“Σήμερα δεν χρειάζεται να νικήσεις μια χώρα. Μπορείς να την αγοράσεις”|
Μια χορεύτρια του Μουλέν Ρουζ, που στα χρόνια της Μπελ Επόκ, εμφανιζόταν στη σκηνή φορώντας ματωμένο βέλο, γίνεται η αφορμή να ξεδιπλωθεί το πνευματικό, κοινωνικό και πολιτικό σκηνικό της Ευρώπης στο πρώτο μισό του 20ου αιώνα. Στο νέο μυθιστόρημα του Στέφανου Δάνδολου με τίτλο “Η Χορεύτρια του Διαβόλου” ο ανεκπλήρωττος έρωτας ενός μυστηριώδους διπλωμάτη με πολλές ταυτότητες και διάσημου συγγραφέα για την πανέμορφη αρτίστα δίνει το έναυσμα αλλά και το πρόσχημα για να σχηματισθεί το ψηφιδωτό που απεικονίζει την ανάδειξη της Γερμανίας σε ηγεμονική χώρα της γηραιάς ηπείρου, την εμφάνιση και άνοδο του ναζισμού και τους δύο παγκοσμίους πολέμους.Ένα σκηνικό που παρουσιάζει ανατριχιαστικές ομοιότητες με το σήμερα…
Συνέντευξη στην Ελπίδα Πασαμιχάλη
Λονδίνο, Παρίσι, Κωνσταντινούπολη, Αθήνα, Νέα Υόρκη Βερολίνο, Σκωτία είναι κάποιοι από τους σταθμούς ενός μυθιστορήματος πραγματικά επικών διαστάσεων από εκείνα που λίγες φορές έχουν εμφανιστεί στην ελληνική λογοτεχνία. Πολιτικοί, λογοτέχνες, διπλωμάτες, τραπεζίτες και κατάσκοποι, πρόσωπα και γεγονότα πραγματικά, συνδέονται με τους ήρωες του βιβλίου και τη μυθοπλασία με τρόπο πραγματικά αριστοτεχνικό και συνθέτουν ένα έργο που κρατά καθηλωμένο τον αναγνώστη από την πρώτη μέχρι την τελευταία σελίδα.
Ένα έργο πολυπρόσωπο στο οποίο μαζί με τους επινοημένους πρωταγωνιστές, παρελαύνει και ένα πλήθος από ιστορικές προσωπικότητες της λογοτεχνίας, της τέχνης, της πολιτικής. Χέρμαν Μέλβιλ, Έρνστ Χεμινγουέϊ, Περλ Μπακ, Γουίλιαμ Φόκνερ, Αγκάθα Κρίτσι, Ράντγιαρντ Κίπλινγκ, Στέφαν Τσβάϊχ, Σολ Μπέλοου, Όρσον Γουέλς, Φράνσις Σκοτ Φιτζέραλντ, Βλαντιμίρ Ναμπόκοφ, Έρολ Φλιν, Τσαρλς Λίντμπεργκ, Τζ. Έντγκαρ Χούβερ, ο Ουίνστον Τσόρτσιλ και ο Αδόλφος Χίτλερ.
Στη συνέντευξη που ακολουθεί ο Στέφανος Δάνδολος μιλά στο Book Bar για τη “Χορεύτρια του Διαβόλου” , πως την εμπνεύστηκε και για τις συγκλονιστικές ομοιότητες που χαρακτηρίζουν τη εποχή της με τη δική μας.
Μια ιστορία που διατρέχει το πρώτο μισό του 20ου αιώνα με τους δύο μεγάλους πολέμους που συγκλόνισαν την Ευρώπη. Πώς εμπνεύστηκες την υπόθεση του βιβλίου;
Από νεαρός έχω μια εμμονή με την συγκεκριμένη περίοδο. Κυρίως με τα χρόνια πριν και μετά το Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο. Τα βιβλία, τις ταινίες, τη μουσική. Ένα μεγάλο κομμάτι αυτής της κλίσης ήταν αποτέλεσμα της επιρροής του πατέρα μου, με τον οποίο ακόμα λατρεύουμε να βλέπουμε παλιά φιλμ με τον Έρολ Φλιν, τον Τάιρον Πάουερ και άλλους μεγάλους σταρ της εποχής. Με το που ξέσπασε η οικονομική κρίση, πρώτα στις ΗΠΑ το 2008 και σιγά-σιγά το 2009 στην δική μας ήπειρο, άρχισα να βλέπω, όλο και πιο έντονα, κομμάτια εκείνης της περιόδου να ξεπροβάλλουν μέσα από διάφορους παραλληλισμούς στην οικονομική και πολιτική ζωή των καιρών μας. Και γοητεύτηκα τόσο από αυτή την συνάφεια, που γύρισα ακόμα πιο πίσω, στα τέλη του δεκάτου ενάτου αιώνα και στις αρχές του εικοστού, χτίζοντας αυτή την παράξενη και μυστηριώδη ιστορία, που στόχος μου ήταν να τα έχει όλα, έρωτα, θάνατο, μικρές και μεγάλες συνωμοσίες, πολιτικό σασπένς, κατασκοπεία, όλα όσα θα διέτρεχαν ένα επικό μυθιστόρημα εκείνης της εποχής.
