Πολιτιστική Ιστορία της Αρχαίας Ελλάδας

1
3090

Αρετές και ελαττώματα των αρχαίων Ελλήνων |

ΚΕΡΔΙΣΤΕ ΔΩΡΕΑΝ ΑΝΤΙΤΥΠΑ!| 

“Ο αρχαίος Έλληνας δεν ανεχόταν κανέναν άλλον πάνω από το κεφάλι του παρά μόνο την κοινότητά του και θεωρούσε τυραννίδα ακόμα και την προσπάθεια για μια ευρύτερη κρατική οργάνωση..(….) Η παράδοση διέσωσε την ανάμνηση μόνο των μεγάλων διενέξεων, αλλά είναι φανερό ότι ο πόλεμος όλων εναντίον όλων, από χωριό σε χωριό, από κοιλάδα σε κοιλάδα, από επαρχία σ’ επαρχία ήταν η συνηθισμένη κατάσταση στην Ελλάδα. Γι αυτό και η αρχαία ελληνική Ιστορία είναι τόσο σύντομη, αφού μακροπρόθεσμα κανένας λαός, όση αντοχή και όσο πολεμική ικανότητα κι αν έχει, δεν μπορεί ν’ αντέξει σε μια τέτοια αυτοκατακρεούργηση”.

Το παραπάνω απόσπασμα από το έργο του Έγκον Φριντέλ (Egon Friedell) με τίτλο Πολιτιστική Ιστορία της Αρχαίας Ελλάδας  που κυκλοφόρησε σε μετάφραση του Δημοσθένη Κούρτοβικ από τις εκδόσεις Τόπος,  είναι από τα πιό εύστοχα και αποκαλυπτικά κείμενα για την ελληνική ψυχολογία όπως εμφανίζεται  από αρχαιοτάτων χρόνων μέχρι σήμερα. Μια ψυχολογία για  την οποία οι σύγχρονοι Έλληνες αισθανόμαστε την ανάγκη να απολογηθούμε, σήμερα ειδικά, στην εποχή της κρίσης και της διεθνούς απαξίωσης,  σε έναν ακόμη φαύλο – κύκλο “αυτοκατακρεούργησης” και “αυτοτιμωρίας”.   Και όμως είναι αυτή ακριβώς η ψυχολογία, που περισσότερο από οτιδήποτε άλλο μας φέρνει σε άμεση σύνδεση και συγγένεια με το αρχαίο μας παρελθόν και τους λαμπερούς προγόνους που έζησαν σε αυτό το γεωγραφικό χώρο, σε αυτήν εδώ τη χώρα.

Της Ελπίδας Πασαμιχάλη

Έχουμε τα ίδια ακριβώς ελαττώματα με τους “αρχαίους ημών προγόνους”, όχι όμως και τις  ίδιες αρετές, που τους έκαναν ένδοξους και σπουδαίους. Και η κυριότερη αρετή που χάθηκε,  φαίνεται πως ήταν η υποταγή στην κοινότητα, την οποία αναφέρει ο Φριντέλ στην ίδια αυτή παράγραφο του έργου του, αλλά δεν φαίνεται ότι μπορεί να κατανοήσει τη σημασία της, καθώς σχολιάζει: “Όμως η άλλη όψη αυτού του νομίσματος ήταν ότι η πόλις εξασκούσε η ίδια μια σχεδόν ανεπανάληπτη στην παγκόσμια ιστορία τυραννία πάνω στους κατοίκους της, που ήταν στιβαγμένοι και περιορισμένοι σε σ’ έναν στενό χώρο”. Αν πρόκειται για τυραννία  ή για συνειδητή υποταγή προς όφελος της κοινότητας με την οποία κάθε μέλος της αισθανόταν ότι συνδέεται με δυνατούς δεσμούς συγγένειας και συνοχής είναι κάτι που ο Φριντέλ, δείχνει πως δεν μπορεί να καταλάβει, όπως και αρκετοί άλλοι δυτικοί μελετητές του αρχαίου ελληνικού πολιτισμού. Και το χειρότερο είναι πως ούτε εμείς οι σύγχρονοι Έλληνες μπορούμε, ως φαίνεται να το κατανοήσουμε, καθώς η αίσθηση της υποταγής στο συμφέρον της κοινότητας φαίνεται πως χάθηκε στο περασμα των αιώνων και των πάσης φύσεως κατακτητών.

