Τα «Οδωνύμια Φιλοθέης» αποκαλύπτουν την «ιστορία καθ’ οδόν»/
Η Φιλοθέη είναι αναμφίβολα ένα από τα πιο κομψά και καλαίσθητα προάστια της Αθήνας. Καταπράσινη, καθόλου τυχαίος ο χαρακτηρισμός της ως «κηπούπολη» και με αξιοζήλευτη ρυμοτομία, δείχνει πραγματικά ξεχωριστή και μοιάζει να αποτελεί μια από τις λίγες εξαιρέσεις στο μαζικό φαινόμενο της άναρχης δόμησης και προχειρότητας που δυστυχώς χαρακτηρίζει μεγάλο μέρος άλλων δήμων στην περιοχή τη ς Αθήνας. Οι διαπιστώσεις αυτές είναι λίγο πολύ γνωστές και γίνονται προφανείς για οποιονδήποτε την επισκεφτεί για πρώτη φορά.
Λίγοι ωστόσο γνωρίζουν ότι το όμορφο φυσικό περιβάλλον της Φιλοθέης , δεν είναι έργο της φύσης, που τόσο απλόχερα είχε προσφέρει τα δώρα της σε άλλες περιοχές του αττικού τοπίου. Είναι έργο των ανθρώπων και συγκεκριμένα των πρώτων κατοίκων της Φιλοθέης που ξεκίνησαν τη δόμηση της περιοχής κατά τη δεκαετία του ’30. Ακόμη λιγότεροι επίσης γνωρίζουν ότι ο συνοικισμός δημιουργήθηκε από την Εθνική Τράπεζα, για να καλύψει τις οικιστικές ανάγκες των υπαλλήλων της, ενώ στη αργότερα, το 1948, αγόρασε εκεί οικόπεδα η νεοϊδρυθείσα τότε ΕΣΗΕΑ (Ένωση Συντακτών Ημερησίων Εφημερίδων ) για να διευκολύνει τη στέγαση των μελών της.
Την ξεχωριστή οικιστική ιστορία της Φιλοθέης παρουσιάζει με τρόπο συγκροτημένο, περιεκτικό και καλόγουστο το λεύκωμα Οδωνύμια Φιλοθέης, Η ιστορία καθ’ οδόν που έχει εκδοθεί από τον Δήμο Φιλοθέης – Ψυχικού (ΔΗΚΕΦΙΨ). Συγγραφέας του λευκώματος η Χριστίνα Ν. Φίλιππα, πρώην δημοτική σύμβουλος και γόνος δημοσιογραφικής οικογένειας, η οποία μετά από σοβαρή έρευνα και μελέτη, ξεδιπλώνει την ιστορία της Φιλοθέης με οδηγό τα ονόματα των δρόμων της.
Μια άγονη και βραχώδης περιοχή
Από τις πρώτες σελίδες του βιβλίου μαθαίνουμε ότι η σημερινή Φιλοθέη, κατά τη δεκαετία του ’20 και νωρίτερα, την εποχή εκείνη ονομαζόταν Νέα Αλεξάνδρεια, ήταν μια άγονη και βραχώδης περιοχή και ταυτόχρονα πολύ μακριά από την Αθήνα για εκείνους που εργάζονταν εκεί. Πως πήρε τη σημερινή της μορφή; Με «Αγάπη και φύτεμα, φύτεμα φύτεμα» όπως γράφει στο σημείωμα που προλογίζει την έκδοση, η Μαρία Παπαϊωάννου – Ιατρού, ο πατέρας της οποίας Μιχάλης Ιατρού, έγινε μέλος του «Οικοδομικού Συνεταιρισμού των Υπαλλήλων Εθνικής Τραπέζης της Ελλάδος» και το 1933 και μαζί με την οικογένεια του, υπήρξε από τους πρώτους κατοίκους της Φιλοθέης. Την εικόνα της περιοχής παρουσιάζει παραστατικά η κυρία Παπαϊωάννου – Ιατρού στο σημείωμα της:
«Και ήθελε θάρρος γιατί η Φιλοθέη δεν είχε εκείνα τα πρώτα χρόνια της εγκατάστασης, ούτε κατά διάνοια, σχέση με αυτό τον κατάφυτο τόπο που σήμερα γνωρίζουμε. Ένας μικρός χείμαρρος (ρέμα) τους υποδέχτηκε σε ένα ξερό και άδενδρο, κατά τα άλλα, τοπίο. Η καθημερινότητα δύσκολη, καθώς οι αποστάσεις προς και από το χώρο εργασίας –που ήταν η Εθνική Τράπεζα- μεγάλες και η συγκοινωνία υποτυπώδης, για δε ιδιωτικά αυτοκίνητα ούτε λόγος. Ο πατέρας και ο θείος μου, το χειμώνα που νύχτωνε νωρίς, όταν επέστρεφαν με το λεωφορείο της Power, για να φτάσουν στο σπίτι μας από την Κηφισίας που ήταν η μοναδική στάση, είχαν σαν οδηγό τη λάμπα πετρελαίου που έβγαζε η μητέρα τους (και γιαγιά μου) ψηλά στο παράθυρο για να τους οδηγεί, γιατί τον πρώτο καιρό δεν υπήρχε ηλεκτροφωτισμός.»
