Κοίτα ποιος ήρθε πάλι, μυθιστόρημα

0
1963

H νεκρανάσταση του Φύρερ προκαλεί οξεία … χιτλερίτιδα στη Γερμανία|

 Μια εκτεταμένη επιδημία φαίνεται να έχει πλήξει το τελευταίο διάστημα το γερμανικό αναγνωστικό κοινό. Λέγεται οξεία …χιτλερίτιδα και αφορμή της έχει σταθεί  ένα σατυρικό μυθιστόρημα  που υπογράφει πρωτοεμφανιζόμενος, πρώην ghostwriter,  συγγραφέας με θέμα τη …νεκρανάσταση του Αδόλφου Χίτλερ! Το βιβλίο του Timur Vermes που κυκλοφόρησε στα ελληνικά από τις εκδόσεις Κλειδάριθμος με τίτλο Κοίτα ποιος ήρθε πάλι  έχει αναδειχθεί σε εκδοτικό φαινόμενο στη Γερμανία και έχει αναρριχηθεί στην πρώτη θέση των best sellers πουλώντας πάνω από 400.000 αντίτυπα, ετοιμάζονται οι μεταφράσεις του σε 28 γλώσσες, ενώ ήδη έχουν πωληθεί τα δικαιώματα για την επερχόμενη κινηματογραφική παραγωγή. Σε κάθε περίπτωση πρόκειται για μια εκδοτικό υπερπαραγωγή με κοινό σε όλες τις γλώσσες εξώφυλλο που είναι μια αφηρημένη καρικατούρα του γερμανού δικτάτορα  με την χαρακτηριστική χωρίστρα στα μαλλιά και το διαβόητο μουστάκι στο σχήμα του οποίου έχει συρρικνωθεί ο τίτλος του βιβλίου.  

Της Ελπίδας Πασαμιχάλη

Όταν ξυπνούν τα φαντάσματα – Ο Χίτλερ ως …Ωραία Κοιμωμένη

Σε έναν σκόπιμο παραλληλισμό με το γερμανικό παραμύθι της Ωραίας Κοιμωμένης, σύμφωνα με την υπόθεση, ο Χίτλερ ξυπνά στο Βερολίνο το καλοκαίρι του 2011 έχοντας πέσει σε ένα είδος λήθαργου από το 1945. Ξυπνά σε καιρό ειρήνης, σε ένα πολυφυλετικό σημερινό Βερολίνο γεμάτο αλλοδαπούς, στην εποχή που καγκελάριος της Γερμανίας είναι η Άνγκελα Μέρκελ .Υπάρχουν πιθανότητες να αναστηθούν τα σκοτεινά φαντάσματα του παρελθόντος ; Αυτό μοιάζει να είναι ένα από τα κεντρικά ερωτήματα που διατυπώνει το βιβλίο. Και η απάντηση  είναι δυστυχώς καταφατική. Τόσο στην υπόθεση του μυθιστορήματος όπου ο αφυπνισμένος Αδόλφος Χίτλερ θα ξεκινήσει μια νέα καριέρα στην …τηλεόραση και στην πολιτική, όσο και στην πραγματικότητα όπως καταμαρτυρεί η τεράστια εκδοτική επιτυχία του βιβλίου στη Γερμανία.  Όπου ενώ μέχρι τώρα η φιγούρα του στυγερού δικτάτορα αποτελούσε υπέρτατο ταμπού και αν μη τι άλλο ανυπέρβλητο όνειδος  των Γερμανών ενώπιον της ανθρωπότητας,  τώρα και με αφορμή το βιβλίο, απενοχοποιείται και εμφανίζεται με εντυπωσιακή συχνότητα στις πρώτες σελίδες των εφημερίδων, στα εξώφυλλα των περιοδικών, ακόμη και στις τηλεοπτικές εκπομπές. Τα ερωτήματα πολλά και ανησυχητικά.  Στο ζενίθ της οικονομικής τους κυριαρχίας στην Ευρώπη άραγε οι Γερμανοί αποζητούν τώρα να λυτρωθούν από το μεγάλο τους «προπατορικό αμάρτημα» που στοίχισε εκατομμύρια ανθρώπινες ζωές;