Ξεχωριστή, ιδιαίτερη, ευφυής αντικομφορμιστική και εκκεντρική προσωπικότητα ο Έγκον Φριντέλ (1878 – 1938), ήταν διδάκτορας της Χαϊδελβέργης, αλλά προτίμησε να γίνει καλλιτεχνικός διευθυντής σε …καμπαρέ για να ανεβάζει έργα του με πρωταγωνιστή τον ίδιο. Εργάστηκε ως ηθοποιός, θεατρικός συγγραφέας, κριτικός θεάτρου και κινηματογράφου και ιστορικός, ενώ είχε πλούσιο μεταφραστικό έργο.

Γεννήθηκε στην Βιέννη από Εβραίους γονείς, στην συνέχεια όμως απαρνήθηκε τον ιουδαϊσμό και ασπάστηκε τον προτεσταντισμό, αλλάζοντας και το όνομά του από Friendman σε Friedell. Ωστόσο δεν μπόρεσε να αποφύγει την ρατσιστική μανία των Γερμανών ναζί και τρεις μέρες μετά την κατάληψη της Αυστρίας από τη ναζιστική Γερμανία, γνωρίζοντας ότι η σύλληψη του ήταν ζήτημα ωρών, αυτοκτόνησε πέφτοντας στο κενό από το παράθυρο του. Το χειρόγραφό του για την Πολιτιστική Ιστορία της Αρχαίας Ελλάδας κατασχέθηκε από τη Γκεστάπο, αλλά διασώθηκε χάρη στους κληρονόμους του και το 1940 εκδόθηκε στην Ελβετία. Στην Ελλάδα εκδόθηκε για πρώτη φορά το 1984 από τις εκδόσεις Πορεία.

ancient-greece-istoria-fridel02Γραμμένο με γλώσσα άμεση, ζωντανή και παραστατική, το ιστορικό πόνημα του Έγκον Φριντέλ διατρέχεται από  πρωτότυπη και δημιουργική προσέγγιση της αρχαιότητας, σπάνια ευρυμάθεια και οξύτητα πνεύματος που μπορεί να συνδέει τον Όμηρο με τον Άντερσεν,  τους Πυθαγόρειους με τον Νίτσε, τον Αριστοτέλη με τον Γκέτε κ.ά. . Πάνω από όλα χαρακτηρίζεται από μη ηθικολογική προσέγγιση της προχριστιανικής εποχής, δεν είναι τυχαίο ότι ο υπότιτλος του βιβλίου είναι Μύθος και πραγματικότητα της προχριστιανικής ψυχής και επιχειρεί να σκιαγραφήσει, με αξιοθαύμαστη πολλές φορές νηφαλιότητα, την αντίληψη περί καλού και του κακού, αλλά και την αντίληψη περί ιδεώδους σε μια εποχή που το καλό δεν συνδεόταν με την έννοια της φιλανθρωπίας  ούτε το κακό με την έννοια της αμαρτίας, η λέξη ύβρις είναι κάτι εντελώς διαφορετικό, σε μια εποχή που  οι ηθικοί και κοινωνικοί κώδικες δεν είχαν δεχτεί την ηθικολογική επίδραση του χριστιανισμού. Αντιθέτως εστιάζει με τον πιο διαυγή τρόπο σε μια από τις μεγάλες προσφορές της αρχαίας Ελλάδας στο δυτικό πολιτισμό που είναι η αντίληψη της ελευθερίας.

