Συμβουλές σε νέους συγγραφείς|
Φαντασίας εγκώμιο|
«Ξεχάστε την πλοκή, την αφήγηση και τους διαλόγους.
Οι επίδοξοι συγγραφείς πρέπει να σπάνε τους κανόνες και να διακινδυνεύουν» τονίζει κατηγορηματικά ο πολυτάλαντος Αγγλοπακιστανός συγγραφέας Χανίφ Κιουρέισι (Hanif Kureishi). Μυθιστοριογράφος, θεατρικός συγγραφέας, σκηνοθέτης αλλά και καθηγητής δημιουργικής γραφής ο ίδιος, σε συναρπαστικό αλλά και ανατρεπτικό άρθρο του στην βρετανική Telegraph Online, αποκαθηλώνει τους κανόνες και τα «πρέπει» των σχολών δημιουργικής γραφής και υπογραμμίζει ότι το «μυστικό» της καλής λογοτεχνίας είναι η φαντασία. ‘Ένα ταλέντο που, όπως γράφει, απουσιάζει από τις σχολικές αίθουσες.
Δάφνη Μαρία Βουβάλη, Ελπίδα Πασαμιχάλη
«Αν θέλετε να αποκρυπτογραφήσετε το μυστικό σε έργα όπως o Φρανκενστάιν της Mary Shelley, o Δρ Τζέκιλ και Μίστερ Χάιντ του Stevenson, o Ντόριαν Γκρέι του Oscar Wilde, o Kολυμβητής του Cheever, η Μεταμόρφωση του Κάφκα, καθώς και σε οποιοδήποτε έργο του Raymond Carver ή της Sylvia Plath, τότε πρέπει να αρχίσετε να στοχάζεστε σχετικά με την ιλιγγιώδη αληθοφάνεια, την τόλμη και τη μεγαλοφυΐα της καλλιτεχνικής σύλληψης και της μεταφοράς και όχι να σας προβληματίζει η διάταξη των παραγράφων. Από τη στιγμή που θα αρχίσετε να στοχάζεστε πάνω σε αυτό, τότε θα πρέπει να αναρωτηθείτε σχετικά με τη φαντασία, για τον τρόπο που λειτουργεί, από πού προέρχεται και που μπορεί να σας οδηγήσει. Από εκείνη τη στιγμή βρίσκεστε σε έναν ωφέλιμο προβληματισμό».
Όπως επισημαίνει ο Hanif Kureishi αυτοί οι λογοτέχνες βρήκαν λύσεις σε συγκρούσεις που τους προβλημάτιζαν ή ακόμη και τους βασάνιζαν, οι οποίες θα πρέπει να έμοιαζαν με φοβερά αδιέξοδα στην εποχή τους, και οι οποίες απαιτούσαν ένα δημιουργικό άλμα προς ένα νέο τρόπο αντίληψης των πραγμάτων. Η φαντασία τους υπήρξε ανατρεπτική και υπερβατική, και υπέβαλλε την δημιουργία μιας νέας κατάστασης ως αποτέλεσμα της σύνθεσης πολλών παλιών, μέσα από συγκλονιστικούς συνδυασμούς οι οποίοι αποπνέουν ένα άνεμο ανανέωσης ακόμη και σήμερα.
Η φαντασία είναι επικίνδυνη όσο και ο δυναμίτης
«Ρομαντικοί λογοτέχνες όπως ο Wordsworth και ο Coleridge, ήξεραν ότι η φαντασία είναι τόσο επικίνδυνη όσο και ο δυναμίτης», λέει. «Όχι μόνο από πολιτικής απόψεως – οι λαϊκές μάζες μπορεί να έχουν νέες, σημαντικές αλλά αιρετικές ιδέες – αλλά και μέσα στον εσωτερικό κόσμο του ίδιου του ατόμου. Η φαντασία μπορεί να μοιάζει με αταξία εκεί που στην πραγματικότητα είναι φώτιση. Έτσι, ορισμένες σκέψεις είναι εύφλεκτα υλικά, και είτε καταπνίγονται, είτε αποκλείονται. Υπάρχουν έννοιες τις οποίες δεν μπορεί να συλλάβει πλήρως ή να σκεφτεί ο ανθρώπινος νους, και οι οποίες δεν πρέπει να αναμειχθούν ή να αναπτυχθούν. Κι αυτό διότι η φαντασία μπορεί να είναι αντι-κοινωνική. Ο Πλάτωνας ήθελε να απαγορεύσει την τέχνη από την ιδεώδη του Πολιτεία, επειδή αυτή ήταν Μίμησις, όπως την χαρακτήριζε, και μπορούσε να διεγείρει τα πλήθη. Και γνωρίζουμε πολύ καλά ότι πολλοί συγγραφείς και καλλιτέχνες κατά τη διάρκεια της ιστορίας δέχθηκαν επιθέσεις, λογοκρίθηκαν και φυλακίστηκαν, επειδή εξέφραζαν σκέψεις και ιδέες τις οποίες άλλοι άνθρωποι δεν άντεχαν ν’ ακούν. Από αυτή την άποψη, ο λόγος είναι πάντοτε επικίνδυνος. Όμως πρέπει να είναι έτσι;»
Η φαντασία είναι τόσο απαραίτητη όσο και η αγάπη
Ο Kureishi κάνει διαχωρισμό ανάμεσα στην άγονη φαντασία με την έννοια της αναπόλησης και τη δημιουργική φαντασία. «Τη δημιουργική φαντασία μπορεί να την αγνοήσει κανείς, λέει, ή να την λογοκρίνει, αλλά δεν μπορεί ποτέ να την εξαλείψει. Σε αντίθεση με την στείρα αναπόληση, η οποία είναι στατική και αναλλοίωτη – σ’ αυτήν τείνουμε να βλέπουμε συνέχεια τα ίδια πράγματα – η δημιουργική φαντασία αντιπροσωπεύει την ελπίδα, την αναγέννηση, κι ένα νέο τρόπο ύπαρξης του ανθρώπου. Αν η στείρα αναπόληση είναι η επανεμφάνιση του οικείου, τότε η έμπνευση είναι μια ξαφνική αποκάλυψη ενός μέρους του εαυτού, το οποίο αντικρίζουμε ή κατανοούμε για πρώτη φορά».