Πόσος χρόνος χρειάστηκε για τη συγγραφή του;
Τρία χρόνια. Γιατί δεν ήταν μόνο το γράψιμο αλλά και η έρευνα. Επειδή η αφήγηση πιάνει μια εποχή εξήντα ετών, κάθε πραγματολογικό στοιχείο, ακόμα και τα πιο ασήμαντα, έπρεπε να είναι τσεκαρισμένο. Τώρα που το σκέφτομαι, θα μπορούσε να μου έχει πάρει περισσότερο καιρό, αν για την περίοδο του μεσοπολέμου στην Ευρώπη δεν είχα ήδη την υποδομή από πριν.
Ποιές ήταν οι πηγές έμπνευσης για την κεντρική ηρωίδα τη Σολάνζ – την “Χορεύτρια του Διαβόλου” αλλά και για τον κεντρικό ήρωα και αφηγητή Τζόζεφ Φρίμαν ή Φράιμαν ή Τζον Γκίμπονς;
Οι ήρωες μου θέλω πάντα να είναι ανθρώπινοι. Αυτό σημαίνει επιρρεπείς και στο κακό, συχνά αδύναμοι, με μια διφορούμενη αθωότητα, όπως είμαστε οι περισσότεροι άνθρωποι στη ζωή μας. Θα βαριόμουν υπερβολικά αν έπλαθα μονοδιάστατα κακούς ή μονοδιάστατα καλούς χαρακτήρες. Κάθε πλάσμα είναι διχοτομημένο. Αυτό ήταν το βασικό υλικό από το οποίο φτιάχτηκαν η Σολάνζ Νταλμόν και ο Τζον Γκίμπονς. Μια φίλη συγγραφέας μού έλεγε τις προάλλες ότι στο πρόσωπο της Σολάνζ βλέπει ίχνη της Ντέιζι Μίλερ του Χένρι Τζέιμς και ότι στο πρόσωπο του Γκίμπονς υπάρχει πολύ έντονα ένας απόηχος των χαρακτήρων του Γκράχαμ Γκριν. Μπορεί και να έχει δίκιο γιατί οι συγγραφείς αυτοί με περιτριγύριζαν πολύ έντονα όσο έγραφα τη «Χορεύτρια του Διαβόλου». Ήθελα να πάρω την προβληματική δημιουργών όπως ο Κόνραντ, ο Γκριν, ακόμα και ο Τζον Λε Καρέ, από τους πιο σύγχρονους, και να την συμπλέξω με την κομψότητα του Χέντρι Τζέιμς, την μελαγχολία του Φιτζέραλντ, τους ραγισμένους καθρέφτες του Στέφαν Τσβάιχ. Η Σολάνζ και ο Γκίμπονς είναι δύο μοιραίες φιγούρες που αντανακλούν ίσως τις επιρροές που έχω δεχτεί από την παγκόσμια λογοτεχνία.
Καθώς η αφήγηση διατρέχει τους δύο Παγκοσμίους Πολέμους που συγκλόνισαν την Ευρώπη διαπιστώνουμε ανατριχιαστικές ομοιότητες ανάμεσα σε εκείνο που συνέβη δύο φορές στο παρελθόν, με αυτά που συμβαίνουν σήμερα. Πιστεύεις ότι η ευρωπαϊκή ιστορία επαναλαμβάνεται;
Μα κάθε έκφανση της Ιστορίας επαναλαμβάνεται. Και αν αυτό φαίνεται απλοϊκό ως προσέγγιση, θα μπορούσα να ανατρέξω στα λόγια της Χάννα Άρεντ, η οποία είχε πει ότι η κοινοτοπία του κακού αποτελεί βασικό συστατικό στα θεμέλια της πολιτισμένης αστικής κοινωνίας. Το ζητούμενο, βέβαια, για μας δεν θα πρέπει να είναι τόσο το αν η Ιστορία επαναλαμβάνεται όσο το πώς επαναλαμβάνεται. Γιατί μπορεί να υπάρχουν φοβερές ομοιότητες ως προς τη ροή των πραγμάτων, ωστόσο οι τρόποι διαφέρουν. Σήμερα δεν απειλούμαστε από πολέμους μέσα σε λαγούμια. Το αίμα κυλάει αλλιώς.