Είναι δομημένο σε μικρά, εννοιολογικά αυτόνομα κεφάλαια, που έχουν μέγεθος μικρών εγκυκλοπαιδικών λημμάτων, τα οποία μπορούν να διαβαστούν ανεξάρτητα, σύμφωνα με τα ενδιαφέροντα του αναγνώστη και χωρίς απαραίτητα να τηρείται η σειρά του βιβλίου, γεγονός που το κάνει εξαιρετικά εύχρηστο και προσιτό όχι μόνο για μελετητές, αλλά για το ευρύτερο κοινό.

Ο Φριντέλ δεν αμφισβητεί, αντιθέτως θεωρεί δεδομένα τα επιτεύγματα των Ελλήνων και την τεράστια και καθοριστική τους προσφορά στον παγκόσμιο πολιτισμό, την ίδια στιγμή όμως επιχειρεί να προσεγγίσει τον ελληνικό πολιτισμό με πνεύμα ρεαλισμού, προσπαθώντας να αποφύγει τις υπερβολές και ρομαντικές ωραιοποιήσεις παρελθόντων μελετητών ενώ παράλληλα εστιάζει και στα μελανά του σημεία, στις αντιφάσεις και  στα περίφημα μεγάλα ελαττώματα των Ελλήνων που έκαναν και τον πολιτισμό τους να έχει τόσο μικρή διάρκεια.

Μιλά για τη γεωγραφική διαμόρφωση του ελληνικού τοπίου, την ηπειρωτική Ελλάδα και τα νησιά, τη βλάστηση, την ηλιοφάνειά, την καθημερινότητα του αρχαίου Έλληνα και τη διατροφή του, τον λιτοδίαιτο τρόπο ζωής, την αισθητική, την πέραν του καλού και κακού ηθική του. Στόχος του είναι να ανασυνθέσει την πραγματική ζωή των Ελλήνων και όχι μόνο εκείνη που αποσπασματικά αναδύεται μέσα από τα σπουδαία αλλά ελάχιστα σωζόμενα έργα των μεγάλων φιλοσόφων, ποιητών και δραματουργών.

Οι Θεοί του Ολύμπου, οι αναρίθμητες θεότητες, οι μεγάλοι ποιητές, οι φιλόσοφοι, οι καλλιτέχνες αλλά και οι μεγάλες πολιτικές προσωπικότητες της αρχαίας Ελλάδας διατρέχουν τις σελίδες του βιβλίου.

Ελληνικό δαιμόνιο, δίκαιο και καλοκαγαθία

ancient-greece-istoria-fridel03Μιλά με αξιοθαύμαστη διορατικότητα για το ελληνικό δαιμόνιο κάνοντας λόγο για μεγαλοφυία του ελληνικού έθνους,  την οποία αποδίδει σε δύο στοιχεία: στη διπολικότητα, δηλαδή τις αντιθέσεις και στην οικουμενικότητα. Όπως σημειώνει, στη διαδικασία της επαφής και εκφόρτισης αυτών των αντιθέσεων εκδιπλώνεται η παραγωγικότητά της”.

Παρατηρεί με ευστοχία τις τεράστιες διαφορές που υπάρχουν στο περί δικαίου αίσθημα των αρχαίων Ελλήνων με εκείνο που δημιουργήθηκε τη ρωμαϊκή εποχή κια πολύ περισσότερο στους χριστιανικούς χρόνους. Στην αρχαία Ελλάδα το έγκλημα δεν ήταν καταδικαστέο για λόγους αρχής και ήταν μάλλον ιδιωτική υπόθεση, αφού η πολιτεία δεν ήταν υποχρεωμένη να παρέμβει. Αντιθέτως, αν το θύμα συγχωρούσε τον δράστη πριν πεθάνει, οι συγγενείς του απαλλάσσονταν από την κατηγορία.

