Σίγησε η «φωνή συνείδησης» της σύγχρονης Γερμανίας |
Για πάνω από μισό αιώνα, ο Γκύντερ Γκρας αποτελούσε ένα είδος «ηθικής συνείδησης» της Γερμανίας, καθώς με το σύνολο του λογοτεχνικού του έργου και τις δημόσιες παρεμβάσεις του προσπάθησε να εμποδίσει τον εφησυχασμό των συμπατριωτών του, που μετά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο ήθελαν να κλείσουν τους λογαριασμούς τους με το παρελθόν και να ξεχάσουν τα εγκλήματα των ναζί.
Βραβευμένος το 1999 με το Νόμπελ Λογοτεχνίας, ο Γκύντερ Γκρας που πέθανε τη Δευτέρα του Πάσχα 13 Απριλίου 2015, ανήκε στη γενιά εκείνη των Γερμανών στοχαστών με οικουμενική και βαθύτατα πολιτική συνείδηση και αφήνει ένα κενό δυσαναπλήρωτο.
«Κατάγομαι απ’ τη χώρα που έριξε στην πυρά τα βιβλία» είχε αναφέρει μεταξύ άλλων στον μακροσκελή λόγο του κατά την απονομή του Νόμπελ Λογοτεχνίας ενώπιον της Σουηδικής Ακαδημίας και συνέχισε «Γνωρίζουμε πως η ευχαρίστηση της καταστροφής, με τον έναν ή τον άλλον τρόπο, του μισητού βιβλίου, συμφωνεί ακόμη – ή και πάλι- με το πνεύμα της εποχής και ότι που και που η πράξη αυτή παίρνει φωτογενή μορφή, τουτέστιν βρίσκει θεατές». Ενώ σε άλλο σημείο της ομιλίας του αναφέρθηκε και στην «αχίλλειο πτέρνα» των Γερμανών, δηλαδή τη μνήμη: «Μόνο έτσι μπορούσε μετά το Άουσβιτς να συνεχιστεί το γράψιμο, -είτε ήταν πρόζα, είτε ποίηση. Μόνο έτσι, δηλαδή, κάνοντάς τη μνήμη και μη αφήνοντας το παρελθόν να ξεχαστεί, μπορούσε η μεταπολεμική λογοτεχνία να δικαιολογήσει για τον εαυτό της και απέναντι στις επόμενες γενιές το δεσμευτικό όσον αφορά το γράψιμο, κανόνα, «συνεχίζεται…». Και μόνο έτσι στάθηκε δυνατό να κρατηθεί ανοιχτή η πληγή και να αποτραπεί η επιθυμητή όπως και επιτασσόμενη λήθη μέσω ενός επίμονου «Ήταν μια φορά κι έναν καιρό….»
Ο συγγραφέας του «Τενεκεδένιου ταμπούρλου» γεννήθηκε στο σημερινό Γκντασκ της Πολωνίας και πολλά από τα έργα του διαδραματίζονταν στην πόλη αυτή.
Αφότου εκδόθηκε, το 1959, το Τενεκεδένιο ταμπούρλο, το μυθιστόρημα που έγινε παγκόσμια επιτυχία και μεταφέρθηκε στον κινηματογράφο από τον Φόλκερ Σλέντορφ, αποσπώντας το Χρυσό Φοίνικα στις Κάννες και το Όσκαρ καλύτερης ξενόγλωσσης ταινίας, ο Γκρας, δεν σταμάτησε ποτέ να φέρνει τη χώρα του σε αντιπαράθεση με το ναζιστικό παρελθόν της.
Ο Γκύντερ Γκρας γεννήθηκε στις 16 Οκτωβρίου 1927. Ο πατέρας του ήταν Γερμανός και η μητέρα του προερχόταν από μια σλαβική μειονότητα της Πρωσίας. Έζησε την «υποδειγματική γερμανική νεότητα» της γενιάς του και σε ηλικία 11 ετών εντάχθηκε στη χιτλερική νεολαία. Το 1944 έγινε μέλος των Waffen SS και πολέμησε μέχρι που αιχμαλωτίστηκε, προς το τέλος του πολέμου, από τους Αμερικανούς. Απελευθερώθηκε το 1946.