“Μόνο ο Τσόρτσιλ φαίνεται να πιστεύει ότι η Ευρώπη κινδυνεύει. Δεν το βρίσκετε λυπηρό; Σε όλη την Αγγλία μονάχα εκείνος δείχνει να έχει κάποια επαφή με την πραγματικότητα”..Αυτή τη φράση λέει ένα πρόσωπο του βιβλίου ο Ζαν Μπιμόν, σε μια συζήτηση λίγο πριν το ξέσπασμα του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου. Πως εξηγείται εκείνος ο εφησυχασμός της Ευρώπης; Υπάρχουν ομοιότητες με αυτό που συμβαίνει σήμερα;
Ο εφησυχασμός των Βρετανών στα χρόνια του ’30 ρίζωνε στην ανάγκη της καλής πίστης και σε κάποιο είδος γοητείας που ασκούσε στα γρανάζια της αριστοκρατίας τους το φαινόμενο του Χίτλερ. Τόσο οι Άγγλοι όσο κι οι Αμερικανοί έκαναν εμπόριο με τους Γερμανούς, μέχρι τα τέλη του 1938 οι σχέσεις τους ήταν αρκετά στενές. Στο βιβλίο μου φαίνεται καθαρά ότι η διεθνής διπλωματία υπαγορευόταν ρητά από την αέναη αυτή συνθήκη. Υπάρχει και σήμερα βεβαίως ένας εφησυχασμός απέναντι στο νέο κύμα του ναζισμού, όμως τα μεγέθη του ίδιου του φαινομένου είναι διαφορετικά. Η δυναμική του Χίτλερ δεν είναι κάτι που θα μπορούσε να επαναληφθεί. Πάντως, το έγκλημα δεν ήταν μονάχα των Γερμανών τότε. Ασφαλώς κι η πορεία του Χίτλερ προς την εξουσία θα μπορούσε να είχε ανακοπεί σε πολλές περιπτώσεις. Μετά το αποτυχημένο “πραξικόπημα της μπιραρίας” το 1923 θα έπρεπε να είχε εκτίσει πολυετή ποινή φυλάκισης, αν δεν του χαριζόταν ένας συμπαθών συντηρητικός εθνικιστής δικαστής. Η κυβέρνηση του καγκελαρίου Μπρύνινγκ θα έπρεπε να είχε εκμεταλλευθεί την εγκατάλειψη του “χρυσού κανόνα” το 1931 για να ανορθώσει τη γερμανική οικονομία, αν δεν είχε τρομοκρατηθεί από την πιθανότητα ανόδου του πληθωρισμού – κι εδώ ίσως υπάρχει ένας παραλληλισμός με την πολιτική της καγκελαρίου Μέρκελ σήμερα. Και, τέλος, η ηγετική ελίτ που περιέβαλλε τον πρόεδρο Χίντενμπουργκ δεν θα έπρεπε να είχε συναινέσει στον διορισμό του ως καγκελαρίου τον Ιανουάριο του 1933 με τη λανθασμένη πεποίθηση ότι θα μπορούσε να τον χειραγωγήσει για δικούς της σκοπούς. Παρ’ όλα αυτά, η διεθνής διπλωματία τον αγκάλιασε για πολλά χρόνια. Συνένοχοι στην πορεία του προς τον πόλεμο στάθηκαν όλοι εκείνοι οι ισχυροί μηχανισμοί που είτε πλανεύτηκαν από την πειθώ του είτε είδαν στο πρόσωπό του την καταστροφή ενός παλιού κόσμου και την γέννηση ενός καινούργιου μέσα από τα συντρίμμια, ενός κόσμου όπου η παγκόσμια οικονομία θα έθετε τα πάντα σε νέες βάσεις.
