Ένας τζέντλεμαν της λογοτεχνικής πρωτοπορίας/
Για εκείνους που δεν τον είχαν γνωρίσει προσωπικά ο Μιχαήλ Μήτρας ήταν και θα είναι ο Έλληνας ποιητής που εμπνεύστηκε και καθιέρωσε την Παγκόσμια Ημέρα Ποίησης, που γιορτάζεται κάθε χρόνο την περίοδο της εαρινής ισημερίας (21 Μαρτίου). Για εκείνους που είχαν την ευκαιρία να τον γνωρίσουν προσωπικά, ο Μιχαήλ Μήτρας που έφυγε από τη ζωή στις 6 Μαρτίου 2019, υπήρξε μια από τις πιο ανήσυχες, αντισυμβατικές, ευφυείς και αιρετικές προσωπικότητες της μεταπολιτευτικής λογοτεχνίας, ενδεδυμένης με ένα αυστηρό, αγγλοσαξονικό, πραγματιστικό, σχεδόν σχολαστικό “περίβλημα”.
Γράφει η Ελπίδα Πασαμιχάλη
Ευγενής, οξυδερκής, πολύ μορφωμένος, και εξαιρετικά ευαίσθητος, υπήρξε μια προσωπικότητα που είτε θα συμπαθούσες από την πρώτη ματιά είτε θα τον απέφευγες, διότι ήταν από τους ανθρώπους που δεν έκρυβε τα λόγια του….. Αξιοπρεπής και αντικομφορμιστής, ένας τζέντλεμαν της λογοτεχνικής πρωτοπορίας.
O Μιχαήλ Μήτρας συμμετείχε ενεργά στις αναζητήσεις της ποιητικής πρωτοπορίας στην ελληνική λογοτεχνική σκηνή. και υπήρξε στενός φίλος και συνεργάτης του κορυφαίου Έλληνα ποιητή Νάνου Βαλαωρίτη.
Το λογοτεχνικό του έργο αποτυπώνει το ανήσυχο, δημιουργικό, απαιτητικό, ευρηματικό, παιγνιώδες, σκωπτικό, υπόγεια σαρκαστικό και αντικομφορμιστικό πνεύμα, που απεχθανόταν την μετριότητα, το θράσος της ημιμάθειας, το “δήθεν” και είχε την ικανότητα να προσγειώνει, να προστατεύει αλλά και να απογειώνει όσους εκλεκτούς τιμούσε με τη φιλία του.
Στα κείμενά του οι λέξεις αυτονομούνται και ακολουθούν τη δική τους πορεία. Άλλοτε ξέφρενη, άλλοτε πειθαρχική. Συνωθούνται, ασφυκτιούν, στοιβάζονται, στριμώχνονται, παραληρούν, ονειροπολούν, οργίζονται και επιτίθενται. Άλλοτε πάλι μπαίνουν στη σειρά, υποδύονται τις υπάκουες, αναπαράγουν μηχανικά ετερόκλητα κλισέ, ειρωνεύονται και περιγελούν. Οι λέξεις πετάνε κοκτέϊλ μολότοφ στις μεγαλόσχημες διατυπώσεις, βγάζουν τη γλώσσα στη σοβαροφάνεια και μπορούν να σπάσουν τα νεύρα στις πολλά υποσχόμενες καλές προθέσεις, με τις οποίες συνήθως είναι στρωμένος ο δρόμος για την κόλαση. Εκνευρίζουν μέχρι τελικής πτώσης τους τεχνοκράτες και φέρνουν σε αμηχανία τους κριτικούς.
«Στην επιστροφή κάνουμε σχέδια και με ρωτάς. Λοιπόν θα πρέπει ναπάρουμε το μεγάλο
ερμηνευτικό λεξικό της Ακαδημίας ν’ αλλάξουμε τηβελόνα του πικάπ να ξαναρχίσεις
τα γερμανικά σου να επισκεφτώ την
οδοντογιατρό μου ν’ αγοράσουμε τα 12 μαθήματα αστρολογίας, σελοτέιπ,
γραβάτα τσάι βολβούς για τις γλάστρες να κάνουμε αίτηση για τηλέφωνο να ξαναρχίσεις
τα χάπια και το βράδι ένα ποτήρι παγωμένο γάλα.»
