Η εκδοτική φούσκα στην Ελλάδα
Οι πραγματικές αιτίες της κρίσης
“Η κρίση συνδέεται στενά με δύο φαινόμενα που έχουν τις ρίζες τους στη σαρωτική επέλαση της παγκοσμιοποιημένης αγοράς. Την εμφάνιση των αλυσίδων του βιβλίου και τη δωρεάν (ή εξαιρετικά φτηνή) διάθεση βιβλίων από τα μεγάλα εκδοτικά συγκροτήματα των εφημερίδων” εξηγεί ο συγγραφέας και εκδότης Άρης Μαραγκόπουλος, υπεύθυνος του σχετικά νεοσύστατου εκδοτικού οίκου Τόπος, ενός ποιοτικού και ανεξάρτητου εκδοτικού σχήματος που δημιουργήθηκε στις αρχές του 2007. Ο Άρης Μαραγκόπουλος με πραγματικά διεισδυτικό τρόπο, αναφέρεται στις πραγματικές αιτίες της εκδοτικής κρίσης στην Ελλάδα και ξεδιπλώνει το χρονικό γιγάντωσης της ελληνικής εκδοτικής φούσκας, μιας φούσκας που παρά τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά της, παρουσιάζει πολλές ομοιότητες με τις αντίστοιχες χρηματιστηριακές και φαίνεται να σπάει με ανάλογο εκκωφαντικό θόρυβο…
“Οι αλυσίδες του βιβλίου βιάστηκαν να απλωθούν σε υποκαταστήματα δίχως στρατηγική που να έχει λογική σχέση με το βιβλίο, βιάστηκαν να μετατρέψουν τα βιβλιοπωλεία σε μαγαζιά βιβλιοδώρων μιας χρήσης [οδηγοί μαγειρικής, ομορφιάς, υγείας, «how to do it», τουρισμού, «λογοτεχνία» με ημερομηνία λήξης την τελευταία σελίδα του βιβλίου, ανόητα λευκώματα με ανόητα θέματα, μίμηση παρόμοιων ξένων life-style εκδόσεων (πολύ αρτιότερων από κάθε άποψη) κ.λπ. κ.λπ.]. Η εξάπλωση των αλυσίδων δεν υπαγορεύτηκε από καμία πολιτιστική λογική σχετική με την εξάπλωση του βιβλίου. Αντίθετα, την υπαγόρευσε αποκλειστικά η χρηματιστηριακή λογική με τα γνωστά σημερινά αποτελέσματα μετά τη διάρρηξη της γνωστής «φούσκας» σε όλους τους τομείς της οικονομίας”.
Μιλώντας για τα τραγικά και εν τέλει παραμορφωτικά αποτελέσματα που είχε η τερατώδης ανάπτυξη της εκδοτικής φούσκας, σε παγκόσμιο επίπεδο, ο Άρης Μαραγκόπουλος σκιαγραφεί τις συνέπειες για το ελληνικό ανανγωστικό κοινό και κάνει λόγο για “βιβλία -γαρδένιες”, “συγγραφείς – γλάστρες” και εκδοτικές κινήσεις – γαμήλιες τούρτες”….