Ήταν παράφρονας ο Χίτλερ;

er-ist-wieder-da«Είναι γεγονός πως έχουμε πολλά στερεότυπα για τον Χίτλερ» δηλώνει ο Timur Vermes στα γερμανικά ΜΜΕ. «Το θεωρούσαμε πάντοτε ένα τέρας κι εμείς βρίσκαμε παρηγοριά στη σκέψη ότι είμαστε διαφορετικοί από αυτόν. Όμως στην πραγματικότητα συνεχίζει να εκπέμπει μεγάλη γοητεία για τους ανθρώπους , όπως συνέβαινε και στο παρελθόν, όταν άρεσε στους ανθρώπους τόσο πολύ ώστε να τον αφήσουν να διαπράξει εγκλήματα».

Σήμερα  είναι αρκετοί και σοβαροί οι δυτικοί ιστορικοί που επισημαίνουν πως η στερεοτυπική άποψη πως ο Χίτλερ ήταν έναν παράφρονας, είναι εντελώς λανθασμένη, διότι δίνει ελαφρυντικά στον γερμανικό λαό, ο οποίος του έδωσε την εξουσία.  Κάτι ανάλογο μοιάζει να υπαινίσσεται και ο Timur  Vermes όταν σε δηλώσεις του στο BBC υπογραμμίζει: «Τον Χίτλερ τον ψήφισε ο λαός και ο λαός δεν ψηφίζει βλάκες. Έχουμε συνηθίσει να πιστεύουμε ότι δεν μπορούσε να σκεφτεί καθαρά και να έχει ένα είδος λογικής. Προσωπικά πιστεύω, και αυτή είναι και η έκπληξη του βιβλίου, ότι ο Χίτλερ είχε και παραείχε λογική».

Η γερμανική εμμονή για τον Χίτλερ

Επικίνδυνα λογοτεχνικά παιχνίδια με τη φωτιά θα μπορούσε να σχολιάσει κανείς για την υπόθεση του βιβλίου  και προφανώς κερδοφόρα. Σε μια εποχή που η Ευρώπη πλήττεται από μια ανελέητη οικονομική κρίση, που χιλιάδες άνθρωποι χάνουν τις δουλειές, χάνουν τις περιουσίες τους, αυτοκτονούν, δεν έχουν τα απαραίτητα προς το ζην και η ανεργία καλπάζει, σε μια εποχή που κατά κοινή παραδοχή μοναδικοί ωφελημένοι είναι τα δημόσια ταμεία και οι τράπεζες της Γερμανίας, είναι άραγε η κατάλληλη στιγμή της «απενοχοποίησης»  των Γερμανών από το φάντασμα του Χίτλερ; Μήπως πρόκειται για την κατάλυση της τελευταίας ηθικής αναστολής; Και αν ναι, μήπως θα έπρεπε να μας ανησυχεί; Μήπως αυτή η απενοχοποίηση σημαίνει και την νεκρανάσταση του ναζιστικού φαντάσματος, που ήδη πλανιέται ύπουλα πάνω από τις χώρες της ταλαιπωρημένης και γηραιάς ηπείρου;   Από την πλευρά του πάντως ο γερμανο-ουγγρικής καταγωγής Timur Vermes ισχυρίζεται ότι με αυτό το σενάριο, που θυμίζει παρωδία και φάρσα, επέλεξε να αποτυπώσει τον Χίτλερ ως ανθρώπινη φιγούρα για να κάνει τους Γερμανούς να σκεφτούν σκληρά γι αυτόν.

Μέσα στη γενικευμένη ως φαίνεται φρενίτιδα που έχει καταλάβει τα γερμανικά media με αφορμή το βιβλίο, αρκετοί είναι οι Γερμανοί κριτικοί που έχουν εκφράσει τον σκεπτικισμό τους. Αναφερόμενη στην ,τεράστια επιτυχία του βιβλίου η κριτικός  Cornelia Fiedler, της Süddeutsche Zeitung την αποδίδει όχι τόσο στη λογοτεχνική αξία του, όσο στην συνταρακτική εμμονή που υπάρχει για τον Χίτλερ στο γερμανικό κοινό. Στο άρθρο της διαπιστώνει: «Μια περίεργη εμμονή με τον Χίτλερ έχει αναπτυχθεί στη Γερμανία και έχει κάτι το μανιακό σε σχέση με αυτό το θέμα. Η εστίαση στον Χίτλερ είτε τον αντιμετωπίσουμε ως κωμική καρικατούρα είτε ως ενσάρκωση του κακού, κινδυνεύει να μας απομακρύνει από την ιστορική πραγματικότητα».

