Νίκος Καχτίτσης, Το πλάγιο φως του Εξώστη ακτινοβολεί ακόμη

Στιγμές ανατρεπτικότητας στην ελληνική λογοτεχνία

• ΚΕΡΔΙΣΤΕ ΔΩΡΕΑΝ ΑΝΤΙΤΥΠΑ!

 Όσοι είχαν ξεχάσει τον Νίκο Καχτίτση έφτασε η στιγμή

να τον θυμηθούν και εκείνοι που δεν τον γνωρίζουν ήλθε η ώρα να τον μάθουν. Η πρόσφατη επανέκδοση του εμβληματικού του πονήματος Ο Εξώστης από τις εκδόσεις Κίχλη προσφέρει μια πρώτης τάξεως ευκαιρία γνωριμίας, κυρίως για τους νεότερους, με μια λογοτεχνία που σήμερα παραμένει αθέατη για το ευρύ κοινό, όπως η σκοτεινή πλευρά του φεγγαριού, που δεν την βλέπουμε όλες τις μέρες του μήνα, αλλά δεν παύει να υπάρχει. Μια λογοτεχνία αστραφτερή σαν φρεσκοκομένο και άψογα φινιρισμένο διαμάντι, υποδόρρεια ειρωνική όπως οι λεπτές φλέβες κάτω από το δέρμα, μια λογοτεχνία που μοιάζει να έχει γραφτεί κεκλεισμένων των θυρών όπως ζει ο κεντρικός ήρωας του βιβλίου, αλλά στην πραγματικότητα υπήρξε μια λογοτεχνία ανοικτή στα μεγάλα ριζοσπαστικά λογοτεχνικά ρεύματα που φύσηξαν στην Ευρώπη κατά το πρώτο μισό του εικοστού αιώνα και αφομοιώθηκαν δημιουργικά από λίγους μοναχικούς και ευαίσθητους δέκτες, που στην εποχή τους υπήρξαν περιθωριακοί για το mainstream της ελληνικής λογοτεχνίας.

 Της Ελπίδας Πασαμιχάλη

 Ο Νάνος Βαλαωρίτης σε λογοτεχνικό του άρθρο με τίτλο “Μετά τον Πόλεμο” που είχε δημοσιευτεί το 1996 στο London Magazine και για πρώτη φορά παρουσιάστηκε μεταφρασμένο στα ελληνικά στο Book Bar τον Μάρτιο του 2011 αναλύει με σπάνια ενάργεια το φαινόμενο της “Ανατρεπτικότητας στην ελληνική λογοτεχνία” και τους εκπροσώπους της. Εκεί εισάγει, τον μάλλον άγνωστο στην ελληνική κριτική ανάλυση, όρο της Μετα-αποικιακής Λογοτεχνίας που χαρακτηρίζει την ελληνική συγγραφική δημιουργία και επισημαίνει τον κομβικό ρόλο που έχουν οι Μετα-αποικιακές περιθωριακές λογοτεχνίες στο παγκόσμιο λογοτεχνικό γίγνεσθαι. Ο Νάνος Βαλαωρίτης γράφει:“Το τεράστιο πλεονέκτημα της περιθωριακών και ιδιαίτερων λογοτεχνιών είναι πως μπορούν να «γεννήσουν» συγγραφείς όπως ο Μπόρχες, ο Κάφκα, ο Πεσσόα, ο Καβάφης, προσωπικότητες των οποίων η πνευματική διαύγεια και ανατρεπτικότητα, διαπερνά το Ευρωπαϊκό λογοτεχνικό κατεστημένο  και ακτινογραφεί ολόκληρο τον πολιτισμό. Σε αυτά τα περιθωριακά έργα των περιθωριακών λογοτεχνιών είναι ο ίδια η μορφή που οδηγεί στην ουσία, στο περιεχόμενο”.