“Το βιβλιοπωλείο έχασε τους πιστούς του πελάτες, τους αναγνώστες, και τους αντικατέστησε (;) με ευκαιριακούς αγοραστές κατά τον ίδιο ακριβώς τρόπο που, το ίδιο διάστημα, οι εφημερίδες έχασαν τους πιστούς τους αναγνώστες και τους υποκατέστησαν (;) με αγοραστές ψιλικατζίδικου που πουλάει από σπίτια μέχρι δωρεάν κουπόνια για το οτιδήποτε. Πολλοί εκδοτικοί οίκοι, με τη σειρά τους, πειθάρχησαν στις ανάγκες τόσο των αλυσσίδων όσο και των εφημερίδων σαρώνοντας με αυτόν τον τρόπο όχι μόνον την αγορά βιβλίου γενικά αλλά και τα ανά την Ελλάδα μικρά βιβλιοπωλεία – που είδαν σιγά σιγά το κοινό τους να χάνεται και να μετατρέπεται σε ζαλισμένο ζόμπι των αλυσσίδων και της αντίστοιχης «αναλώσιμης» παραγωγής. Ευτυχώς κάποια μικρά βιβλιοπωλεία αντιστάθηκαν σ’ αυτή την καταναλωτική ευφορία και ευτυχώς αντιστάθηκε και το καλύτερο, συνεπέστερο, και αρτιότερο από κάθε άποψη βιβλιοπωλείο στην Αθήνα: η «Πολιτεία».
Αυτά τα φαινόμενα αλληλένδετα (μεγαλοβιβλιοπώλες, μεγαλοεκδότες βιβλίου, μεγαλοεκδότες εφημερίδων) ευθύνονται για τη βαθμιαία κρίση του βιβλίου. Όταν εμφανίστηκαν αυτά τα φαινόμενα εμφανίστηκαν και οι πρώτες ρυτίδες στο πρόσωπο της εκδοτικής παραγωγής στην Ελλάδα. Οι δεκαετίες της ιδιωτικής τηλοψίας από την εποχή του Μega και μετά ανταποκρίθηκαν από δημοσιογραφική πλευρά σ’ αυτή την «πρόκληση» αναγορεύοντας συγγραφείς-γλάστρες, βιβλία-γαρδένιες και εκδοτικές κινήσεις-γαμήλιες τούρτες σε εκδοτικά γεγονότα πρώτης γραμμής”.
Ολόκληρη η συνέντευξη του Άρη Μαραγκόπουλου στο Book Bar για την κρίση στον εκδοτικό χώρο έχει ως εξής:
Ποιες θεωρείτε πως είναι οι κυριότερες αιτίες της σημερινής ύφεσης; Η οικονομική δυσπραγία του κοινού; με αποτέλεσμα την μείωση των πωλήσεων; Η αδυναμία των μεγάλων και μικρότερων βιβλιοπωλείων να καταβάλουν τα χρεωστούμενα στους εκδότες; Τα προβλήματα και ασυνέπεια από τις Εταιρείες Διανομής; Η αύξηση του αριθμού των εκδοτικών οίκων; Η αδυναμία των τραπεζών και η απουσία επιδοτήσεων;
Σήμερα αυτή η κρίση που τις πραγματικές αιτίες της περιέγραψα προηγουμένως, επαναλαμβάνω, σήμερα πια, βαθαίνει με οξύ τρόπο εξαιτίας όλων των παραπάνω παραγόντων που αναφέρετε. Μεγαλύτερο από αυτά, εκτός από την οικονομική δυσπραγία του κοινού που επηρεάζει όλη την αγορά έτσι κι αλλιώς (αλλά που επηρεάζει λιγότερο εκδότες όπως εμείς που αποφύγαμε ως στρατηγική βιβλία-φούσκες), φαίνεται πως είναι και η αδυναμία των βιβλιοπωλείων να καταβάλουν τα χρεωστούμενα στους εκδότες (ιδιαίτερa όσον αφορά κάποιες αλυσσίδες) και φυσικά για νέα εκδοτικά όπως το δικό μας, που ξεκίνησε τη ζωή του λίγο πριν την κρίση, η αδυναμία των τραπεζών και η απουσία επιδοτήσεων.
Θα μπορούσατε να προσδιορίσετε σε ποια ποσοστά επί τοις % έχουν μειωθεί τα έσοδά σας από την εποχή που ξεκίνησε η κρίση;
Τα ποσοστά έχουν φτάσει έως και 50-60%. Αλλά αυτό από μόνο του δεν λέει τίποτε. Από τη στιγμή που έχει νεκρώσει το σύμπαν κάθε εκδοτική κίνηση αυτή τη στιγμή έρχεται καθημερινά αντιμέτωπη με το φάσμα της χρεωκοπίας.