Με ιδιαίτερη επιτυχία επίσης επιχειρεί να ερμηνεύσει στους συγχρόνους του, την αρχαιοελληνική έννοια της καλοκαγαθίας, μια λέξη που όπως ορθά επισημαίνει δεν μπορεί να μεταφραστεί στα λατινικά και εύστοχα τη συνδέει με την ενότητα ηθικού και αισθητικού που είχαν οι Έλληνες, όπου το καλό και το ωραίο ταυτίζονται και  προσδιορίζει την καλοκαγαθία ως συνδυασμό ανάμεσα στο κάλλος, την οικονομική ανεξαρτησία, τη σωματική ικανότητα και το ηθικό φρόνημα δηλαδή την ανδρεία.

Οι ….αρχαίες ρίζες της ελληνικής τεμπελιάς, ο Όμηρος και η γλώσσα

ancient-greece-istoria-fridel04Δεν παραλείπει να αναφερθεί και στις …αρχαίες ρίξες της ελληνικής τεμπελιάς με την αποστροφή των Ελλήνων σε πάσης φύσεως χειρωνακτική εργασία, την οποία ούτε λίγο ούτε πολύ θεωρούσαν βαναυσότητα, (βάναυσοι ήταν οι χειρώνακτες). Βαναυσότητα όμως θεωρούσαν και οτιδήποτε γίνεται για το χρήμα, οπότε στην ομάδα των “βαναύσων” αυτόματα περιλαμβάνονται και όλοι οι μισθωτοί, για να μην πούμε ολόκληρος ο σημερινός πολιτισμός μας!…. Διευκρινίζει ωστόσο με εκτεταμένα παραδείγματα, ότι η περιφρόνηση στη χειρονακτική εργασία είχε πολύ περιορισμένο πρακτικό αντίκρυσμα και μάλλον προέρχεται από την αριστποκρατική περίοδο, γεγονός που επιβεβαιώνεται από το τις ανθηρές εμπορικές συναλλαγές που είχαν οι πόλεις της Ελλάδας, όπως και η Αθήνα, εξάγοντας τα προϊόντα τους. Όσο για την …σύγχρονη ελληνική τεμπελιά, εδώ φτάνουμε σε μια σφαίρα που δεν διαχωρίζει την πραγματικότητα του μέσου Έλληνα από εκείνη κάποιων ή πολλών ευνοημένων.

Εντυπωσιακή διεισδυτικότητα παρουσιάζει το περί Ομήρου κεφάλαιο, στον οποίο Όμηρο και στα έπη αποδίδει ο Φριντέλ το γεγονός ότι οι Έλληνες απόκτησαν κοινή γλώσσα. Η παρατήρηση αυτή έρχεται σε άμεση συμφωνία με την πολύ σύγχρονη και πραγματικά επαναστατική μελέτη του Νάνου Βαλαωρίτη, με τίτλο Ο Όμηρος και το αλφάβητο (2011, εκδόσεις Ελληνοαμερικανικής Ένωσης) στην οποία ο διακεκριμένος ποιητής και μελετητής αποδεικνύει ότι υπάρχει θεματική ακροφωνία στα Ομηρικά ‘Έπη και τεκμηριώνει την άποψη ότι ο ‘Ομηρος με τα έπη ήθελε να δώσει ένα ιερό, πολιτιστικό και μυθολογικό στο ελληνικό αλαφάβητο. Νάνος Βαλαωρίτης,  Συνέντευξη: «Ας τελειώσει η ιστορία περί αγράμματου Ομήρου!» ( link )