BBC:  «Μπορεί ο Φύρερ να γίνει αστείο;»

look-who's-back-coverΜε μεγάλο σκεπτικισμό, επιφυλακτικότητα και ευδιάκριτη  αγανάκτηση, υποδέχτηκαν τα βρετανικά ΜΜΕ τη θριαμβευτική επιτυχία του βιβλίου στη Γερμανία, το οποίο κυκλοφόρησε και στα αγγλικά όχι με τον τίτλο Hes Back”, όπως είχε αρχικά ανακοινωθεί, αλλά με τον τίτλο “Look Whos Backο οποίος αλλάζει αρκετά το μήνυμα που εκπέμπεται, κάτι που ακολούθησε και η ελληνική έκδοση. . Σε εκτεταμένο άρθρο του το BBC βάζει ως τίτλο το ερώτημα: «Μπορεί ο Φύρερ να γίνει αστείο;» και υπότιτλο το άλλο ερώτημα: «Μπορεί ο δικτάτορας που ευθύνεται για τις θηριωδίες του Τρίτου Ράιχ να γίνει θέμα κωμωδίας;» ενώ  χαρακτηρίζει τη σάτιρα του βιβλίου «Κωμωδία στην κόψη του ξυραφιού».  Παρατηρεί μάλιστα ότι η σάτιρα του Τσάρλυ Τσάπλιν για τον Χίτλερ στον περίφημη ταινία ο  Δικτάτορας  δεν έχει καμία σχέση με αυτό που επιχειρεί ο Vermes δεδομένου ότι στον Δικτάτορα πρωταγωνιστούσε η καρικατούρα του Χίτλερ ενώ στο Κοίτα ποιος ήρθε πάλι πρωταγωνιστεί ο Χίτλερ αυτοπροσώπως.

Από την πλευρά της η Guardian παρατηρεί ότι το γέλιο που προκαλεί «Παγώνει στα χείλη» και αναρωτιέται κανείς αν τελικά το μυθιστόρημα κάνει τον αναγνώστη να γελάει εις βάρος του Χίτλερ ή μήπως τελικά γελάει κι αυτός μαζί του.

Εκδοτικό γεγονός ή πολιτικό φαινόμενο;

Τρία ήταν τα βιβλία που χρησίμευσαν ως πηγές για τη συγγραφή του μυθιστορήματος, όπως γράφει ο ίδιος ο Timur Vermes στον πρόλογο του βιβλίου, ως εξής: «Αναζήτησα λοιπόν τον αυθεντικό Χίτλερ μέσα από τα εξής τρία βιβλία: 1) Ο Αγών μου, που υπογράφει ο ίδιος, 2) Μονόλογοι από το Αρχηγείο του Φύρερ, που έγραψε με ακρίβεια και πρωσική αυστηρότητα ο Χάινριχ Χάιμ, 3) Επιτραπέζιες συζητήσεις του Χίτλερ, που κατέγραψε με προφανή θαυμασμό ο Χένρι Πίκερ. Από τα τρία ξεχωριστή σημασία είχε ασφαλώς για μένα Ο Αγών μου.»  Εν ολίγοις οι προθέσεις γίνονται σαφείς από τις πρώτες σελίδες του βιβλίου.

Δριμύτατη η κριτική, συχνά στα όρια της ρητορείας, που ασκείται από τον συγγραφέα, μέσω του ήρωα του, δηλαδή του Χίτλερ, στη σύγχρονη κοινωνία, για το άνευ ορίων κυνήγι του χρήματος, για τη διαφθορά, για τη διαπλοκή, για τα media, για τα social media, για τα κόμματα, αλλά  για την ίδια τη δημοκρατία, στην αρχή κινεί την περιέργεια του αναγνώστη. Στη συνέχεια, όταν αρχίσει να αναρωτιέται «που αποβλέπει όλη αυτή η κριτική και μέσω της σάτιρας η απαξίωση των θεσμών», θα διαπιστώσει ότι το ερώτημα αυτό μένει επικίνδυνα αναπάντητο. Στο τέλος όμως το τοπίο ξεκαθαρίζει και μαζί του και οι προθέσεις του συγγραφέα, όταν ο Αδόλφος Χίτλερ, που στο μεταξύ έχει γίνει τρομερά δημοφιλής και διάσημος, μέσω των τηλεοπτικών εκπομπών αλλά και του …βιβλίου που έγραψε (!) σκέπτεται να ιδρύσει νέο κίνημα! Το όνομα του δεν μας το αποκαλύπτει, μας λέει όμως ποιο θα είναι το κεντρικό σύνθημα, το σλόγκαν. Το εξής: «Δεν ήταν όλα άσχημα!»……

