Πίστωση Χρόνου, Ζέτα Κουντούρη

0
1331

Εγκλήματα άγνωστα και εγκλήματα ατιμώρητα|    

Το νουάρ μυθιστόρημα γνωρίζει άνθηση τα τελευταία χρόνια και στη χώρα μας.

zeta-kountouri-pistosiΕίναι ένα λογοτεχνικό είδος που προϋποθέτει την πόλη×, τη μεγάλη πόλη και τη σκοτεινή ανωνυμία της. Συγγενεύει με το αστυνομικό μυθιστόρημα αφού η παραβατικότητα και το έγκλημα παίζουν και στα δύο είδη σημαντικό ρόλο αλλά διαφέρει από αυτό κατά το ό,τι στο νουάρ, ακόμα και όταν υπάρχει κάποιο αστυνομικό μυστήριο ή αίνιγμα, ο αναγνώστης δεν προσβλέπει στη λύση του. Πολλές φορές μάλιστα η λύση προσφέρεται σε κάποιο πρώιμο στάδιο της αφήγησης από τον ίδιο τον συγγραφέα

 Γράφει ο Γιώργος Συμπάρδης

 Στην περίπτωση του πρόσφατου μυθιστορήματος της Ζέτας Κουντούρη με τον τίτλο  «Πίστωση χρόνου», μερικές απαντήσεις δίνονται από την συγγραφέα πριν καν ανακύψουν τα ερωτήματα. Θα εξηγήσουμε το γιατί, λίγο παρακάτω, αφού πρώτα παραθέσουμε μερικά στοιχεία που αφορούν την προϊστορία και τον αφηγηματικό πυρήνα της «Πίστωσης χρόνου».

 Ο Τζόνι ο αίλουρος, που είναι ο εισπράκτορας ενός κυκλώματος τοκογλύφων, πυροβολεί και τραυματίζει την χήρα του Πέτρου Χριστοφή, Νίκη. Συλλαμβάνεται από την αστυνομία και, καθώς επιχειρεί να αποδράσει, πηδάει από το μπαλκόνι του τρίτου ορόφου, όπου κρατείται και σκοτώνεται. Τις πληροφορίες μάς τις δίνει το δημοσίευμα μιας εφημερίδας που προτάσσεται στο μυθιστόρημα. Από το ίδιο δημοσίευμα μαθαίνουμε ότι ο σύζυγος της Νίκης, της γυναίκας που ο Τζόνι πυροβόλησε, έχει αυτοκτονήσει και πως οδηγήθηκε στην αυτοκτονία λόγω του δανεισμού του από το κύκλωμα των τοκογλύφων.

 Ένας “προφανής”  ύποπτος

 Αστυνομικού ενδιαφέροντος ερωτήματα επομένως δεν υφίστανται γιατί το δημοσίευμα τα έχει εκ προοιμίου απαντήσει: Δράστης της απόπειρας δολοφονίας και του τραυματισμού της Νίκης είναι, χωρίς καμία αμφιβολία, ο Τζόνι του οποίου η πράξη έχει, πάνω απ’ όλα, τα γνωρίσματα ενός εγκλήματος πάθους γιατί οι αστυνομικοί που πάνε να τον συλλάβουν τον βρίσκουν να κλαίει πάνω απ’ την τραυματισμένη γυναίκα και, εν πάση περιπτώσει, ο Τζόνι έχει ήδη τιμωρηθεί για την παραβατική ζωή του, αφού, πριν καν αρχίσει η κυρίως αφήγηση, γνωρίζουμε ότι είναι νεκρός.

 Μία άλλη πληροφορία, άσχετη με το έγκλημα πληροφορία, που περιέχεται στο δημοσίευμα, ότι δηλαδή ο Τζόνι είναι το παραστρατημένο μέλος μιας γνωστής οικογένειας, είναι αδιάφορη για την αστυνομία. Ενδιαφέρει όμως το κοινό στο οποίο η εφημερίδα απευθύνεται, όπως ενδιαφέρει και τη συγγραφέα της «Πίστωσης χρόνου» γιατί σ’ αυτήν την καλή οικογένεια επικεντρώνεται η ιδιόρρυθμη αφήγησή της: στα γεγονότα που εξέθρεψαν το «κακό», δηλαδή στο παρελθόν της οικογένειας, και σε όσα συνέβησαν λίγο πριν και λίγο μετά τον θάνατο του Τζόνι.