(ΜΗΧΑΝΗ ΑΝΑΖΗΤΗΣΗΣ, σελ. 17, Εκδόσεις Νεφέλη 2008) (Διαβάστε επίσης: ΜΙΧΑΗΛ ΜΗΤΡΑΣ: Μηχανή αναζήτησης)
Ο Μιχαήλ Μήτρας γεννήθηκε το 1944 στο Βόλο. Παρακολούθησε νομικά στο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης και ραδιοσκηνοθεσία στο City Literary Institute του Λονδίνου, όπου έζησε 4 χρόνια, εργαζόμενος στην ελληνική εκπομπή του BBC. Ταξίδεψε σε πολλές ευρωπαϊκές χώρες και στις ΗΠΑ. Εμφανίστηκε με κείμενά του σε λογοτεχνικά περιοδικά της δεκαετίας του ’60, και το πρώτο βιβλίο του “Φανταστική νουβέλα” κυκλοφόρησε το 1972.
Συνεργάστηκε στη σύνταξη των πολιτιστικών περιοδικών εκδόσεων “Χρονικό” (εκδ. Ώρα) και “Σήμα“, στη δεκαετία του ’70, καθώς και με τα περιοδικά “Ρεύματα”, στη δεκαετία του ’90 και “Νέα Συντέλεια” στη δεκαετία του 2000.
Εργάστηκε ως παραγωγός εκπομπών λόγου στην Ελληνική Ραδιοφωνία (Πρώτο και Τρίτο Πρόγραμμα), 1983-2003.
Διετέλεσε μέλος του διοικητικού συμβουλίου της Εταιρείας Συγγραφέων, 2001-2003, της οποίας υπήρξε από τα ιδρυτικά της μέλη. Ύστερα από πρότασή του το 1998 η Εταιρεία Συγγραφέων καθιέρωσε για πρώτη φορά στη χώρα μας Ημέρα Ποίησης.
Υπήρξε ο εμπνευστής για την Παγκόσμια Ημέρα Ποίησης. Πως γεννήθηκε η ιδέα είχε εξηγήσει ο ίδιος σε συνέντευξη που είχε δώσει στην εφημερίδα το “Βήμα” και στην Λαμπρινή Κουζέλη τον Μάρτιο του 2016.
«Οι γιορτές ποίησης δεν ήταν κάτι άγνωστο. Γιορτάζονταν στη Γαλλία, στη Βρετανία, στις ΗΠΑ και αλλού. Στη Γαλλία, αν θυμάμαι καλά, υπήρχε εβδομάδα ποίησης». Ο ίδιος, όταν ζούσε στο Λονδίνο στη δεκαετία του ’80, είχε παρακολουθήσει πολλές σχετικές εκδηλώσεις. Γιατί λοιπόν να μην κάνουμε το ίδιο κι εμείς; σκέφτηκε και το φθινόπωρο του 1997 πρότεινε στην Εταιρεία Συγγραφέων, «στον θεσμό που θα μπορούσε να διοργανώσει μια τέτοια γιορτή», να υιοθετηθεί ο εορτασμός της ποίησης και στην Ελλάδα, και να οριστεί συγκεκριμένη μέρα γι’ αυτό.
Η εισήγησή του έφτασε με επιστολή στα χέρια του ποιητή και μελετητή της ποίησης Κώστα Στεργιόπουλου, προέδρου τότε της Εταιρείας Συγγραφέων. «Έθεσα το θέμα στη συνέλευση του Διοικητικού Συμβουλίου και όλοι συμφώνησαν να καθορίσουμε μια Ημέρα Ποίησης», θυμάται. Έμενε να επιλέξουν μια ημέρα που να αρμόζει στην ποίηση. «Η ποιήτρια Λύντια Στεφάνου πρότεινε την 21η Μαρτίου, την ημέρα της εαρινής ισημερίας, που συνδυάζει το φως από τη μια και το σκοτάδι από την άλλη, όπως η ποίηση, που συνδυάζει το φωτεινό της πρόσωπο της αισιοδοξίας με το σκοτεινό πρόσωπο του πένθους».
«Η ποίηση είναι η πρώτη νεότητα της γλώσσας, ποιητικά είναι τα πρώτα κείμενα, η ποίηση είναι η αρχή των πάντων και έπρεπε να επιλέξουμε μια μέρα που να δηλώνει ακριβώς αυτή την αρχή» εξηγεί η Λύντια Στεφάνου. «Η ισημερία που δηλώνει την αρχή της άνοιξης ήταν ημερομηνία συμβολική και για την αρχή της ποίησης».
