντων.
«Υπήρξε μια από τους σπάνιους συγγραφείς που το έργο τους διασχίζει τα σύνορα και με την εντυπωσιακή της παραγωγικότητα συνέθεσε το χρονικό της εποχή μας. Διεύρυνε τους ορίζοντες τόσο για το μυθιστόρημα όσο και για τη συνείδησή μας».
Η Αμερικανίδα συγγραφέας Joyce Carol Oats δήλωσε: «Θα πρέπει να πω ότι η Doris Lessing όπως ο Walt Whitman καμάρωνε για τον εαυτό της. Είμαι σπουδαία, συγκεντρώνω πολλά… Για πολλούς υπήρξε μια επαναστατική φεμινιστική φωνή στη λογοτεχνία του 20ου αιώνα, παρότι αντιστάθηκε σθεναρά σε αυτή την κατηγοριοποίηση. Για κάποιους άλλους υπήρξε ένας προφήτης της επιστημονικής φαντασίας, που χρησιμοποίησε τα εργαλεία και τις τεχνικές του φανταστικού για να αναφερθεί στα ανθρώπινα προβλήματα της εξέλιξης και του περιβάλλοντος. Για κάποιους άλλους ωστόσο η Lessing υπήρξε μια συγγραφέας με διάθεση να εξερευνήσει τους «εσωτερικούς κόσμους», τη μυστηριώδη ζωή του πνευματικού μας εαυτού. Παρότι θα θεωρηθεί προβλέψιμη επιλογή, θα πω ότι το αγαπημένο μου μυθιστόρημα της ήταν το “The Golden Notebook” και το αγαπημένο μου από όλα της τα θαυμάσια διηγήματα είναι το φημισμένο “Room Nineteen”».
Από την άλλη μεριά ο εκδότης της Nick Pearson, από τον εκδοτικό οίκο HarperCollins/4th Estate δήλωσε απλά «Την λάτρευα»….
Φεμινίστρια και αντι-φεμινίστρια
Η Ντόρις Λέσινγκ – Doris Lessing γεννήθηκε το 1919 στην Περσία και όταν ήταν πέντε ετών ακολούθησε τους γονείς της στη Νότια Ροδεσία, σημερινή Ζιμπάμπουε. Έχοντας περάσει τα παιδικά της χρόνια σε ένα μεγάλο αγρόκτημα, εγκαταστάθηκε στην Αγγλία το 1949, φέρνοντας μαζί το πρώτο της μυθιστόρημα, Η χλόη που τραγουδά. Που εκδόθηκε το 1950 και γνώρισε μεγάλη επιτυχία στη Βρετανία, τις ΗΠΑ και άλλες ευρωπαϊκές χώρες. Άλλα σημαντικά έργα της Λέσινγκ είναι το «Το καλοκαίρι πριν από το σκοτάδι» (1973) και «Το πέμπτο παιδί» (1988) που έχουν κυκλοφορήσεις τη χώρα μας από τις εκδόσεις Καστανιώτη.
Η Ντόρις Λέσινγκ αρχικά είχε γοητευθεί από το κίνημα του φεμινισμού και το βιβλίο της The Golden Notebook είχε θεωρηθεί κάτι σαν η Βίβλος των χειραφετημένων γυναικών. Αργότερα όμως όταν οι φεμινίστριες έφτασαν σε ακρότητες η Λέσινγκ πήρε τις αποστάσεις της. Η ίδια είχε δηλώσει το 2001: «Βρίσκομαι σε κατάσταση απίστευτου σοκ, βλέποντας τον απερίσκεπτο και αυτοματοποιημένο τρόπο με τον οποίο εκμηδενίζονται οι άνδρες στις μέρες μας, κάτι που έχει γίνει μέρος της κουλτούρας μας και δύσκολα το συνειδητοποιούμε. Οι πιο ηλίθιες, αμόρφωτες και άσχημες γυναίκες είναι σε θέση να εκμηδενίσουν τον πιο όμορφο, ευγενικό και ευφυή άντρα και κανείς δεν διαμαρτύρεται».