Η σημερινή άνοδος του νεοναζισμού στην Ελλάδα αλλά και στην Ευρώπη στοιχειοθετεί ανάλογες συνθήκες με εκείνες που τροφοδότησαν το Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο;
Δεν θα το έλεγα. Τότε ο ναζισμός αριθμούσε ορδές και πολύ πριν ξεσπάσει ο πόλεμος εκατομμύρια Γερμανοί είχαν ψηφίσει τον Χίτλερ. Και επίσης ήταν «τρέντι» σε χώρες όπως η Σουηδία, η Δανία, ή η Αγγλία να είσαι οπαδός του Εθνικοσοσιαλισμού, και μιλάω για την ανώτερη τάξη όπου έστελνε τα παιδιά της τα καλοκαίρια σε γερμανικές κατασκηνώσεις για να μάθουν τη γλώσσα και να γνωρίσουν αυτό το νέο πνεύμα της χιτλερικής Γερμανίας. Θεωρώ πως αυτό που μας προστατεύει σήμερα, πλην φυσικά των αριθμητικών διαφορών, είναι ότι έχουμε καταφέρει, νομίζω, ως κοινωνία να διασφαλίσουμε την εφαρμογή του νόμου. Η κατάκτηση της εξουσίας από τους ναζιστές παραμένει το κυρίαρχο παράδειγμα καταστροφής της δημοκρατίας ανεξαρτήτως τόπου ή χρόνου και τα μαθήματά της θα πρέπει να μελετώνται προσεκτικά. Στη Γερμανία της περιόδου 1930-1933, για παράδειγμα, η αστυνομία συμφωνούσε σε γενικές γραμμές με την πολιτική των ναζιστών, συνεπώς δεν έκανε σχεδόν τίποτε για να βάλει τέλος στη ναζιστική βία. Σήμερα δεν ισχύει κάτι τέτοιο.
Στην υπόθεση εμφανίζεται το “Τάγμα των Σκιών”, μια οργάνωση ισχυρότατων οικονομικών συμφερόντων στην οποία συμμετέχουν Άγγλοι, Γερμανοί, Αμερικανοί, Ιταλοί, Γάλλοι, τραπεζίτες, επιχειρηματίες κλπ οι οποίοι εν τέλει κινούν τα νήματα της πολιτικής και ελέγχουν κυβερνήσεις στην Ευρώπη ανάλογα με τα συμφέροντά τους. Πόσο απέχει εν τέλει η μυθοπλασία από την πραγματικότητα;
Αυτό θα το αφήσω στη κρίση του αναγνώστη. Κατά την γνώμη μου, όμως, δεν απέχει και πολύ.
Η σημερινή διεθνής οικονομική κατάσταση με τις τράπεζες, το παγκόσμιο χρηματοπιστωτικό σύστημα, τους οίκους αξιολόγησης κλπ. παραπέμπει σε ένα νέο και εν δυνάμει “Τάγμα Σκιών” κατά την άποψή σου;
Θα μπορούσε να παραπέμπει – νοερά τουλάχιστον. Εξυπακούεται ότι δεν υπήρξε ποτέ κάποια οργάνωση, όπως περιγράφεται στο βιβλίο, με την ονομασία Τάγμα των Σκιών. Ωστόσο είναι μια πετυχημένη σκιαγράφηση, νομίζω. Τα τελευταία χρόνια η τρομοκρατία που βιώνουμε όλοι είναι ως επί το πλείστον οικονομική και προέρχεται από την πίεση που ασκούν οι μηχανισμοί υψηλότατων συμφερόντων, κάτι ανάμεσα σε οικονομικό ανταγωνισμό και ψυχρό πόλεμο. Οι στρατηγοί αυτής της εκστρατείας δεν είναι παρά Σκιές σε άδυτα τα οποία δεν εκτίθενται ποτέ. Οπότε ναι, οι συμμαχίες οδηγούν σε τάγματα που λειτουργούν με οικονομικούς όρους.