 Στο πλαίσο του ίδιου άρθρου, όπου αναφέρεται σε μια πλειάδα Ελλήνων ανατρεπτικών και σπουδαίων λογοτεχνών που έμειναν παραγκωνισμένοι από το “στενόμυαλο” κυριάρχο (mainstream) ελληνικό λογοτεχνικό κατεστημένο, μιλά και για τον Νίκο Καχτίτση: “Μια άλλη χαρακτηριστική περίπτωση Έλληνα συγγραφέα της διασποράς υπήρξε ο Νίκος Καχτίτσης, που σήμερα έχει ευρύτατα …ξεχαστεί. Το μυθιστόρημα Ο εξώστης για έναν παρανοϊκό Βέλγο εγκληματία πολέμου, ο οποίος κρύβεται στην Κεντρική Αφρική, χαρακτηρίζεται από σπουδαία ποιητική ένταση και ραφιναρισμένη αίσθηση του χιούμορ. Διαθέτει αυτό που ο Roland Barthes χαρακτήριζε ως «writerly writing»”. Πράγματι, διαβάζοντας σήμερα τον “αιρετικό” και υπεράνω της εποχής του “Εξώστη” δικαιούμαστε να σκεφτούμε πως πιθανόν, ο Νίκος Καχτίτσης, αν είχε ζήσει πειρσότερο, πέθανε μόλις 44 ετών, μπορεί να είχε εξελιχθεί σε μια από τις εμβληματικές μορφές της ελληνικής λογοτεχνίας.

 Πολλοί συχνά εμείς οι δημοσιογράφο, σε συνεντεύξεις που κάνουμε με συγγραφείς ρωτάμε αν “Υπάρχουν βιβλία που μπορούν να μας αλλάξουν”. Πράγματι Ο Εξώστης του Νίκου Καχτίτση (1926-1970) είναι ένα από αυτά. Κεντρικός ήρωας και αφηγητής του βιβλίου είναι ο επονομαζόμενος Στοππάκιος Παπένγκους, ένας βαθύπλουτος αρχαιοπώλης, κάτοικος μιας κάποια φανταστικής πόλης Γάνδης του Βελγίου, που παρουσιάζεται πολιορκημένη στα χρόνια του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου. Ο ήρωας έχει μεταναστεύσει και ζει στην Αφρική, ακολουθώντας ίσως τα βήματα ενός άλλου Ρεμπώ, κυνηγημένος από φρικτές τύψεις για εγκλήματα που διέπραξε ως δοσίλογος, παρά το γεγονός ότι έχει και κάποιες αμφιβολίες. Στις 160, που ήταν στην αρχική του έκδοση(1964), σελίδες του αφηγήματος, ο αναγνώστης δεν πληροφορείται αν ο Στοππάκιος διέπραξε ή όχι τα εγκλήματα για τα οποία βασανίζεται με ενοχές. Ούτε άλλωστε είναι αυτό το ζητούμενο. Σπινιάροντας με ιλιγγιώδη ταχύτητα αλλά και δεξιοτεχνία σε ένα αφηγηματικό τούνελ που θυμίζει το καφκικό τοπίο της Δίκης, αλλά είναι κάτι εντελώς διαφορετικό, ο Καχτίτσης συνθέτει μια συναρπαστική, βαθειά ποιητική ιστορία, που απογειώνει τη γλώσσα και έχει δεχτεί τις επιρροές όχι μόνο του Κάφκα, αλλά και του Ντοστογιέφσκι, του Τζέιμς Τζόυς αλλά και του Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη τους οποίους ο ίδιος θαύμαζε και είχε ως λογοτεχνικά πρότυπα καθώς και του ευρωπαϊκού αισθητισμού και συμβολισμού. Μια ιστορία που παραπέμπει ευθέως σε αυτό που επισημαίνει στο άρθρο του ο Νάνος Βαλαωρίτης για τις περιθωριακές και ιδιαίτερες λογοτεχνίες, ότι “Είναι η ίδια η μορφή που οδηγεί στην ουσία, στο περιεχόμενο”.

Στη αφήγηση προβάλλει επίσης ευδιάκριτα, το περιβάλλον του αποκλεισμού που χαρακτηρίζει όχι μόνο τη σχέση του Καχτίτση με την ελληνική λογοτεχνία, αλλά και τη σχέση της ελληνικής λογοτεχνίας με την παγκόσμια. Ένα στοιχείο εμφανώς κοινό με τον Κάφκα, για τον οποίο ο Καχτίτσης είχε δηλώσει το γνωστό “Ϋπήρξα καφκικός προτού διαβάσω Κάφκα”, αλλά με μια θεμελιώδη διαφορά: Το χιούμορ. Η αφήγηση του Καχτίτση παρά το γεγονός ότι εμφανίζει τα στοιχεία του αδιέξοδου, του αποκλεισμού και της ενοχής, δεν έχει το αγχωτικό και σκοτεινό περιβάλλον του Κάφκα. Βαθειά κρυμμένα χαρακτηριστικά της είναι το λεπτό χιούμορ, ο σαρκασμός και μια σχεδόν οργιαστική αίσθηση παιχνιδιού! Που κάποιες στιγμές γίνεται υπερρεαλιστικού επιπέδου….