 Τα δύο πρώτα κεφάλαια του μυθιστορήματος –σε τριτοπρόσωπη αφήγηση και τα δύο- είναι εκείνα κυρίως που  δίνουν τον τόνο του νουάρ και είναι τα πιο ατμοσφαιρικά. Το κορίτσι δόλωμα που πέφτει στις ρόδες του αυτοκινήτου του Πέτρου Χριστοφή, ό έρωτάς τους τη νύχτα μέσα στο αυτοκίνητο, το ξενοδοχείο όπου καταλήγουν οι δύο εραστές και η βροχή, δίνονται στο πρώτο κεφάλαιο από την Κουντούρη λιτά και ελλειπτικά, με διαλόγους υπαινικτικούς, με φράση βραχεία, ασθμαίνουσα και ταυτόχρονα σαφή. Η αναδρομή στο παρελθόν του Χριστοφή, στην γνωριμία του δηλαδή και στον γάμο του με τη Νίκη, καλύπτει τέσσερις μόνον σελίδες, από τις ωραιότερες της «Πίστωσης», και αποτελεί επίτευγμα αφηγηματικής συμπύκνωσης. Ο κάθε άλλο παρά κοινός χαρακτήρας του Πέτρου είναι ολοζώντανος και οι ελευθεριάζουσες ατάκες της Νίκης, της μοιραίας γυναίκας του μυθιστορήματος, εύγλωττες. Και κάτι ακόμα: To γεγονός ότι ο Πέτρος πρόκειται αργότερα να αυτοκτονήσει, κι εμείς το γνωρίζουμε, ανεβάζει την ένταση στα ύψη.

 Παραβατική συμπεριφορά και τραυματικό παρελθόν

 Επηρεασμένη από τον προσεχή θάνατό του, τον οποίο όμως εμείς έχουμε προεισπράξει, είναι η οπτική μας και στην περίπτωση του Τζόνι, στο δεύτερο κεφάλαιο. «Πέθαινε για ένα μικρό κομμάτι σοκολάτας». Με αυτή τη φράση, και με τη σοκολάτα που σαν μικρό παιδί ορέγεται ο Τζόνι, αρχίζει το δεύτερο κεφάλαιο. Έχουμε άραγε εδώ να κάνουμε με μία εισαγωγή που μας προϊδεάζει για την ευμενή στάση της Κουντούρη απέναντι στον ήρωα της; Ισχύει και αυτό γιατί η κατανόηση και η τρυφερότητα, αν όχι η αγάπη, της συγγραφέως για τον Τζόνι ανιχνεύονται σε όλο το βιβλίο της, αλλά πρόκειται και για κάτι ακόμα:  Η παραβατική συμπεριφορά του αντιήρωά της άρχισε με τις σοκολάτες που έκλεβε από το ψιλικατζίδικο της γειτονιάς όταν ήταν ακόμη παιδί. Η στερημένη και τραυματική παιδική ηλικία του, η εγκατάλειψη της οικογένειας από τον αγαπημένο πατέρα και η σκληρότητα της πολύ όμορφης μητέρας, η οποία κατά κύριο λόγο ευθύνεται για τον δρόμο που ακολούθησε στη ζωή του, οι  σεξουαλικές παρεκτροπές και ο βίαιος αμφίθυμος έρωτάς του για τη Νίκη είναι τα στοιχεία από τα οποία συντίθεται η εικόνα του αντιφατικού χαρακτήρα που είναι ο Τζόνι.

 Ατμόσφαιρα νουάρ

 pistosi-chronou-kountouriiΚεντρικό πρόσωπο και απών-παρών είναι ο νεκρός Τζόνι μέχρι τέλους, αλλά η «Πίστωση χρόνου» δεν είναι ένα αμιγώς νουάρ μυθιστόρημα και το κλίμα στα επόμενα κεφάλαια του βιβλίου αλλάζει. Από το άστρωτο κρεβάτι, τα γεμάτα με αποτσίγαρα τασάκια, τους έρωτες του αντιήρωα και τις βίαιες νουάρ σκηνές στις οποίες παίρνει μέρος, μεταφερόμεθα στην οικογένεια και το περιβάλλον του.

