Ηλίας Γκρης – Σαν άλλος Οιδίποδας

0
1423

Τα ματαιωμένα όνειρα μιας ολόκληρης γενιάς/

Η Ποίηση στα χρόνια της Χρεοκοπίας/

Ένα πραγματικά πολύτιμο βιβλίο, που αρθρώνει καίριο και πολυσήμαντο λόγο τόσο πολιτικο-κοινωνικό και ιστορικό, όσο και προσωπικό, με έντονες συναισθηματικές αποχρώσεις και μηνύματα, δώρισε στους λάτρεις της ποίησης την χρονιά που μας πέρασε ο Ηλίας Γκρης – απόσταγμα της αδιάλειπτης όσο και γόνιμης παρουσίας του στα ελληνικά γράμματα τα τελευταία σαράντα χρόνια. Ο λόγος βέβαια για την ποιητική του συλλογή Σαν άλλος Οιδίποδας, που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Γκοβόστη.

Γράφει η Δάφνη Μαρία Γκυ-Βουβάλη

Πρόκειται για μια συλλογή που ξεχωρίζει – με στίχο αυθόρμητο, μεστό, πλούσιο, αλλά και ταυτόχρονα λιτό, με βαθύ στοχασμό, φιλοσοφική διάθεση όπως και πολύ συναίσθημα, ο Ηλίας Γκρης  μέσ’ από τις σελίδες του βιβλίου μας μιλά από την καρδιά του. Κι εκφράζει με μοναδική ποιητική διαύγεια και ευστοχία τον ευρύτατο προβληματισμό που διέπει την γενιά του ’70, δηλαδή την δική του γενιά.

Η συλλογή διαιρείται σε έξι χρονικές ενότητες, με ποιήματα που συνεγράφησαν από το 2004 ως το 2017. Και οι στίχοι τους, περιδιαβαίνουν ως επί το πλείστον μέσα στον πολύπαθο κήπο της ελληνικής ιστορίας, επικαλούμενοι τοποθεσίες, αλλά κυρίως προσωπικότητες που άφησαν καίριο το στίγμα τους, και όρθωσαν λαμπρό το ανάστημά τους κατά τη διάρκεια της πορείας της.

Από πού ν’ αρχίσει κανείς πραγματικά, και πού να τελειώσει την περιήγησή του μέσα στο Σαν άλλος Οιδίποδας του Ηλία Γκρη; Το απόφθεγμα του Παλλαδά του Αλεξανδρέως ως προμετωπίδα στην τέταρτη σελίδα του βιβλίου, πριν ανοίξει η «αυλαία» των ποιημάτων, «Είμαστε αλήθεια ζωντανοί, ω Έλληνες, / καθώς μας πήρε τώρα η συμφορά / κι έγινε η ζωή μας εφιάλτης;», προβάλλει χαρακτηριστικό προμήνυμα του περιεχομένου που έπεται. Και στο Ρετσιτατίβο, το πρώτο ποίημα στο οποίο μας μυεί ο ποιητής (σελ. 11), βάζει ο ίδιος την πρώτη, δική του σφραγίδα: «Οι αναμνήσεις βότσαλα που πετούν οι νεκροί εαυτοί σου / Σε άπατη λίμνη με όσα ονειρεύτηκες».

Στις σελίδες που θ’ ακολουθήσουν, ο αναγνώστης γίνεται αποδέκτης της βαθιάς απογοήτευσης του Γκρη για τα ματαιωμένα όνειρα μιας ολόκληρης γενιάς, «Ανατέλλει ο γύπας τ’ όρνιο το λυκόρνιο / Φτάνει πίσω από σκουριές δοσοληψιών έφτασε / και τρώει στην καθησιά του μιας γενιάς όνειρα», λέει παραδείγματος χάρη στο «Πενήντα τρία σκαλοπάτια», (σελ. 14), με στίχο καταγγελτικό και καυστικό, ο οποίος εξάλλου διατρέχει όλα τα ποιήματα. Το ίδιο αποδέκτης γίνεται ο αναγνώστης της εξύμνησης της αλήθειας, «μα σ’ όποιο δρόμο κι όποια διάβαση σταθώ / περνάει με κόκκινο σφαίρα η κυρ’ Αλήθεια / και μένω πίσω εγώ φορώντας τον ίσκιο της.», μας λέει ο ποιητής στο ποίημα «Η κυρ’ Αλήθεια», (σελ. 17), καθώς και της έκρηξης της πίκρας για την κατάντια του σημερινού κόσμου, (για παράδειγμα στα ποιήματα «Αειθαλής Κόσμος», σελ. 18, και «Μωρέ!», σελ. 20).