 Στον Εξώστη είναι εμφανής η πνευματική συγγένεια του συγγραφέα με την μεταπολεμική σχολή του εσωτερικού μονολόγου, Νίκος – Γαβριήλ Πεντζίκης, Γιώργος Δέλιος, Τάκης Σινόπουλος, Ε.Χ. Γονατάς, Γ. Παυλόπουλος κ.ά., τα έργα των οποίων συνθέτουν μια εξαιρετικά ενδιαφέρουσα και σημαντική πλευρά της ελληνικής λογοτεχνίας και αξίζει να μελετηθούν περισσότερο. Μανιώδης επιστολογράφος ο Νίκος Καχτίτσης επεσήμανε για τον Εξώστη σε επιστολή του στον Γ. Παυλόπουλο : Στο ΒιΒΛιο ἔχω ἐπιχειρήσει νὰ δώσω τὴν ἀτμόσφαιρα ἑνὸς ξενοδοχείου […], τὴν τροπικὴ ἀτμόσφαιρα, τὴν ἀτμόσφαιρα τῆς πολιορκίας, τὴν ἀτμόσφαιρα τοῦ σπιτιοῦ ἑνός, στὴ Γάνδη, καὶ ἰδιαίτερα τοῦ γραφείου του, ποὺ βλέπει πρὸς ἕνα φθινοπωρινὸ κῆπο,κ.λπ. — ὅλα κάτω ἀπὸ ἕνα ἀμυδρὸ φῶς, καὶ ὁρώμενα πλαγίως κάπως, καὶ ὄχι κατευθείαν”. Αυτό το πλάγιο και λοξό φως του Εξώστη είναι που φτάνει στον αναγνώστη μέχρι σήμερα, διαπερνώντας τα πυκνά σύννεφα της εποχής και τον χρόνο.

 Η ποιοτικά επιμελημένη επανέκδοση του Εξώστη από τις εκδόσεις Κίχλη, συνποδεύεται από εικαστικά σχέδια της Εύης Τσακνιά, εκτενές χρονολόγιο του Βίκτωρα Καμχή, ερμηνευτικό δοκίμιο του Γιάννη Δημητρακάκη και προλογικό σημείωμα της Γιώτας Κριτσέλη και του Βίκτωρα Καμχή. Επίσης υπάρχει κείμενο της εκδότριας της Κίχλης, Γιώτας Κριτσέλη, με τίτλο “Ο Ε.Χ. Γονατάς, ως επιμελητής του Εξώστη” όπου γίνεται λόγος για τις αλλαγές που έχουν γίνει στην έκδοση, χάρη στο δακτυλόγραφο του Καχτίτση που βρέθηκε στο αρχείο του Ε.Χ. Γονατά.

 info@bookbar.gr

ΑΠΟΣΠΑΣΜΑΤΑ από το ΒΙΒΛΙΟ

 Ο κάτωθι υπογεγραμμένος, Σ. Π…, πρώην αρχαιοπώλης και ιδιοκτήτης ξενοδοχείων, και πάλαι ποτέ επιφανής κάτοικος της πόλεως Γάνδης, δηλώ υπευθύνως, και εν γνώσει των συνεπειών του νόμου περί ψευδούς δηλώσεως, ότι βρίσκομαι από ψυχολογικής απόψεως στα πρόθυρα της καταστροφής ότι οικονομικώς κοντεύω να καταρρεύσω και ότι η υγεία μου έχει κλονισθεί στο απροχώρητο. Το τελευταίο το αποδίδω όχι τόσο στα χρόνια που με πήραν, όσο στις αϋπνίες, στο άγχος που μου φέρνουν οι αναμνήσεις και οι τύψεις, και στους ρευματισμούς αρκεί να πω πως αυτή τη στιγμή που γράφω φορώ γάντια μέχρι τους ώμους και με δυσκολία σφίγγω την πένα. […]