Η ιδέα για τη δημιουργία του οικισμού της Φιλοθέης, ανήκε στους διοικητές της ΕΤΕ Ιωάννη Δροσόπουλο και Αλέξανδρο Κορυζή καθώς και στον διοικητής της Εθνικής Κτηματικής Τράπεζας, τον Γεώργιο Ιατρού ενώ υλοποιήθηκε σε συνεργασία με τον «Οικοδομικό Συνεταιρισμό των εν Φιλοθέη υπαλλήλων Εθνικής Τραπέζης».
Μια κηπούπολη βασισμένη στα βρετανικά πρότυπα
Φαίνεται όμως πως το πραγματικό «μυστικό» που κάνει την Φιλοθέη τόσο ξεχωριστή μέχρι σήμερα, βρίσκεται στις μελέτες που έγιναν για τον σχεδιασμό και την ανοικοδόμησή της. Τα ονόματα που έχουν δοθεί στους δρόμους, στις πλατείες και στα πάρκα αποκαλύπτουν τις μορφές λαμπρών πολεοδόμων, αρχιτεκτόνων και μηχανικών. Ανάμεσα τους ξεχωρίζουν μορφές όπως ο Αριστοτέλης Ζάχος, ο Κίμων Λάσκαρης, ο επιφανής καθηγητής του Πολυτεχνείου και ακαδημαϊκός Δημήτρης Πικιώνης , καθώς και ο ακαδημαϊκός Δημήτρης Καμπούρογλου. Τίποτα λοιπόν δεν ήταν τυχαίο.
Το αποτέλεσμα ήταν μια κηπούπολη βασισμένη στα βρετανικά πρότυπα των Garden Cities, με τα 2/3 του συνόλου της επιφάνειας της να διατίθενται για κοινόχρηστους χώρους, όπως πάρκα, πλατείες, παιδικές χαρές, σχολεία κλπ. Αξίζει να αναφέρουμε ότι προβλεπόταν η δημιουργία και λειτουργία δύο μικρών αγορών με λίγα μαγαζιά για τις βασικές ανάγκες των κατοίκων, ενώ απαγορεύτηκε κάθε άλλο είδος επαγγελματικής στέγης, για να προστατευτεί το περιβάλλον και η ηρεμία των κατοίκων.
Εθνική Τράπεζα και ΕΣΗΕΑ
Δεδομένου λοιπόν ότι η Φιλοθέη δημιουργήθηκε για να καλύψει τις οικιστικές ανάγκες των υπαλλήλων της Εθνικής Τράπεζας, είναι φυσικό ότι στην ονοματοθεσία των δρόμων αφθονούν τα πρόσωπα που είχαν άμεση σχέση με την Τράπεζα, όπως διοικητές, υποδιοικητές, στελέχη, μορφές υψηλού κύρους για την εποχή, που διαδραμάτισαν σημαντικό ρόλο στην οικονομική και πολιτική ζωή του τόπου. Αναφέρουμε ενδεικτικά: Πλατεία και Άλσος Ιωάννου Δροσοπουλου, Πλατεία Μαλαματιανού, Πλατεία και δρόμος Γεωργίου Σταύρου, Πλατεία Αλέξανδρου Κορυζή, Πλατεία Κωνσταντίνου Τζωρτζόπουλου, Οδός Γεωργίου Ιατρού, Οδός Στέφανου Στρέϊτ, αλλά και οδός Ιωάννη Βαλαωρίτη που ήταν πρωτότοκος γιος του ποιητή Αριστοτέλη Βαλαωρίτη και υπήρξε διοικητής της Εθνικής Τράπεζας.