Θεωρείτε ότι στη σημερινή συγκυρία ο ανταγωνισμός των εκδοτικών οίκων έχει γίνει πιο σκληρός;
Το πεδίο του ανταγωνισμού είναι ο αναγνώστης / αγοραστής. Πόσοι τακτικοί αναγνώστες / αγοραστές υπάρχουν στην Ελλάδα; Δεν είναι πάνω από 10.000. Τώρα με τη δεινή συγκυρία ακόμα και οι συνεπέστεροι στο διάβασμα αραιώνουν την επίσκεψή τους στο βιβλιοπωλείο ή καταφεύγουν στον αλληλοδανεισμό ή διαβάζουν τα παλιότερα κ.λπ. Η ερώτησή σας αφορά περισσότερο το ευκαιριακό κοινό, αυτό που θα αγοράσει τον «Ιούδα που πουλούσε υπέροχα» κ.λπ. Αυτό το (περισσότερο τηλεοπτικό παρά αναγνωστικό) κοινό σήμερα βρίσκεται στο στόχαστρο πολλών εκδοτών. Στην απόπειρά τους να «τσιμπήσουν» όπως λέγεται, κάποιους αναγνώστες (πιο σωστά κάποιες αναγνώστριες) θα μπορούσαν να πουλήσουν ακόμα και πορνό. Αλλά δεν καταλαβαίνουν ότι έτσι υποσκάπτουν όχι μόνο το όποιο κύρος τους αλλά και το γενικότερο οικοσύστημα της βιβλιανάγνωσης.
Έχετε παρατηρήσει κάποια αλλαγή στις αναγνωστικές προτιμήσεις του κοινού ως προς τη θεματολογία των βιβλίων; Αν ναι, προς ποια κατεύθυνση;
Εντάξει, στην αρχή υπήρξε αυτή η μανιώδης ανάγκη για βιβλία που εξηγούν κ.λπ. την κρίση. Τα μισά από αυτά είναι προχειρολογίες δίχως άποψη ουσιαστική και δίχως βοήθεια ουσιαστική για την κατανόησή του. Ατάλαντες δημοσιογραφικές απόπειρες. Στη συνέχεια το επαρκές αναγνωστικό κοινό αναζήτησε σεόλους τους τομείς των ενδιαφερόντων του πιο «πολιτικά», πιο «στρατευμένα» βιβλία. Σήμερα μάλιστα παρατηρεί κανείς πολλά βιβλία άσχετων με το θέμα συγγραφέων να βαφτίζονται πολιτικά ή να περιέχουν κάπου κάπως κάποια «τσόντα» που να περιέχει τη λέξη κρίση. Η ίδια τάση ισχύει σε μικρό βαθμό και για το ευκαιριακό κοινό που ανέφερα πιο πάνω. Οι πιστοί των ανάλαφρων κυριών που γράφουν ανάλαφρα βιβλία κομμωτηρίου σιγά σιγά αραιώνουν. Πόσο ροζ ν’ αντέξει κανείς όταν πεινάει;
Η μεγαλύτερη προσφορά σε πολιτικά βιβλία βρίσκει ανταπόκριση ή το κοινό προτιμά βιβλία μυθοπλασίας ή χιουμοριστικά για να “αποδράσει” από τη δυσάρεστη πραγματικότητα;
Ισχύουν και οι δύο τάσεις. Απλώς το κοινό διαφοροποιείται σιγά σιγά. Όπως έγινε στη διάρκεια της χούντας που το κοινό άρχισε να μορφώνεται, που το αναγνωστικό επίπεδο πέρασε σε φάση ωριμότητας. Η κοινωνική ανωμαλία, ακόμα κι όταν θέλεις να «αποδράσεις» από αυτήν, κάτι απόλυτα φυσικό για όλους μας, σε κάνει πιο επιλεκτικό, πιο ερευνητικό, πιο απαιτητικό. Αυτό συμβαίνει σήμερα, αυτό ζούμε.