Όμως ο Ηλίας Γκρης δεν παραλείπει να εκφράσει και την άδολη αγάπη του προς την πατρίδα – η λέξη αναφέρεται επανειλημμένως, μαζί με την αναφορά του στους Έλληνες – τόσο γενικά, όσο και ειδικότερα: «Τι υπέροχοι ήταν / αυτοί οι λίγοι / υπέροχοι Έλληνες», λέει λόγου χάρη σε μια αποστροφή-ανάσα στο ποίημα «Ο Κρισναμούρτι στην Ακρόπολη» (σελ. 68). Ενώ σε άλλα ποιήματα, ο Ηλίας Γκρης πονά για την μαρτυρική Κύπρο. Στην «Συνάντηση στη Σαλαμίνα» μάλιστα (σελ. 13), το βάρος της Ιστορίας πέφτει στους ώμους του, κι εκεί εμφανίζεται ο Γιώργος Σεφέρης, εμβληματική ποιητική μορφή της πίκρας του Ελληνισμού και της Μεγαλονήσου («ακούω τα πόδια του στο χρυσάφι της άμμου / από βαρύ τρίζουν στοχασμό αφ’ ότου / το Κακό απτόητο χύνει οχιάς φαρμάκι»).(Διαβάστε επίσης: ΗΛΙΑΣ ΓΚΡΗΣ – Το 1821 στην Ελληνική Ποίηση)

Εκτός από τον Σεφέρη, τα ποιήματα του Γκρη σημαδεύονται κι από άλλες λαμπρές προσωπικότητες της ελληνικής ιστορίας, αρχαίας και νεώτερης, οι οποίες προσθέτουν η κάθε μια το δικό της λιθάρι στην υπενθύμιση του Εμφυλίου, στην καταγγελία της εξουσίας και του ολοκληρωτισμού, και στην εξύμνηση της ακεραιότητας του χαρακτήρα. Ανάμεσά τους ο Όμηρος, ο Δημόκριτος, ο Γιάννης Ρίτσος, ο Φιλικός Παναγιώτης Σέκερης, ο Διονύσιος Σολωμός, ο Κάλβος, και άλλες. Ξεχωριστή θέση ανάμεσα σ’ αυτές τις προσωπικότητες, κατέχουν ο αυτοκράτορας Ιουλιανός και ο καθηγηγτής Δημήτρης Λιαντίνης. Τον τίτλο του ποιήματος Σαν Άλλος Οιδίποδας (σελ. 51) που είναι αφιερωμένο σ’ αυτόν τον τελευταίο μάλιστα, έχει υιοθετήσει ολόκληρο το βιβλίο.

Από το βάθος της ρωμαλέας γραφής του ποιητή δεν θα μπορούσαμε να παραλείψουμε την αναφορά στην υπέροχη «Υπατία» (σελ. 64), και στον εκρηκτικό, βιωματικό «Αυτόκλητο» (σελ. 65), τουλάχιστον. Όπως δεν θα μπορούσαμε να μην αναφερθούμε και στις αλλεπάλληλες αποφθεγματικές φράσεις που κοσμούν τα ποιήματά του (τυχαία επιλεγμένος στίχος, ελάχιστη σταχυολόγηση: «το ψεύδος σαγηνεύει λάμια και βγάζει γλώσσα», από το ποίημα «Η αιωνιότητα του ψεύδους», (σελ. 19).

