Οι καβαφικές μορφές στα αρχαία νομίσματα|
«Πολλοί ποιηταί είναι μόνο ποιηταί. Εγώ είχα δύο ιδιότητες. Να κάνω ποιήματα και να γράφω ιστορία.
Ιστορία δεν έγραψα και είναι αργά πλέον . Τώρα θα πήτε: Πως ξέρω ότι θα μπορούσα να γράψω ιστορία; Το καταλαβαίνω. Κάνω το πείραμα και ρωτώ τον εαυτό μου. Καβάφη μπορείς να γράψεις μυθιστόρημα; Δέκα φωνές μου φωνάζουν «όχι». Κάνω πάλι το ερώτημα: Καβάφη μπορείς να γράψεις θέατρο; Εικοσιπέντε φωνές μου φωνάζουν πάλι «όχι». Κάνω και τρίτη φορά το ερώτημα: Καβάφη μπορείς να γράψεις ιστορία; Εκατόν εικοσιπέντε φωνές μου λένε «μπορείς, μπορείς να γράψεις». Με την φράση αυτή που έγραψε ο Κωνσταντίνος Καβάφης στα προσωπικά του σημειώματα («Καβαφικά Αυτοσχόλια», του Γ. Λεχωνίτη, Αλεξάνδρεια 1942) αποδεικνύεται η προφανής σε όλους τους αναγνώστες και φυσικά τους μελετητές, βαθιά αγάπη αλλά και βαθιά γνώση του στην ιστορία, η οποία διατρέχει το σύνολο του ποιητικού του έργου.
Της Ελπίδας Πασαμιχάλη
Είναι μάλιστα γεγονός πως οι ιστορικές γνώσεις του Καβάφη έχουν τόσο εύρος και βάθος, που σε ορισμένα του ποιήματα είναι δύσκολο να παρακολουθήσει τη σκέψη του και να τα απολαύσει ο μέσος αναγνώστης, αφού αναφέρονται σε πρόσωπα και γεγονότα συχνά δευτερεύοντα, που στις μέρες μας μόνο ένας ιστορικός και μελετητής του αρχαίου κόσμου θα μπορούσε να γνωρίζει.
Η δυσκολία αυτή, παρότι προφανής και παρά το τεράστιο σχεδόν απέραντο, αριθμό «καβαφικών μελετημάτων», από καμία σχετική μελέτη δεν ερευνάται. Να όμως που την εντοπίζει, την προσεγγίζει, αναμετράται μαζί της και εν τέλει την αναιρεί, το συγγραφικό πόνημα του καρδιοχειρουργού Στέφανου Γερουλάνου με τίτλο Κ.Π. Καβάφης, Απόκρυφη Ιστορία που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Μίλητος. Σε αυτόν τον καλαίσθητο και άρτια επιμελημένο τόμο, στην πραγματικότητα ένα μοναδικό έργο στην ελληνική βιβλιογραφία, ο Στέφανος Γερουλάνος υποδεικνύει ως προφανή πηγή για τις προσωπογραφίες ιστορικών προσωπικοτήτων που ανασυνθέτει στα έργα του ο Καβάφης, τα νομίσματα!
«Μια ευαίσθητη προσωπικότητα σαν τον Καβάφη πρέπει να έψαξε να δει την απεικόνιση των προσώπων που περιγράφει, σε μια προσπάθεια ιχνηλάτησης του χαρακτήρα και της σκέψης τους» είχε εμπιστευθεί ο ίδιος ο καθηγητής Στέφανος Γερουλάνος στην Βασιλική Πέννα , αναπληρώτρια καθηγήτρια Πανεπιστημίου Πελοποννήσου και η ίδια το αναφέρει στον πρόλογο του βιβλίου. Την άποψη αυτή συμπληρώνει και εξειδικεύει ο Άγγλος βιογράφος του ποιητή Robert Liddell : «Στα καλύτερα ιστορικά ποιήματα του Καβάφη, θα βρούμε γενικά την αναδημιουργία μιας ατμόσφαιρας ή την ποιητική ανάπτυξη ενός χαρακτήρα από μια ή δύο σειρές ενός αρχαίου κειμένου, ή την εξαγωγή κάποιου συμπεράσματος με βάση ένα πρόσωπο πάνω σε νομίσματα.»
Η αγάπη του διακεκριμένου καρδιοχειρουργού Στέφανου Γερουλάνου για την ποίηση του μεγάλου Αλεξανδρινού και μια περιήγηση στο Πεσαβάρ, κάτω από τα Ιμαλάϊα, τον έφεραν σε επαφή με τρία νομίσματα που είχε δει ο Καβάφης μέσα στο «σοφό βιβλίο» και τα είχε περιγράψει στο ποίημα του Νομίσματα. Εκεί ο καθηγητής συνέλαβε την ιδέα να «εικονογραφήσει» τα ιστορικά ποιήματα του Καβάφη με τις προσωπογραφίες των ηγετών ή ηγεμόνων στα οποία αναφέρονται, όπως αποτυπώνονται στα νομίσματα της εποχής τους.