Γίνεται λοιπόν προφανές πως δεν είναι καθόλου τυχαίο που ο πρώην ghostwriter Timur Vermes αποφάσισε να βγει από την ανωνυμία του γράφοντας  ένα ολόκληρο βιβλίο για να αφυπνίσει τον … ήρωα του, δηλαδή τον Αδόλφο Χίτλερ!  Και το μείζον ερώτημα που προκύπτει είναι μήπως η μεγάλη επιτυχία του βιβλίου στη Γερμανία σηματοδοτεί όχι απλώς ένα εκδοτικό γεγονός αλλά και ένα πολιτικό φαινόμενο.

info@bookbar.gr 

 

ΒΙΟ

Timur Vermes holds his bookΟ Τίμουρ Βέρμες γεννήθηκε το 1967 στη Νυρεμβέργη από Γερμανίδα μητέρα και Ούγγρο πατέρα. Σπούδασε Ιστορία και Πολιτικές Επιστήμες και εργάστηκε ως δημοσιογράφος. Από το 2009 έχει δημοσιεύσει ως συγγραφέας-φάντασμα τέσσερα βιβλία. Το “Κοίτα ποιος ήρθε πάλι” είναι το πρώτο του μυθιστόρημα.

 

 ΑΠΟΣΠΑΣΜΑ του ΒΙΒΛΙΟΥ

«Όχι το εννοώ» είπε. «Έχω δει την «Πτώση» δύο φορές, μάλιστα. O Μπρούνο Γκανς ήταν καταπληκτικός, αλλά εσάς δεν σας φτάνει με τίποτα. Το όλο στήσιμο σας… θα έλεγε κανείς πως είστε πραγματικά εκείνος.

Ανασήκωσα το βλέμμα : «Εκείνος; Ποιος εκείνος;»

«Ελάτε τώρα, ο Φύρερ!» είπε και σηκώνοντας και τα δύο του χέρια, ένωσε το δείκτη και τον παράμεσο, τους λύγισε και τους κούνησε δύο φορές προς τα εμπρός σαν να ήταν άγκιστρα. Δεν μπορούσα σχεδόν να το πιστέψω, αλλά όπως έδειχναν τα πράγματα αυτό ήταν το μόνο που μετά από εξήντα έξι χρόνια είχε απομείνει από το άλλοτε στιβαρό Γερμανικό Χαιρετισμό. Ήταν συνταρακτικό, ωστόσο αποτελούσε ένδειξη πως δεν είχε εξανεμιστεί παντελώς η πολιτική επιρροή μου.

Τίναξα το χέρι προς τα πίσω ανταποδίδοντας τον χαιρετισμό: «Είμαι ο Φύρερ!»

Γέλασε πάλι: «Απίστευτο, η χειρονομία δείχνει τόσο φυσική.»

 

Σχετικά Links

Timur Vermes’ Hitler novel: Can the Führer be funny?

http://www.bbc.com/culture/story/20130417-is-it-okay-to-laugh-at-hitler

 

Adolf Hitler novel tops German bestseller list but divides critics

http://www.theguardian.com/world/2013/feb/05/adolf-hitler-novel-german-bestseller

 

He’s Back: Hitler Satire Tops Germany’s Best-Seller List
http://newsfeed.time.com/2013/02/10/hes-back-hitler-satire-tops-germanys-bestseller-list/

 

 

INFO

koita-poios-irthe-pali-coverΚοίτα ποιος ήρθε πάλι

Timur Vermes

Μετάφραση: Τέο Βάτσος

Εκδόσεις Κλειδάριθμος 2013

Σελ. 444, Τιμή € 16,50