Αναζητώντας τη γη της επαγγελίας|
Οι Εμιγκρέ, το δεύτερο μυθιστόρημα της συγγραφέως Ελένης Λόππα
όπως υποδηλώνει ο τίτλος κι ο υπότιτλός του, είναι ιστορίες ανθρώπων που επέλεξαν να εκπατριστούν, να μεταναστεύσουν. Η συγγραφέας αναπαριστά με αληθοφάνεια τις ιστορίες τους, αποσαφηνίζοντας τις αιτίες της απόφασής τους να αυτοεξοριστούν σε περιόδους δύσκολες, σχεδόν τραγικές. Επιχειρεί να αναδιφήσει στον εσωτερικό τους κόσμο, στις βαθύτερες σκέψεις τους, τα ενδότερα του εαυτού τους για να ζωντανέψει ξανά τις ζωές τους στη μνήμη, τη δική της –αφού είναι πρόσωπα που γνώριζε η ίδια από πρώτο χέρι- αλλά κατ επέκταση και στη φαντασία του αναγνώστη.
Γράφει η Πέρσα Κουμούτση
Τόσο ανάγλυφη είναι η αναπαράσταση των κεντρικών ηρώων, αλλά και του ιστορικού και κοινωνικού πλαισίου/φόντου πάνω στο οποίο τους τοποθετεί, που ο αναγνώστης παρασύρεται από τις ζωές τους, τις παρακολουθεί με έντονο ενδιαφέρον και εμπλέκεται σε αυτές σαν ήταν συνταξιδιώτης τους. Και παρότι το βιβλίο είναι μια μυθιστορηματική σύνθεση που αποτελείται από τρία μέρη, οι τρεις ιστορίες διαπλέκονται αριστοτεχνικά, προκειμένου να δώσουν στο τέλος μια εικόνα ολοκληρωμένη, τόσο εκείνης των ηρώων, όσο και της ίδιας της εποχής που συμπρωταγωνιστεί με τους ήρωες της ιστορίας.
Μέσα από την αφήγηση της παντογνώστριας αφηγήτριας, προβάλλονται τα τρία πρωταγωνιστικά πρόσωπα απαλλαγμένα από την ηρωική τους διάσταση, όμως το παράδοξο εδώ είναι ότι παραμένουν ηρωικά.: Η Πάολα, ο Μπορίς και η Ελένη. Η συγγραφέας μας τους συστήνει δίνοντας τα μικρά τους ονόματα, δημιουργώντας ανάμεσα σε εκείνους και στους αναγνώστες της μια αίσθηση/σχέση οικειότητας. Πλαισιώνονται, ωστόσο, από επιμέρους χαρακτήρες που φωτίζουν τις ζωές και ‘πλαταίνουν’ τη γνώση μας για τις προσωπικότητες, τις επιδιώξεις, τα όνειρα τους. Κοινό τους στοιχείο το γεγονός ότι δεν βρίσκονται πια στην πρώτη τους νεότητα, παρόλα αυτά, έχουν τη δύναμη της θέλησης, την εσωτερική εκείνη σπίθα να το επιχειρήσουν, αδιαφορώντας για τις δυσκολίες, αλλά και τις ενδεχόμενες συνέπειες των πράξεων τους.
Η ελευθερία ως όχημα για τη γη της επαγγελίας
Ενώ το βασικό κίνητρο και των τριών είναι η ελευθερία. Η ελευθερία με τη βαθύτερη έννοιά της, την ελευθερία, όπως την ορίζει ο Πλάτωνας «Eλεύθερον το άρχον αυτού – Ελεύθερον ότι εξουσιάζει τον εαυτό του» . Ελευθερία ως κυριαρχία του βίου και επικράτηση της επί των πάντων. Έλλειψη περιορισμού στη χρήση και απόκτηση ουσίας αλλά και αναζήτηση νέων ευκαιριών ζωής. Και για να το πετύχουν υπερβαίνουν τους ίδιους τους εαυτούς, τις δυνατότητές τους, τους φόβους, τις συνθήκες, αλλά πάνω από όλα τις συμβάσεις και το αξιακό σύστημα που διέπει μια ολόκληρη κοινωνία, μια ολόκληρη εποχή.
Αλλά πόσο εύκολο είναι για τον σύγχρονο άνθρωπο να κατακτήσει την προσωπική και την κοινωνική ελευθερία; Να βρει τη γη της επαγγελίας; Αυτό νομίζω είναι το βασικό ερώτημα που παρακινεί τη συγγραφέα να γράψει αυτό το πολύ επίκαιρο όσο και διαχρονικό, βιβλίο. η επίγνωση, η συνειδητοποίηση αυτής της αλήθειας είναι το βασικό ζητούμενο. Και ανάμεσα σε όλα αυτά ο έρωτας, όχι όμως ως κεντρική επιδίωξη, αλλά σαν μια παράμετρος που παραγκωνίζεται τελικά και επισκιάζεται από την ανάγκη των ηρώων να φθάσουν στον απώτερο σκοπό τους: την ελευθερία. Και, ίσως, το βιβλίο της Ελένης Λόππα να είναι από τα λίγα που προάγουν την έννοια της ελευθερίας, τοποθετώντας τον έρωτα σε δεύτερη θέση στη συνειδήσεις των ηρώων της, εδικά των γυναικείων.