Η ζωή του τα επόμενα χρόνια ήταν μποέμικη, παρακολούθησε μαθήματα πλαστικών τεχνών, γλυπτικής και ζωγραφικής και έκανε τις πρώτες του απόπειρες να γράψει ποίηση. Τη δεκαετία του 1950 αποφάσισε να γίνει συγγραφέας, ,ενώ αργότερα τάχθηκε στο πλευρό των αντιφασιστών συγγραφέων της «Ομάδας 47» και του Σοσιαλδημοκράτη πολιτικού Βίλι Μπραντ.
Τα τελευταία χρόνια είχε ταχθεί ανοιχτά υπέρ του «κοκκινοπράσινου» συνασπισμού μεταξύ των Σοσιαλδημοκρατών του καγκελαρίου Γκέρχαρντ Σρέντερ με τους Πράσινους, ενώ είχε επικρίνει σφοδρά και τη «σταυροφορία» του προέδρου των ΗΠΑ Τζορτζ Μπους στο Ιράκ.
Μέλος των Waffen SS σε ηλικία 12 ετών
Το 2006 ο Γκρας, εκδίδοντας το αυτοβιογραφικό του βιβλίο Καθαρίζοντας το κρεμμύδι (στα ελληνικά κυκλοφόρησε από τις Εκδόσεις Οδυσσέας) παραδέχτηκε ότι στα νιάτα του ήταν μέλος των Waffen SS , δηλαδή της Χιτλερικής νεολαίας, των ειδικών δυνάμεων του χιτλερικού καθεστώτος, μια αποκάλυψη που προκάλεσε έντονες αντιδράσεις από πολιτικούς και ιστορικούς στη Γερμανία, σε βαθμό που ακούστηκαν φωνές ότι θα έπρεπε να του αφαιρεθεί το Νόμπελ Λογοτεχνίας. Ωστόσο αν οι επικριτές του, παραμέριζαν την υποκρισία τους και έμπαιναν στον κόπο να διαβάσουν το βιβλίο, θα ανακάλυπταν μια από τις πιο συγκλονιστικές αναλύσεις και φυσικά την καταδίκη, για την επικράτηση του ναζισμού στη γερμανική κοινωνία, μέσα από τα μάτια του 12χρονου Γκύντερ Γκρας ο οποίος μαζί με άλλους θερμοκέφαλους νεαρούς Γερμανούς της γενιάς του, πίστεψε ότι η Γερμανία μέσω του ναζισμού και του Χίτλερ, θα έσωζε τον κόσμο και θα αποκαθιστούσε τη δικαιοσύνη στον πλανήτη…
Φιλέλληνας και λάτρης της κλασσικής αρχαιότητας
Το 2012 ο Γερμανός νομπελίστας έγραψε ποίημα με τίτλο Η Ντροπή της Ευρώπης προκειμένου να παρέμβει με τον δικό του τρόπο στη συζήτηση γύρω από την Ελλάδα και την στάση που τηρεί απέναντί της η Ευρώπη, με προεξάρχουσα την πατρίδα του τη Γερμανία: Κεντρικό του νόημα, η αχαριστία αλλά και η υποκρισία των Ευρωπαίων και των Γερμανών απέναντι στην Ελλάδα, η αποπομπή της οποίας από την Ευρωπαϊκή Ένωση θα σήμαινε την εξαφάνιση του πνεύματος από τον ευρωπαϊκό πολιτισμό.
«Πιες επιτέλους, πιες! κραυγάζουν οι εγκάθετοι των Επιτρόπων· όμως ο Σωκράτης, με οργή Σου επιστρέφει το κύπελλο γεμάτο ώς επάνω. | Θα καταραστούν εν χορώ, ό,τι είναι δικό Σου οι θεοί, που τον Όλυμπο τους η δική Σου θέληση ζητάει ν’ απαλλοτριώσει.| Στερημένη από πνεύμα, Εσύ θα φθαρείς χωρίς τη Χώρα, που το πνεύμα της, Εσένα, Ευρώπη, εδημιούργησε.»