Έτσι, η φαντασία αναδεικνύεται σε ζωτική λειτουργία, την οποία ο άνθρωπος μπορεί τόσο να αναπτύξει, όσο και να ακολουθήσει. «Είναι τόσο απαραίτητη όσο και η αγάπη. Χωρίς την φαντασία δεν μπορούμε να συλλάβουμε εκ νέου ό,τι γνωρίζουμε, ούτε να δούμε μακριά. Είναι απεριόριστη, πολύπλοκη, ρευστή, άγρια κι ερωτική».
Είμαστε όλοι καλλιτέχνες της ίδιας μας της ζωής
Πλέκοντας το εγκώμιο της φαντασίας ο Χανίφ Κιουρέισι πηγαίνει το θέμα πιο μακριά και απευθύνεται πλέον όχι μόνο στους νέους συγγραφείς αλλά και σε οποιονδήποτε δημιουργικό άνθρωπο. «Είτε μας αρέσει είτε όχι, είμαστε όλοι καταδικασμένοι να είμαστε καλλιτέχνες. Αποτελούμε τους δημιουργούς και τους καλλιτέχνες της ίδιας μας της ζωής, του μέλλοντος και του παρελθόντος μας – για παράδειγμα του αν θεωρούμε το παρελθόν άψυχο σώμα, διέξοδο, ή κάτι άλλο. Είμαστε καλλιτέχνες στον τρόπο με τον οποίο βλέπουμε, ερμηνεύουμε και οικοδομούμε τον κόσμο. Είμαστε καθημερινοί καλλιτέχνες δράσης, εμφάνισης, συνδιαλλαγής, περιπάτων, διατροφής, φιλίας, σεξ και αγάπης. Το κάθε φιλί, το κάθε έργο μας, το κάθε γεύμα, η κάθε λέξη που ανταλλάσσουμε και ο κάθε λόγος που ακούμε εμπεριέχει, ή δεν εμπεριέχει τέχνη».
«Χρειαζόμαστε μεγάλη ικανότητα για να μπορέσουμε να επιβιώσουμε με επιτυχία μέσα στον κόσμο. Η τόλμη και η πρωτοτυπία είναι δύσκολα πράγματα. Μπορεί να φανούν ακόμη και αδύνατα, διότι ο καθένας μας διαθέτει μια ιστορία κι έναν χαρακτήρα που μπορεί να θεωρηθεί μόνιμη ταυτότητα. Πλαστήκαμε πριν το μάθουμε, κι εμποδιζόμαστε από τον ίδιο μας τον Πλάστη».
Ας αφήσουμε την τρέλα να γίνει ο καθοδηγητής, αλλά όχι ο προορισμός μας
«Κι όχι μόνον αυτό, αλλά επιπλέον κατοικούμαστε κι από καταστροφικούς, φλύαρους διαβόλους, οι οποίοι μόνο το καλό μας δεν επιθυμούν. Για να ζήσει κανείς ελεύθερος, πρέπει ν’ αγωνιστεί. Η ταυτότητά μας χωλαίνει. Μας περιορίζουν εσωτερικοποιημένες κι ανεξάρτητες εκδοχές των νόμων και των εθίμων. Δεν υπάρχει τίποτε πιο επικίνδυνο από την ασφάλεια, η οποία μας κρατά μακριά από την εκ νέου ανακάλυψη και την αναδημιουργία. Το έργο της φαντασίας μπορεί να φανεί καταστροφικό κι εκμηδενιστικό αυτού, στο οποίο είμαστε περισσότερο προσκολλημένοι».
«Φυσικά, αν καταφέρουμε ν’ απελευθερωθούμε μέσα στην φαντασία, θα πληρώσουμε την ευχαρίστησή μας με ενοχές. Στο τέλος όμως, η δυστυχία και η απελπισία κοστίζουν περισσότερο και μας αρρωσταίνουν. Ας αφήσουμε λοιπόν την τρέλα να γίνει ο καθοδηγητής μας, χωρίς να γίνει ο προορισμός μας», καταλήγει ο Κιουρέισι.
«Οι επίδοξοι συγγραφείς που επιθυμούν να διδαχθούν την πλοκή, την δομή και την αφήγηση, δεν σφάλλουν, αλλά η πιστή εφαρμογή των κανόνων, παράγει μονάχα υπακοή και μετριότητα»…
INFO
Ο Hanif Kureishi εξέδωσε τον χειμώνα που μας πέρασε στην Μ. Βρετανία ένα νέο μυθιστόρημα με τίτλο The Last Word το οποίο εμβαθύνει στο θέμα της σχέσης ενός συγγραφέα με τον βιογράφο του. Η υπόθεση του βιβλίου παραπέμπει εμμέσως πλην σαφώς στον γεννημένο στο Τρινιντάντ νομπελίστα Βρετανό συγγραφέα V. S. Naipaul (Βραβείο Νόμπελ Λογοτεχνίας 2001) και στον βιογράφο του Patrick French, η βιογραφία του οποίου, παρά το γεγονός ότι είχε προφανώς εγκριθεί από τον Naipaul, τον παρουσιάζει ως σνομπ, φανατικό, μοιχό και πελάτη των ιεροδούλων.