Η πρώτη Ημέρα Ποίησης γιορτάστηκε το 1998 και ετοιμάστηκε με «ελάχιστα έξοδα και πολλή εθελοντική δουλειά. Η Ναταλία Μελά μας είχε φτιάξει μια πολύ όμορφη αφίσα. Η γιορτή είχε μεγάλη επιτυχία, το παλιό ταχυδρομείο στην πλατεία Κοτζιά ήταν γεμάτο, δεν έπεφτε βελόνα. Όσοι αγαπούσαν την ποίηση ήταν εκεί. Είχε έρθει και η ΕΡΤ να καλύψει το γεγονός, τότε ενδιαφερόταν για την ποίηση.» θυμάται η Λύντια Στεφάνου. «Η γιορτή συνεχίστηκε και την επόμενη ημέρα με ποιητικές αναγνώσεις. Ο μόνος όρος ήταν τα ποιήματα που επέλεγε κάποιος να διαβάσει να μην είναι δικά του».
Ο συγγραφέας Βασίλης Βασιλικός, πρέσβης της Ελλάδας στην UNESCO το 1999, μετέφερε την ιδέα στον διεθνή οργανισμό. «Εισηγήθηκα στο Εκτελεστικό Συμβούλιο η 21η Μαρτίου να ανακηρυχθεί Παγκόσμια Ημέρα Ποίησης όπως 21η Ιουνίου είναι Παγκόσμια Ημέρα Μουσικής. Οι Γάλλοι, οι Ιταλοί, οι Τυνήσιοι και άλλοι πρέσβεις από χώρες της Μεσογείου υποστήριξαν την εισήγηση και η ελληνική πρόταση υπερψηφίστηκε».
Ο εορτασμός Παγκόσμιας Ημέρας Ποίησης καθιερώθηκε από το 2000.
«Η Παγκόσμια Ημέρα Ποίησης θα ενισχύσει την εικόνα της ποίησης στα ΜΜΕ ούτως ώστε η ποίηση να μην θεωρείται πλέον άχρηστη τέχνη αλλά μια τέχνη που βοηθά την κοινωνία να βρει και να ισχυροποιήσει την ταυτότητά της», εξηγούσε η UNESCO στο σκεπτικό της απόφασής της και συνέχιζε: «Οι πολύ δημοφιλείς ποιητικές αναγνώσεις μπορεί να συμβάλουν σε μια επιστροφή στην προφορικότητα και στην κοινωνικοποίηση του ζωντανού θεάματος και οι εορτασμοί μπορεί να αποτελέσουν αφορμή για την ενίσχυση των δεσμών της ποίησης με τις άλλες τέχνες και τη φιλοσοφία, ώστε να επαναπροσδιοριστεί η φράση του Ντελακρουά “Δεν υπάρχει τέχνη χωρίς ποίηση”».
Ο Μιχαήλ Μήτρας έγραψε βιβλία ποίησης και πεζογραφίας που κινούνται στο χώρο της νεοτερικής λογοτεχνίας και έχει δείξει οπτικά ποιήματα και έργα Mail Art σε ατομικές και ομαδικές εκθέσεις εδώ και στο εξωτερικό.
Βιβλία του:
Ποίηση: “Το άλλοθι της περι-γραφής”, Ιδιωτική έκδοση, 1976, “Ασταθές πεδίο”, “Αιγόκερως”, 1984, “Η τελευταία εικόνα του κόσμου”, “Αιγόκερως”, 1987, “Η παράδοξη οικειότητα του αγνώστου”, “Δελφίνι”, 1997, “Διακριτικές μεταβολές”, “Απόπειρα”, 2004
Πεζογραφία: “Φανταστική νουβέλα”, Ιδιωτική έκδοση, 1972, “Αστική τοπιογραφία”, “Αιγόκερως”, 1982, “Αόριστες λεπτομέρειες”, “Απόπειρα”, 1990, “Μηχανή αναζήτησης: Πεζο-γραφήματα”, “Νεφέλη”, 2008. (Δείτε επίσης ΜΙΧΑΗΛ ΜΗΤΡΑΣ )
Η Εταιρεία Συγγραφέων εξέφρασε τη μεγάλη θλίψη της για τον θάνατο του ποιητή Μιχαήλ Μήτρα, που υπήρξε εκ των ιδρυτικών της μελών και ανακοίνωσε ότι η φετινή Παγκόσμια Ημέρα Ποίησης θα πραγματοποιηθεί φέτος στις 22 Μαρτίου 2019 στο Πνευματικό Κέντρο του Δήμου Αθηναίων με τίτλο “Στο φως του Ομήρου” και θα είναι αφιερωμένη στη μνήμη του.