Βαθύτατα ουμανιστής, φιλέλληνας και θαυμαστής της κλασσικής αρχαιότητας, ο Γκύντερ Γκρας, αντιστάθηκε και πολέμησε μέχρι τέλους τη βάρβαρη και κερδοσκοπική λογική των αγορών, που απαξιώνει τον πολιτισμό και απογειώνει το χρήμα και μόνο το χρήμα. Σε μια εποχή που σχεδόν σύσσωμα τα γερμανικά media, εξακόντιζαν μύδρους εναντίον των «τεμπέληδων και απατεώνων Ελλήνων» και ζητούσαν την παραδειγματική τιμωρία της Ελλάδας. (τόσο παρόμοια με εκείνο που είχαν κάνει άλλοτε για τους Εβραίους) το ποίημα του Γκύντερ Γκρας έγινε πρωτοσέλιδο, τάραξε τα νερά και τις εφησυχασμένες συνειδήσεις και προκάλεσε μεγάλη αναστάτωση στη γερμανική κοινή γνώμη. Για να θολώσει τα νερά και να μειώσει την αίσθηση που είχε προκαλέσει το ποίημα η ακραία Frankfurter Allgemeine Zeitung, δεν δίστασε με δημοσίευμα της, να αμφισβητήσει την πατρότητα του ποιήματος, Μετά από αυτό ο Γκρας επιβεβαίωσε και αυτοπροσώπως την πατρότητα του ποιήματος με δηλώσεις στη γερμανική κρατική ραδιοφωνία. (Δείτε περισσότερα στο άρθρο Gunter Grass: Δώδεκα Ολύμπιοι …στίχοι.
Ο Γκύντερ Γκρας έγινε ιδιαίτερα γνωστός με το μυθιστόρημα του Το τενεκεδένιο ταμπούρλο που εκδόθηκε το 1959 και έγινε ταινία 20 χρόνια αργότερα. Ακολούθησαν το 1961 το Γάτα και Ποντίκι και το 1963 το Σκυλίσια μέρα που μαζί με το Τενεκεδένιο ταμπούρλο αποτελούν την Τριλογία του Ντάντσιχ.
Άλλα γνωστά του έργα, που μεταφράστηκαν και στα ελληνικά, όπως και η Τριλογία του Ντάντσιχ, είναι: Η πρόβα της εξέγερσης των πληβείων (1966), Ο Μπουτ το ψάρι (1977), Δυσοίωνα κοάσματα (1992), Γράφοντας μετά το Άουσβιτς (1993), Ένα ευρύ πεδίο (1995), Ο αιώνας μου (1999) και Σαν τον κάβουρα (2002).
Αλέξης Τσίπρας: «Η Ελλάδα έχασε έναν πολύτιμο φίλο»
«Η απώλεια του Γκύντερ Γκρας αφορά κάθε πολίτη της Ευρώπης. Σήμερα χάσαμε ένα από τα σημεία αναφοράς του ευρωπαϊκού πολιτισμού.
Και η Ελλάδα έχασε έναν πολύτιμο φίλο που δε δίστασε να σταθεί δίπλα στον ελληνικό λαό στις δύσκολες στιγμές της οικονομικής κρίσης, όταν τα στερεότυπά εναντίον της Ελλάδας βρίσκονταν στο απόγειό τους.
Ο Γκύντερ Γκρας, δεν υπήρξε μόνο ο νομπελίστας βιρτουόζος του λόγου, αλλά και ο μαχητικός διανοούμενος της δημοκρατικής και κοινωνικής στράτευσης. Το «τενεκεδένιο ταμπούρλο» του είναι ανεξίτηλο ορόσημο της ευρωπαϊκής πολιτικής και αντιφασιστικής λογοτεχνίας.
Στους δικούς του ανθρώπους, σε όλους και όλες που τον αγάπησαν, εκφράζω την ειλικρινή και βαθιά μου θλίψη».