Διαβάζουμε στον πρόλογο του βιβλίου:
[….] Κάτι πρέπει να ξύπνησε μέσα του κι ανατρίχιασε ο Γραικός, όταν μαζί με την κόρη του Όλγα έπιασε στα χέρια του λίγα απ’ αυτά τα «νομίσματα» με ελληνικές «επιγραφές», νομίσματα της εποχής «κραταιοτάτων μοναρχών» της περιοχής. Κάτι αισθάνθηκε. Άνοιξε τσιγγούνικα το πορτοφόλι του, παζάρεψε με το δωδεκάχρονο πωλητή κι αγόρασε αυτά που είχανε ελληνικές επιγραφές. Φεύγοντας, κάτι υποψιαζόμενος ρώτησε τον πιτσιρικά ποια ήταν αυθεντικά και ποια κάλπικα. Ο μικρός ξεχώρισε κάποια στην άκρη. «Αυτά είναι ψεύτικα» είπε. Τους είχε όμως κοροϊδέψει. Δεν ήταν καν από ασήμι. Γυρίζοντας στην Αθήνα έψαξε ο Γραικός στο «σοφό βιβλίο» που λέει κι ο Καβάφης, για να βρει ποιοι ήτανε αυτοί. Είχε αγοράσει κάλπικους «Μένανδρο», «Ερμαίο», «Ευκρατίδη». Τότε ανατριχιάζει. Του ‘ρχονται στο νου τα «Νομίσματα» του Καβάφη και το βλέμμα του πάει στο άλλο ράφι της βιβλιοθήκης. Παίρνει τα ‘Άπαντα και διαβάζει σιγανά:
«Νομίσματα μι ινδικές επιγραφές.| Είναι κραταιοτάτων μοναρχών,| Του Εβουκρατιντάζα, του Στρατάγα,| του Μεναντράζα, του Εραμαϊάζα.| Έτσι μας αποδίδει το σοφό βιβλίον,| την ινδική γραφή της μιας μεριάς των «νομισμάτων». | Μα το βιβλίο δείχνει και την άλλην | που είναι κιόλας κ’ η καλή μεριά| με την μορφή του βασιλέως. Κι εδώ πως σταματά ευθύς,| πως συγκινείται ο Γραικός ελληνικά διαβάζοντας| Ερμαίος, Ευκρατίδης, Στράτων, Μένανδρος.» […]
Το έργο του Στέφανου Γεορυλάνου δίνει το ιστορικό και φιλολογικό περίγραμμα για τα ιστορικά ποιήματα του Κ.Π. Καβάφη. Απεικονίζονται και εικονογραφούνται 137 ιστορικά πρόσωπα. Ο Καβάφης επιλέγει συνήθως καλοφτιαγμένα πρόσωπα, με όμορφα χαρακτηριστικά και αποφεύγει τα πρόσωπα που έχει αλλοιώσει η φθορά ή η κραιπάλη και έκλυτη ζωή. Οροφέρνης, Αριαράθης, Δημήτριος Α΄, Αντίοχος Επιφανής, Πτολεμαίοι, Τιγράνης, Ιουλιανός ο Παραβάτης, Αλέξιος, Ιωάννης και Μανουήλ οι Κομνηνοί. Όλοι απεικονίζονται σε νομίσματα.
Σε κάθε ποίημα παρουσιάζονται τα φιλολογικά στοιχεία (η αρχαία πηγή) , τα ιστορικά στοιχεία, τα γεωγραφικά στοιχεία για τις περιοχές στις οποίες αναφέρεται.
Νομίσματα με τις κεφαλές των Πτολεμαίων ΣΤ’ και Η’ καθώς και νόμισμα της Δελφικής Αμφικτιονίας, εικονογραφούν ένα από τα πιο δραματικά και συγκλονιστικά ποιήματα του Κ.Π. Καβάφη, έναν από τους πιο πικρούς θρήνους που γράφτηκαν ποτέ, για το τέλος του ελληνικού και ελληνιστικού αρχαίου κόσμου.
Πρέσβεις από την Αλεξάνδρεια
Δεν είδαν επί αιώνας, τέτοια ωραία δώρα στους Δελφούς\ σαν τούτα που εστάλθηκαν από τους δυο τους αδελφούς,| τους αντιζήλους Πτολεμαίους βασιλείς. Αφού τα πήραν| όμως ανησύχησαν οι ιερείς για τον χρησμό. Την πείραν| όλην των θα χρειασθούν το πώς με οξύνοιαν να συνταχθεί|ποιος απ’ τους δυο, ποιος από τέτοιους δυο να δυσαρεστηθεί.| Και συνεδριάζουν την νύχτα μυστικά| και συζητούν των Λαγιδών τα οικογενειακά.
Αλλά ιδού οι πρέσβεις επανήλθαν. Χαιρετούν| Στην Αλεξάνδρεια επιστρέφουν, λεν. Και δεν ζητούν| χρησμό κανένα. Κι οι ιερείς τα’ ακούνε με χαρά| (εννοείται, που κρατούν τα δώρα τα λαμπρά)| αλλ’ είναι και στο έπακρον απορημένοι,| μη νοιώθοντας τι η ξαφνική αδιαφορία αυτή σημαίνει.| Γιατί αγνοούν που χθες, στους πρέσβεις ήλθαν νέα βαριά| Στην Ρώμη δόθηκε ο χρησμός· έγιν’ εκεί η μοιρασιά.
INFO
Κ.Π. Καβάφης, Απόκρυφη Ιστορία
Στέφανος Γερουλάνος
Εκδόσεις Μίλητος 2014
Σελ. 264, Τιμή € 50