Ωστόσο δίπλα στα ονόματα τραπεζιτών και διοικητών της Τράπεζας, ένας μεγάλος αριθμός από τα οδωνύμια της Φιλοθέης αναφέρεται σε διαπρεπείς δημοσιογράφους και λογοτέχνες. Λουκή Ακρίτα, Δημητρίου Αρνέλλου, Δημητρίου Γατοπούλου, Ιωάννη Κονδυλάκη (που υπήρξε και ο πρώτος πρόεδρος της Ένωσης Συντακτών), Νικολάου Κρανιωτάκη, Παύλου Νιρβάνα, Κώστα Ουράνη, Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη, Κωνσταντίνου Πολίτη, Γεωργίου Φτέρη, Δημήτρη Ψαθά.
Ο λόγος είναι ότι κατά τη δεκαετία του ’50, η Ένωση Συντακτών – ΕΣΗΕΑ, αγόρασε οικόπεδα για την στέγαση των μελών της και εκατό περίπου οικογένειες δημοσιογράφων – λογίων της εποχής εγκαταστάθηκαν εκεί. Στο λεύκωμα Οδωνύμια Φιλοθέης παρουσιάζονται συνοπτικές και συγκροτημένες βιογραφίες αυτών των προσωπικοτήτων, φωτίζοντας μια σημαντική πτυχή από την πνευματική ιστορία του τόπου.
Παιδικός Κήπος Πικιώνη σχεδιασμένος να «συνομιλεί με την κλίμακα του παιδιού»
Όμως η ανθρώπινη συμβολή στη διαμόρφωση του όμορφου σημερινού περιβάλλοντος της Φιλοθέης για την οποία έκανα λόγο στην αρχή αυτού του κειμένου, προβάλλει με τον πιο γοητευτικό τρόπο στον Παιδικό Κήπο Πικιώνη (1958 – 1961). Ένα έργο που φέρνει τη σφραγίδα του κορυφαίου αρχιτέκτονα και αποκαλύπτει τη βαθειά παιδεία αλλά και ευρεία μελέτη που κρυβόταν πίσω από τις δημιουργίες του. Ο Δημήτρης Πικιώνης σχεδίασε τον Παιδικό Κήπο σε έναν χώρο που εκείνη την εποχή ήταν σκουπιδότοπος και το έργο του έχει γίνει αντικείμενο μελέτης και επιστημονικών διατριβών παγκοσμίως. Επέλεξε δέντρα και φυτά αποκλειστικά του μεσογειακού τοπίου και φρόντισε να είναι μικρού ύψους για να «συνομιλούν με την κλίμακα του παιδιού». Χρησιμοποίησε φυσικά υλικά, όπως πέτρα, ξύλο και χόρτο ενώ, σύμφωνα με μαρτυρίες, μελέτησε κατασκευές της Άπω Ανατολής και γιαπωνέζικες συνδεσμολογίες με ξύλα. Η μελέτη των οργάνων που τοποθετήθηκαν στον Παιδικό Κήπο έγινε από τον καθηγητή σωματικής αγωγής κ. Σαββόπουλο.
Ο Παιδικός Κήπος Πικιώνη έχει χαρακτηριστεί από το 1981 «χώρος ιδιαίτερου κάλλους» από το Υπουργείο Πολιτισμού και απαγορεύεται οποιαδήποτε επέμβαση και μελέτη συντήρησης, χωρίς την αδειοδότηση του υπουργείου.
Εμπλουτισμένο με πλούσιο φωτογραφικό υλικό από την παλιά Φιλοθέη, το καλαίσθητο λεύκωμα που υπογράφει η Χριστίνα Φίλιππα παρουσιάζει την ιστορία ενός από τα πιο όμορφα προάστια της Αθήνας. Ένα προάστιο που δεν θυμίζει σχεδόν σε τίποτα τις προχειρότητες της σύγχρονης Ελλάδας και όμως το σχεδίασαν και το υλοποίησαν Έλληνες…..