Η λογοτεχνική δημιουργία της Λέσινγκ μπορεί να διαχωριστεί σε τρεις ευδιάκριτες φάσεις. Τα πολιτικά της βιβλία, όταν έγραφε σχεδόν αποκλειστικά για κοινωνικά θέματα, ανάμεσα στο 1944- 1956 και στην εποχή εκείνη επέστρεψε με το κλασσικό της έργο Η καλή τρομοκράτισσα (1985) . Ακολουθεί η περίοδος με ψυχολογικά θέματα από το 1956 ως το 1969 και τέλος η περίοδος της επιστημονικής φαντασίας, μία στροφή που δεν θεωρήθηκε επιτυχής από κάποιους κριτικούς. Η ίδια είχε απαντήσει στις επιθέσεις που δεχόταν, λέγοντας: «Εκείνο που δεν καταλαβαίνουν οι κριτικοί είναι πως η επιστημονική φαντασία είναι η καλύτερη κοινωνική λογοτεχνία της εποχής μας.»
Η ίδια υπήρξε μια προσωπικότητα έντονη, πληθωρική, γοητευτική και προσιτή. Όπως αναφέρει ο εκδότης της Nick Pearson «Όταν ξεκίνησα να τη γνωρίζω μέσα από τα βιβλία της είχε ήδη μια τρομερή φήμη και τις πρώτες φορές που πήγα να τη συναντήσω ήμουν τρομοκρατημένος. Όμως ήταν εξαιρετικά γοητευτική απέναντί μου. Συνήθως την ενδιέφερε περισσότερο να μιλάει για τους άλλους συγγραφείς του καταλόγου μας, για ποια θέματα γράφουν οι νέοι συγγραφείς, τι διαβάζουν και λιγότερο να συζητάει για τα δικά της βιβλία».
Το τελευταίο μυθιστόρημα της Doris Lessing ήταν το Albert and Emily το οποίο εκδόθηκε το 2008. Όπως δήλωσε ο εκδότης της «Αυτό ήταν ένα πολύ ενδιαφέρον βιβλίο για την ίδια, καθώς επανεξετάζει την νεανική ζωή της μητέρας και του πατέρα της και πως γνωρίστηκαν στη διάρκεια του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου. Την εποχή εκείνη μου είπε «Αυτό θα είναι το τελευταίο μου βιβλίο» κι εγώ το αποδέχτηκα. Ήταν πια σε προχωρημένη ηλικία και μπορούσα να αντιληφθώ πως ήταν κουρασμένη».
ΑΠΟΦΘΕΓΜΑΤΑ της DORIS LESSING
Σε τι χρησιμεύουν οι άντρες; Πιστεύω ότι ο ρόλος τους είναι να δίνουν ζωντάνια στον νωθρό και τεμπέλικο κόσμο των γυναικών. Το Υ χρωμόσωμα ζωντανεύει τα πάντα.- Η συγγραφή είναι μία καθαρά εσωτερική διαδικασία. Είναι ένα ταξίδι προς τα μέσα, ένα εσωτερικό ταξίδι. Γι αυτό μου αρέσει να γράφω: μαθαίνω πράγματα για τον εαυτό μου, αλλά και γενικότερα πράγματα που δεν φανταζόμουν ποτέ ότι θα μπορούσα να το μάθω. Ανακαλύπτω μία γνώση που κουβαλούσα τόσα χρόνια μέσα μου, χωρίς να ξέρω ότι την κουβαλάω.
- Γνώση είναι όταν κάτι που ήξερες σε όλη σου τη ζωή, το συνειδητοποιείς με διαφορετικό τρόπο.
- Σε μια βιβλιοθήκη νοιώθεις ελεύθερος και δεν περιορίζεσαι από το εκάστοτε πολιτικό κλίμα. Μια βιβλιοθήκη είναι ο πιο δημοκρατικός από όλους τους θεσμούς, διότι κανείς, μα απολύτως κανείς δεν μπορεί να σου επιβάλλει τι θα διαβάσεις, πότε και πως.
- Στο πανεπιστήμιο δεν σου λένε ότι ο σπουδαιότερος κανόνας είναι να μάθεις να ανέχεσαι τους τρελούς.
- Δεν πήγα και πολύ στο σχολείο. Έτσι διδάχτηκα από εκείνα που είχα διαβάσει.
- Ο μοναδικός τρόπος για να γίνει κανείς καλύτερος συγγραφέας είναι να γράφει. Δεν ξέρω πολλά για τα μαθήματα δημιουργικής γραφής. Όμως δεν λένε την αλήθεια αν δεν διδάσκουν δύο βασικά πράγματα: Πρώτον ότι η συγγραφή είναι σκληρή δουλειά και δεύτερον ότι πρέπει να παραιτηθείς σε μεγάλο βαθμό από τη ζωή, την προσωπική σου ζωή για να γίνεις συγγραφέας.