 Δηλώ επιπροσθέτως, εις επήκοον των νυχτερίδων, των κουνουπιών, των μάντηδων, των απαισίων τριγμών των επίπλων μου, που είχα την απερισκεψία να κουβαλήσω μαζί μου από την Ευρώπη, και τέλος της βροχής, που δεν εννοεί να σταματήσει μέρες τώρα, ότι ή έτσι ή αλλιώς δεν έχω λόγο υπάρξεως. Και ότι αν, ο μη γένοιτο (αυτό το λέω με ειρωνεία), με βρουν καμιά μέρα οι υπηρέτες μου μπρούμυτα στο πάτωμα, με τα λευκά μου μουσκεμένα στο δικό μου αίμα, ή πεθάνω δηλητηριασμένος, ή από όποια άλλη αιτία (έχω στο νου μου πολλές), αυτό θα είναι από υπαιτιότητα δική μου. Αν είναι από υπαιτιότητα άλλου, τόσο το καλύτερο. Περιττό να τονίσω ότι δεν πρέπει να ενοχοποιηθεί κανένας από τους υπηρέτες μου, παρόλο που θα είχαν το δικαίωμα να με σπάσουν στο ξύλο γιατί ομολογουμένως τους έχω πρήξει το συκώτι με τις παραξενιές μου. Αλλά ακόμα κι αν αποδειχθεί κάτι τέτοιο από τα σοφά πουλιά της αστυνομίας, που έρχονται στην αποικία για να τρώνε έξι φορές την ημέρα, δικαιολογώ τους δολοφόνους μου προκαταβολικά, γιατί όχι μόνο μου αξίζει, όπως θα αποδείξω παρακάτω, αλλά και έχω απόλυτη ανάγκη από κάποιο λυτρωμό. Να μην ξεχάσω να βάλω την υπογραφή μου στο τέλος. Το χειρόγραφό μου θα το αφήσω σε εμφανή θέση, πάνω στο προσκέφαλό μου, ή μέσα από τα τζάμια της βιβλιοθήκης, ώστε να βρεθεί οπωσδήποτε. Όχι, θα το αφήσω καλύτερα στη θυρίδα μου της τραπέζης, μαζί με τις ομολογίες. Μπορεί να το στείλω στις αρχές, μέσα σε σφραγισμένο φάκελο, με την παράκληση ν’ ανοιχθεί όταν θα έχω πεθάνει. Πάντως θα ιδώ τι θα κάνω. […]

 INFO

 Ο ΕΞΩΣΤΗΣ (επανέκδοση)

 Νίκος Καχτίτσης

 Επίμετρο: Γ. Δημητρακάκης, Γ. Κριτσέλη, Β. Καμχής

 Σχέδια: Εύη Τσακνιά

 Εκδόσεις Κίχλη 2012

 Σελ. 232, Τιμή € 15,50

Σχετικά θέματα

 Μ ετά τον Πόλεμο, Η ανατρεπτικότητα στην ελληνική λογοτεχνία, άρθρο του Νάνου Βαλαωρίτη

 ΠΩΣ ΘΑ ΚΕΡΔΙΣΕΤΕ ΔΩΡΕΑΝ ΕΝΑ  ΑΝΤΙΤΥΠΟ ΤΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ

 “Ο Εξώστης”, Νίκος Καχτίτσης, Εκδόσεις Κίχλη 2012

• Συμπληρώστε την παρακάτω φόρμα και πατήστε  «Αποστολή»

• Ο Διαγωνισμός ισχύει μέχρι 1ο Οκτωβρίου 2012

• Αν είστε κάτοικος εκτός Αθηνών, γράψτε και την ταχυδρομική σας διεύθυνση για να σας σταλεί.

[gravityform id=”4″ name=”Φόρμα Συμμετοχής” ajax=”true”]

• Μετά τη λήξη του διαγωνισμού τα ονόματα των νικητών θα αναρτηθούν στο BookBar.

• Οι τυχεροί θα παραλάβουν το αντίτυπο τους από από το βιβλιοπωλείο «Βιβλιοθήκη του Ναυτίλου», Χαρ. Τρικούπη 28, 106 79 Αθήνα. Τηλ: 210 3616204, Fax: 210 3616369

• Δύο τυχεροί θα πάρουν από ένα αντίτυπο του βιβλίου

Καλή τύχη!!!!

• Δεν μπορεί να γίνει αποστολή στο εξωτερικό.

• Παρακαλούμε να συμπληρώνετε τα στοιχεία σας (όνομα –διεύθυνση) με ελληνικούς χαρακτήρες για να αποφεύγονται τα λάθη