Ενώ για τον επίλογο τούτου του μικρού αφιερώματος, αφήσαμε ό,τι μας ενθουσίασε περισσότερο: την ανεπανάληπτη, αριστοτεχνική χρήση της ελληνικής γλώσσας, (ακόμη και της ιδιωματικής), στην οποία ο Γκρης αφιερώνει δύο ποιήματα-ύμνους (το «Στη Χαίτη του Χρόνου» σελ. 54, και το «της Αγαπημένης» σελ. 79) – σε μια σχέση λατρείας. Κορυφαίο παράδειγμα αυτής της χρήσης, το ποίημα «Πτήση 1738 Λάρνακα-Αθήνα 28 Ιανουαρίου 2005» (σελ. 21), που παίζει με την κυπριακή διάλεκτο με μοναδικό τρόπο.

Θα τελειώσουμε μ’ έναν εξαιρετικό στίχο από το ποίημα «Ποιητή, μη φοβάσαι» (σελ. 32), αφιερωμένο σε όλους όσοι περιπλανιούνται μέσα στους ανθισμένους κήπους της ποίησης: «φρόντισε Ιακωβίνος να ’σαι των στίχων / μα όχι μαλθακός οικότροφος της εποχής σου».

info@bookbar.gr

 

AΠΟΣΠΑΣΜΑΤΑ ΑΠΟ ΤΟ ΒΙΒΛΙΟ   

Ο Κρισναμούρτι στην Ακρόπολη

“Την είδε απ’ τον ξενοδοχείο με το πρώτο φως

ανηφόρισε στα Προπύλαια κοντο-στάθηκε με σέβας

ατενίζοντας

έπεσε στα γόνατα και φίλησε το χώμα

διδάσκαλος του κόσμου πολίτης έστηνε

με αιθέρια υλικά γέφυρες να περνούν άλλοι

δεν ξανάειδε κάτι ανάλαφρα δωρικό τόσο

 σθεναρά ωραίο

του ’κοβε την ανάσα που σκεφτόταν

-τι υπέροχοι ήταν

                         αυτοί οι λίγοι

                                             υπέροχοι Έλληνες –

δεν έβλεπε να’χει ταίρι αντάξιο η Ακρόπολη

 της ομορφιάς μεγάλη έκρηξη

σαν δε βαδίζει σε δρόμους αιωνιότητας ο άνθρωπος

μοιάζει γελοίος κι ανόητος

                                           μοιραία

                                                      φθαρτός!”

(Σαν άλλος Οιδίποδας, Σελ. 68)

 

Πενήντα τρία σκαλοπάτια

Στο χείλος μιας ηλικίας π’ ακροβατεί αθωότητα

Εκεί στα πενήντα τρία σκαλοπάτια

Βλέπεις η δόξα ταξιδεύει σύννεφο

 

Παίρνεις αγκαλιά τη σιωπή στον γκρήφυλλο κήπο

Της λεμονιάς τρίφορη σοδειά ιερή μόνωση

Και λες σαν ίσκιος στον ίσκιο του

Να είμαι άγρυπνος κηδεμόνας

Να φροντίζω τελειόφοιτες νεύρωσης τις σκέψεις

Μαθητριούλες που ξεσαλώνουν μες  στο κρανίο

Κι ανεπανόρθωτα μ’ εκθέτουν στην καρδιά μου

 

Έτσι να μεριμνώ για τα παιδιά μου

Που μόλις μαθαίνουν στράτα στρατούλα

Παιδάκια σε ξένα χέρια τα νήπια μου ποιήματα

 

Στα πενήντα τρία φθαρμένα σκαλοπάτια

Είναι καιρός π’ όλα βρίσκουν το νόημά τους

 

Πέφτουν νεκρά κύτταρα τα προσχήματα

Ανατέλλει ο γύπας τ’ όρνιο το λυκόρνιο

Φτάνει πίσω από σκουριές δοσοληψιών έφτασε

Και τρώει στην καθησιά του μιας γενιάς όνειρα

Ξερνώντας σαν ουρά κομήτη

Συμφορές οιμωγές και πάθη γελοίας επίδειξης.

(Σαν άλλος Οιδίποδας, σελ. 14)

 

INFO

Σαν άλλος Οιδίποδας

Ηλίας Γκρης

Εκδόσεις Γκοβόστη 2018

Σελ. 88, Τιμή € 7,00