Ο Αλκιβιάδης θα μπορούσε να αλλάξει την ιστορία

Εξαιρετικά ενδιαφέρον είναι το κεφάλαιο του βιβλίου για μια από τις πιο αντιφατικές προσωπικότητες της αρχαίας Ελλάδας, τον Αλκιβιάδη, του οποίου ο Φριντέλ σκιαγραφεί το προφίλ με τρόπο αριστοτεχνικό και τον χαρακτηρίζει “μια από τις πιο ενδιαφέρουσες και μυστηριώδεις μορφές προσωπικότητες της παγκόσμιας Ιστορίας”.  Πραγματικά αξιοπρόσεκτη  η παρατήρηση του συγγραφέα ότι ο Αλκιβιάδης θα μπορούσε να έχει αλλάξει την πορεία της αρχαίας ελληνικής ιστορίας αν οι Αθηναίοι του είχαν δώσει ελευθερία κινήσεων κατά τη σικελική εκστρατεία. Όπως σημειώνει: “Θα είχε επισπεύσει σημαντικά ττην αλεξανδρινή εξέλιξη και έτσι θα είχε ανακόψει την ανάπτυξη της Ρώμης: το πιθανότερο επομένως είναι ότι οι Έλληνες θα είχαν επικρατήσει σ’ ολόκληρη τη Μεσόγειο και θα είχαν πνίξει εν τη γενέσει της την άνοδο της Ρώμης”. Για να προσθέσει αμέσως μετά το εξής πραγματικά εκπληκτικό : “Αλλά αν αυτό θα ήταν καλό για τον ελληνικό πολιτισμό, είναι άλλο ζήτημα”.

Αθηναϊκή Δημοκρατία, ένα “ανεύθυνο φανατισμένο πλήθος”…..

ancient-greece-istoria-fridel05Ωστόσο ένα από τα θέματα στα οποία ο Φριντέλ παρουσιάζει δείγματα εμφανούς μεροληψίας ή καλύτερα …δυσανεξίας είναι το μείζον και κομβικό ζήτημα της Αθηναϊκής Δημοκρατίας. Παρά το γεγονός ότι παραδέχεται πως “η ελληνική δημοκρατία ήταν το μόνο υπόστρωμα στο οποίο το ελληνικό πνεύμα μπορούσε να ευδοκιμήσει και να δώσει τόσο εξαίσια άνθη” και επισημαίνει ότι βασιζόταν στις τρεις αρχές της ισονομίας (ισότητα όλων ενώπιον του νόμου), ισοτιμίας (δικαίωμα όλων των πολιτών να κατέχουν τιμητικές θέσεις), και ισηγορίας (πλήρη ελευθερία λόγου) κάνει λόγο για μεροληπτικές αποφάσεις και για ένα “ανεύθυνο φανατισμένο πλήθος, που αγόταν και φερόταν άβουλα από δημαγωγικές ρητορείες, στρεψίδικα επιχειρήματα και διαθέσεις της στιγμής”. Σαφώς δεν έιναι τυχαίο ότι επικαλείται τον ολιγαρχικών πεποιθήσεων Ξενοφώντα, ο οποίος αποκαλούσε την εκκλησία του δήμου “Μια κατάσταση όπου όλοι οι μεθυσμένοι φώναζαν ταυτόχρονα”! Κάτω από αυτό το πνεύμα δεν φαίνεται να εκτιμά καθόλου, αντιθέτως μάλλον ειρωνεύεται το γεγονός ότι τα δημόσια αξιώματα απονέμονταν με κλήρωση και ότι δεν μπορούσε το ίδιο πρόσωπο να αναλάβει ένα αξίωμα για πάνω από δύο φορές για να μην δημιουργηθεί μια τυραννική κάστα γραφειοκρατών. Επίσης  θεωρεί προτροπή στους πολίτες να γίνουν προδότες των συμπολιτών τους, το θεσμό της δήμευσης των περιουσιών σε περιπτώσεις “εσχάτης προδοσίας”. Στο σημείο αυτό δεν μπορεί να μην παρατηρήσει κανείς ότι σε μια εποχή όπως η σημερινή, που η δημόσια ζωή και το δημόσιο συμφέρον καταδυναστεύονται κυριολεκτικά από μία σταθερή και “τυραννική κάστα γραφειοκρατών”, σε μια εποχή που όλοι οι πολίτες, λόγω ανοχής, έχουν στιγματιστεί από το  διαβόητο  και ατιμωτικό “Ολοι μαζί τα φάγαμε”, οι ασφαλιστικές δικλείδες της αθηναϊκής δημοκρατίας φαίνονται απίστευτα προνοητικές και σοφές.