 Σε τρίτο πρόσωπο τα δύο εισαγωγικά κεφάλαια, στα οποία πρωταγωνιστούν οι δύο νεκροί, σε πρώτο τα υπόλοιπα εφτά κεφάλαια τα αφιερωμένα στους δικούς τους ανθρώπους που έχουν μείνει πίσω και στους μονολόγους τους. Πράγματι οι εξομολογήσεις των δύο αδελφών του Τζόνι, της μάντιδος Ελισάβετ και της αριστοκρατικής Χρυσάνθης, όπως και των όσων άλλων συνεισφέρουν λίγο ή πολύ στην εξιστόρηση, εξομολογήσεις που απευθύνονται είτε σ’ ένα καθορισμένο αλλά βωβό πρόσωπο είτε σ’ έναν λανθάνοντα ακροατή, διακρίνονται για την έντονη προφορικότητα, το διαφοροποιημένο λεκτικό ύφος και την θεατρικότητά τους. Κάλλιστα μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε τον όρο «θεατρικός μονόλογος» για να τους περιγράψουμε.

 Αντικείμενο των περισσότερων μονολόγων η ιστορία της οικογένειας του Τζόνι και οι σχέσεις των μελών της σήμερα. Σχεδόν παράλληλοι είναι οι μονόλογοι αλλά  η οπτική γωνία από την οποία βλέπουν τα ίδια πράγματα τα πρόσωπα που ομιλούν είναι διαφορετική και ανάλογη με τα προβλήματα ή τα συμφέροντα του καθενός×  με τον χαρακτήρα τους και τη γνώση ή την άγνοια γεγονότων που σημάδεψαν το παρελθόν και ορίζουν το παρόν τους.

 Νέα ήθη και κυκλώματα στις απαρχές της κρίσης 

 Ο χρόνος κατά τον οποίο τα πρόσωπα μονολογούν προσδιορίζεται με σχετική ακρίβεια, αν λάβουμε υπ’ όψιν μας την δράση του κυκλώματος της τοκογλυφίας και τα λεγόμενα του συζύγου της Ελισάβετ περί επενδυτικών προγραμμάτων, ξένου συναλλάγματος, τζόγου από τη Ρωσία και νεοαφυπνιζομένων Βαλκανίων. Είναι ο χρόνος λίγο πριν ή ίσως στην αρχή της παρούσας οικονομικής κρίσης. Ο χώρος της δράσης όμως, που τοποθετείται κάπου στην επαρχία, είναι ανώνυμος. Η πόλη είναι μεγάλη χωρίς άλλα γνωρίσματα, πέρα από μία παραλία ή μία μαρίνα που κι αυτή απλώς αναφέρονται. Το τοπίο, η φύση και τα ηθογραφικά στοιχεία, τα συνηθισμένα στις περιγραφές της ελληνικής επαρχίας, εδώ απουσιάζουν. Η επαρχία της Κουντούρη είναι ολωσδιόλου σύγχρονη και αστική× είναι σκοτεινή, σχεδόν μια δυστοπία.

 Αντίθετα οι προστριβές των δύο αδερφών του Τζόνι είναι οι αναμενόμενες. Η κοινωνική τάξη στην οποία ανήκουν οι δύο γυναίκες είναι ίδια, αλλά η οικονομική κατάστασή τους, όπως συχνά συμβαίνει στις ελληνικές οικογένειες, διαφορετική. Κι είναι εδώ, στο πεδίο του ανταγωνισμού των δύο αδελφών και στα χρήματα τα οποία έχει η  μία και δεν έχει η άλλη, που το νεωτερικό νουάρ συναντάται με τα στερεότυπα της νεοελληνικής πραγματικότητας.