Με τη συνέργεια μιας γλώσσας καθαρής, απλής και άμεσης, ποιητικής σε αρκετά σημεία του μυθιστορήματος και χωρίς να παρεμβαίνει, η αφηγήτρια σκιαγραφεί με δεξιοτεχνία τις λεπτές αποχρώσεις του χαρακτήρα, της προσωπικότητας και των συναισθημάτων τους, τους φόβους και τις αγωνίες τους κάτω από τη μάσκα μιας κατ’ επίφαση ηρεμίας ή βεβαιότητας, τις μεγάλες προσδοκίες τους. Σκιαγραφεί συνάμα τους απολογισμούς της ζωής τους, τα ηθικά τους διλήμματα, τις ενδόμυχες σκέψεις τους με τη διακριτικότητα και το σεβασμό ενός αφηγητή που αγαπά και συμπάσχει με τους ήρωες του. Αλλά ο απολογισμός του καθενός είναι καθαρά δική του υπόθεση, και φαίνεται πως ότι επιτυγχάνεται καλύτερα μέσω της παρουσίας του άλλου που συναντά στις πλέον αποφασιστικές στιγμές της ζωής του. Έτσι ο καθένας από τους ήρωες λειτουργεί και ως κάτοπτρο, ένας καθρέφτης της συνείδησης και των βαθύτερων επιθυμιών του άλλου, καταργώντας την ίδια στιγμή και ίσως εντελώς ασυναίσθητα τις ψευδαισθήσεις που διατηρεί ως απότοκο του παρελθόντος.
Το Παρίσι ως «τέταρτος πρωταγωνιστής»
Υπάρχει όμως και ένας τέταρτος πρωταγωνιστής της ιστορίας που συμπράττει και δρα καταλυτικά ώστε οι ήρωες της ιστορίας μας να λειτουργήσουν με τον έναν ή τον άλλον τρόπο, και αυτός είναι η ίδια η Ιστορία, οι κοινωνικοπολιτικές αλλαγές της εποχής, αλλά κυρίως η πόλη, όπου οι ζωές των τριών προσώπων διασταυρώνονται. Το Παρίσι, όπου «παρελαύνουν» καλλιτέχνες, συγγραφείς, διανοητές, γίνεται ο τόπος σύνδεσης και συνάντησής τους, λειτουργεί δηλαδή και αυτό ως συνδετικός τους κρίκος αλλά και κατά κάποιον τρόπο ο καταλύτης για την εξέλιξη, τις επιλογές τους. Ο τόπος που θα στεγάσει τις ανησυχίες και τα όνειρά τους. Το τοπίο μέσα στο οποίο η αφηγήτρια τοποθετεί τους χαρακτήρες της συμβάλλει τα μέγιστα – στο αποτέλεσμα, στη συνολική εικόνα και στην αξία του βιβλίου. Η ατμόσφαιρα της εποχής- συνέπεια μιας εμπεριστατωμένης έρευνας -αναδύεται αβίαστα, φυσικά, ενώ ο κοινωνικοπολιτικός χάρτης της Ευρώπης δίνεται με απαράμιλλη πειστικότητα. Έπειτα, η νοσταλγική διάθεση που εξουσιάζει τους ήρωες, δεν απουσιάζει ποτέ και διαπνέει το βιβλίο από την αρχή ως την τελευταία του αράδα, δημιουργεί στον αναγνώστη μια αίσθηση ταύτισης και συμπάθειας, με τη κυριολεκτική έννοια της λέξης, και είναι ακριβώς αυτή η δεξιότητα που καθιστά το μυθιστόρημα της Λένας Λόππα ένα από τα αρτιότερα και πολύ ελκυστικά ψηφιδωτά ανθρώπων και τόπων, από τα λίγα που μας έχει δώσει η σύγχρονη ελληνική λογοτεχνία.
ΒΙΟ
Η Ελένη Λόππα γεννήθηκε στη Θεσσαλονίκη. Σπούδασε φιλολογία στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης, όπου πραγματοποίησε και τις μεταπτυχιακές σπουδές και το διδακτορικό της. Εργάστηκε σε σχολεία στο εσωτερικό και τη Γαλλία. Διετέλεσε σχολική σύμβουλος από το 1998-2006. Υπήρξε μέλος της συγγραφικής ομάδας των βιβλίων “Έκφραση-Έκθεση” για το Λύκειο. Δημοσίευσε άρθρα για τη γλώσσα και τη λογοτεχνία σε επιστημονικά περιοδικά της χώρας μας και της Γαλλίας. Η αφήγηση “Τ’ άσπρο χαρτί σκληρός καθρέφτης” είναι το πρώτο λογοτεχνικό βιβλίο που εκδίδει.
INFO
Οι εμιγκρέ
Ιστορίες ανθρώπων
Ελένη Λόππα
Εκδόσεις Γαβριηλίδης 2013
Σελ. 163, Τιμή € 12,78