Από την άλλη πλευρά όμως, είναι ίσως αυτές ακριβώς οι αντιφάσεις και διαφωνίες  που και σε άλλα σημεία του βιβλίου μπορεί να αισθανθεί ο αναγνώστης, οι οποίες ωστόσο αποδίδουν στο έργο του Έγκον Φριντέλ ακόμη μεγαλύτερη αξία. Το γεγονός δηλαδή πως είναι από τα λίγα βιβλία που δεν μας προσφέρουν έτοιμη μασημένη τροφή, αλλά μας βάζουν στη διαδικασία να σκεφτούμε, να προβληματιστούμε, να αμφιβάλλουμε.  Μας βάζει τη διαδικασία να αμφισβητήσουμε και να αναμετρηθούμε με τα συνήθη στερεότυπα που εύκολα παπαγαλίζουμε και να προσπαθήσουμε να εμβαθύνουμε όσο γίνεται στους πραγματικούς λόγους που έκαναν εφικτή την ανάδειξη ενός λαμπρού πολιτισμού σ΄αυτήν εδώ  τη γωνιά της γης.

Στο σημείο αυτό δεν μπορεί να μην γίνει μνεία στην έξοχη, εμπνευσμένη και παραγωγική απόδοση του κειμένου στα ελληνικά από τον Δημοσθένη Κούρτοβικ στην ευρυμάθεια και άριστη χρήση της γλώσσας του οποίου, το έργο του  Έγκον Φριντέλ φαίνεται πως βρήκε τον ιδεώδη μεταφραστή.

info@bookbar.gr 

 

INFO

ancient-greece-istoria-fridel06Πολιτιστική Ιστορία της Αρχαίας Ελλάδας

Μύθος και πραγματικότητα της προχριστιανικής ψυχής

Έγκον Φριντέλ

Μετάφραση: Δημοσθένης Κούρτοβικ

Εκδόσεις Τόπος 2013

Σελ. 303, Τιμή € 16,00

 

 

 

ΠΩΣ ΘΑ ΚΕΡΔΙΣΕΤΕ ΔΩΡΕΑΝ ΕΝΑ ΑΝΤΙΤΥΠΟ ΤΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ!

Πολιτιστική Ιστορία της Αρχαίας Ελλάδας, Έγκον Φριντέλ, Εκδόσεις Τόπος

Εγγραφείτε δωρεάν στο Newsletter
Όνομα*: email*:

 


Συμπληρώστε την παρακάτω φόρμα και πατήστε  «Αποστολή»

  • Ο Διαγωνισμός ισχύει μέχρι 4 Ιουλίου  2013
  • Αν είστε κάτοικος εκτός Αθηνών, γράψτε και την ταχυδρομική σας διεύθυνση για να σας σταλεί.

 

[gravityform id=”4″ name=”Φόρμα Συμμετοχής” ajax=”true”]


Μετά τη λήξη του διαγωνισμού τα ονόματα των νικητών θα αναρτηθούν στο Book Bar.

  • Οι τυχεροί θα παραλάβουν το αντίτυπο τους από το Βιβλιοπωλείο των Εκδόσεων Τόπος, Καλλιδρομίου & Πλαπούτα, τηλ. 210 3221580, καθημερινά, 9-4
  • Δύο  τυχεροί θα πάρουν από ένα αντίτυπο του βιβλίου.

 

Καλή τύχη!!!!

 

  • Δεν μπορεί να γίνει αποστολή στο εξωτερικό.
  • Παρακαλούμε να συμπληρώνετε τα στοιχεία σας (όνομα –διεύθυνση) με ελληνικούς χαρακτήρες για να αποφεύγονται τα λάθη.

ΠΡΟΣΟΧΗ: Για τη συμμετοχή σας στην κλήρωση είναι αρκετό να συμπληρώσετε ΜΙΑ ΦΟΡΑ τη Φόρμα Συμμετοχής. Διαφορετικά δημιουργείται πρόβλημα στο Inbox ενώ  οι πιθανότητες επιτυχίας δεν αυξάνονται.