 Πίστωση χρόνου ζωής

 Το παλιό και το καινούριο συνυπάρχουν στην «Πίστωση χρόνου». Η αναλφάβητη μητέρα του Τζόνι, η μάντισσα αδελφή του Ελισάβετ, η θρησκευόμενη και αγράμματη πεθερά της και η λαϊκή γλωσσοκοπάνα που νοσηλεύει τον εξαφανισμένο πατέρα του Τζόνι, αντιπροσωπεύουν τον κόσμο που απέρχεται. Η άλλη αδελφή, η αριστοκρατική και πλούσια Χρυσάνθη, ο παρ’ ολίγον  καλλιτέχνης Φιλ, ο αυτόχειρας Πέτρος, η μοιραία Νίκη και ο ίδιος ο Τζόνι ανήκουν στον κόσμο  που έρχεται. Η συγγραφέας στην προσπάθειά της να συνθέσει τους δύο κόσμους αναζητάει το κοινό τους σημείο στην πίστωση χρόνου που όλοι τους ζητούν να τους δοθεί προκειμένου να κατασιγάσουν ενοχές, να επουλώσουν πληγές και να τακτοποιήσουν εκκρεμότητες. Εκκρεμότητες οικονομικές κι ακόμα περισσότερο οφειλές απέναντι στην κοινωνία κι απέναντι στους ανθρώπους τους, οφειλές ζωής. Μερικοί απ’ τους ήρωες της Ζέτας Κουντούρη το καταφέρνουν, κάποιοι άλλοι όχι.

 Το μυθιστόρημα κλείνει μ’ ένα ακόμη δημοσίευμα που επέχει θέσιν επιλόγου. Δεν είναι τυχαία η απόφαση της συγγραφέως να προστρέξει και πάλι σ’ ένα απόκομμα εφημερίδας. Από τις ειδήσεις των εφημερίδων, από τις μικρές ιδίως και τις φαινομενικά ασήμαντες ειδήσεις τους, αναδύεται σπαρταριστή η κοινωνία και συντίθεται ψηφίδα τη ψηφίδα η ιστορία της. Δύο από αυτές τις ψηφίδες χρησιμοποιεί και η Κουντούρη για να ολοκληρώσει το παζλ.

 Η πρώτη είναι σχετική με τον περίεργο και αδικαιολόγητο πνιγμό του εντομολόγου συζύγου της Χρυσάνθης, πριν από πολλά χρόνια. Ένας ανώνυμος επιστολογράφος της εφημερίδας, ο οποίος μοιάζει να γνωρίζει πρόσωπα και πράγματα, χρεώνει τον πνιγμό στις φαρμακοβιομηχανίες της περιοχής. Εκείνες ευθύνονται για τον πρόσφατο πολλαπλασιασμό ενός πολύ επικίνδυνου εντόμου – εξέλιξη την οποία ο εντομολόγος είχε από παλιά προβλέψει. Η δεύτερη ψηφίδα μας ξαναγυρίζει στην σπείρα των τοκογλύφων, απλό πιόνι της οποίας υπήρξε ο Τζόνι. Η μοιραία Νίκη έχει παραδώσει στον υποδιευθυντή της αστυνομίας τα ονόματα των υψηλά ισταμένων προσώπων που είναι οι επικεφαλής του κυκλώματος. Για να εκβιάσουν τον αστυνομικό οι άνθρωποι αυτοί, οι οποίοι ευθύνονται όχι μόνον για τον ένα που γνωρίζουμε αλλά για πολλούς ακόμα θανάτους, απαγάγουν την κόρη του.

 Τα περισσότερα εγκλήματα, μοιάζει να μας λέει η Κουντούρη μένουν άγνωστα κι απ’ όσα γίνονται γνωστά, μερικά μόνον εξιχνιάζονται. Για κάποια άλλα πάλι εγκλήματα, σημαντικά εγκλήματα που όμως δεν προβλέπονται από τον ποινικό κώδικα, οι δράστες άλλοτε τιμωρούνται κι άλλοτε όχι. Η ακύμαντη επιφάνεια κρύβει από κάτω της ένα τραχύ και θολό βυθό όπου η λύση του ενός γρίφου οδηγεί σ’ ένα δεύτερο κι η λύση του δεύτερου σ’ έναν τρίτο γρίφο. Κι αυτό γιατί στη σκοτεινή πόλη της συγγραφέως ο ίδιος ο άνθρωπος είναι το έσχατο αίνιγμα και το άλυτο μυστήριο.

info@bookbar.gr

 

  • O Γιώργος Συμπάρδης είναι συγγραφέας

 

 

INFO

 pistosi-chronou-kountouri-coverΠίστωση χρόνου

                                                                       

Ζέτα Κουντούρη

                                                                  

Εκδόσεις Κέδρος

                                                                     

  Σελ. 176, Τιμή € 12