Σε ποια κατεύθυνση κινούνται οι ενέργειές σας για την αντιμετώπιση της κρίσης; Αυστηρότερες επιλογές στους τίτλους και περιορισμός της βιβλιοπαραγωγής; Μείωση προσωπικού;
Όλα συμβαίνουν. Αυτά που αναφέρετε εσείς καθώς και άλλα μέτρα για να μπορέσουμε να επιβιώσουμε. Μειώσαμε σχεδόν στο μισό και παραπάνω την παραγωγή. Αυστηρές ήταν πάντα οι επιλογές μας παρόλο που κι εμείς στο παρελθόν κάναμε λάθη. Υπερεκτιμήσαμε το αισθητήριο, το μορφωτικό επίπεδο, την προσληπτικότητα του κοινού, τις αντοχές του. Προσέχουμε το παραμικρό μας βήμα πια. Το παραμικρό.
Έχετε ξεκινήσει νέας μορφής πρωτοβουλίες για την προώθηση των βιβλίων και την προσέγγιση του κοινού; Ποιες είναι αυτές; Μείωση των τιμών; Bazaar βιβλίων με χαμηλές τιμές; Δωροθεσίες μέσω ΜΜΕ και διαδικτύου;
Άλλη μια φορά θα απαντήσω πως κάνουμε όλα αυτά που αναφέρετε. Και άλλες πρωτοβουλίες. Όπως όλοι. Αλλά δεν συνιστούν από μόνα τους αυτά τα μέτρα κάποια πρωτοτυπία. Δεν είναι αυτά που θα φέρουν το κοινό στο βιβλιοπωλείο. Δεν είναι αυτά που θα πείσουν τον αναγνώστη (μιλώ για τον επαρκή / τακτικό αναγνώστη) να αγοράσει περισσότερα από ένα βιβλίο τον μήνα. Μικρή η βοήθεια αυτών των μέτρων. Μικρό, μικρότατο σωσίβιο.
Το e–book προσφέρει μια εναλλακτική πρόταση στην εποχή της κρίσης για την Ελλάδα;
Δεν το νομίζω. Ήμουν και είμαι από τους υποστηρικτές του ηλεκτρονικού βιβλίου. Αλλά δεν έχει πείσει το ελληνικό κοινό για τους ίδιους λόγους (κοινωνικούς / πολιτισμικούς) που το αναγνωστικό κοινό των επαρκών αναγνωστών δεν έχει ξεπεράσει τους 10.000 ανθρώπους στα σαράντα χρόνια της μεταπολίτευσης. Είμαστε μια χώρα χωρίς οργανωμένες σχολικές, δημοτικές, κ.λπ. δανειστικές βιβλιοθήκες. Είμαστε μια χώρα φτωχότατη ως προς αυτή τη θεμελιώδη υποδομή για την πραγματική ανάπτυξη του βιβλίου και της ανάγνωσης. Είδατε ποτέ κανέναν υπουργό πολιτισμού να ασχοληθεί με τις βιβλιοθήκες στη χώρα; Ακόμα και την Εθνική Βιβλιοθήκη την έχει αναλάβει ιδιωτικός φορέας. Τι να λέμε τώρα. Το ηλεκτρονικό βιβλίο σχετίζεται, είτε μας αρέσει είτε όχι, όπως και όλα τα σχετικά με το βιβλίο θέματα, με όλα αυτά. Τι να λέμε τώρα.
Σχετικά Θέματα
Οι εκδότες μιλούν για την κρίση
Άρης Μαραγκόπουλος : “Η ιστορία τιμωρεί τους αδιάβαστους μαθητές της” – συνέντευξη