Με μεγάλη έκπληξη βλέπει κανείς στο πλαίσιο της αφήγησης ότι το όραμα μια “Eνωμένης “ και εν τέλει “γερμανικής Ευρώπης” έχει προπολεμικές ρίζες . Μια Ένωση “με αναπτυγμένο κέντρο και μια περιφέρεια που λιμοκτονεί” όπως λέει ένα πρόσωπο του βιβλίο, ο Αμερικανός γερουσιαστής Ρόμπερτ Φ. Βάγκνερ στον Τζον Έντργκαρ Χούβερ. όπου “κάθε αδύναμη χώρα στην Ευρώπη θα καταντήσει απλώς μια μετοχή”. Μήπως τελικά σήμερα, με τον Νότο της Ευρώπης να οδηγείται στην εξαθλίωση, εκείνο το προπολεμικό “όραμα” – εφιάλτης βρίσκεται πάλι προ των πυλών;
Παρότι η φράση στην οποία αναφέρεσαι είναι επινοημένη, τέτοιοι προβληματισμοί είχαν αρχίσει δειλά-δειλά να κάνουν την εμφάνισή τους πολύ προτού ξεσπάσει ο πόλεμος. Και έχουν κάνει πάλι την εμφάνισή τους σήμερα. Υποθέτω όμως ότι ήδη ισχύει. Ο Νότος βρίσκεται σε δεινή θέση έναντι του Βορρά. Δεν ξέρω πού μπορεί να οδηγήσει αυτό, σίγουρα όμως ενισχύει τη θέση χωρών όπως –και πάλι- η Γερμανία.
Ιδιαίτερα εντυπωσιακή είναι η περιγραφή για τον άμεσο και αποτελεσματικό έλεγχο που έχουν τα αφανή κέντρα εξουσίας στη διαμόρφωση και χειραγώγηση της κοινής γνώμης μέσα από τον έλεγχο των ΜΜΕ. Βλέπουμε να καταστρέφονται άνθρωποι, να διασύρονται υπολήψεις αλλά και το αντίθετο δηλ. να δημιουργούνται “ήρωες” από το πουθενά κλπ. Δικαιούμαστε να υποψιαζόμαστε ότι ανάλογες πρακτικές επαναλαμβάνονται και σήμερα;
Αναμφίβολα. Ένα από τα βασικά ζητήματα που θέτει η «Χορεύτρια του Διαβόλου» είναι οι διαφορές ανάμεσα στην Ιστορία που γράφουν οι ισχυροί και στην πραγματική Ιστορία, την Ιστορία των ασήμαντων ανθρώπων, εκείνων που συμμετείχαν ή έγραψαν την Ιστορία χωρίς να ξέρουν τις αληθινές της διαστάσεις. Γι’ αυτό και ο καταιγισμός των ανατροπών στις τελευταίες εκατό σελίδες του βιβλίου είναι τόσο έντονος. Τι από όσα ξέρουμε είναι αλήθεια; Και το κυριότερο, οι συμβιβασμοί που νομίζαμε ότι μας έσωσαν, μας έδωσαν ζωή ή μας πήραν; Συμβαίνει πάντα και θα συμβαίνει. Ζήσαμε στον χρυσό αιώνα της πληροφορίας, και την πληροφορία την ελέγχουν και τη καθορίζουν άλλοι για λογαριασμό μας.
Στις σελίδες του βιβλίου εμφανίζεται και η Ελλάδα, μια χώρα περιφερειακή και εξαρτημένη, όπως δυστυχώς είναι και σήμερα και μάλιστα μία χώρα σε συνεχή πτώχευση, μια χώρα που ζητά συνεχώς βοήθεια και δανεικά για να ανταποκριθεί στις προηγούμνες αφειλές της. Και καταλήγει στον Διεθνή Οικονομικό Έλεγχο του 1898. Θα ήταν υπερβολή αν παραλλήλιζε κάποιος όλο αυτό με την Τρόικα και το Μνημόνιο;
Πιστεύω πως όχι. Ό,τι συνέβη τότε, έχει πολλά κοινά με την τωρινή περιπέτειά μας. Ξέρεις, για μένα το ιστορικό μυθιστόρημα –αν μπορεί κανείς να αποκαλέσει την «Χορεύτρια του Διαβόλου» ιστορικό μυθιστόρημα– δεν έχει και τόσο ενδιαφέρον εάν αδυνατεί να σου μεταδώσει συνάφειες με το σήμερα. Τον «Νέρωνα» τον έγραψα λίγο μετά την καταστροφή των δίδυμων πύργων, θέλοντας να χτίσω ένα σχόλιο γύρω από την εξουσία και τον τρόπο που επινοεί θρησκευτικούς πολέμους. Δεν θα το έκανα σε καμία άλλη περίπτωση –δηλαδή απλά για να ταξιδέψω τον αναγνώστη σε άλλη εποχή χωρίς βαθύτερες προεκτάσεις. Για μένα το έργο εποχής πρέπει να έχει πολλαπλές αναγνώσεις και εκτός από το να σε ταξιδεύει, οφείλει να σου δίνει και παραλληλίες με την εποχή στην οποία ζεις.
Ο προπολεμικός οικονομικός πόλεμος οδήγησε τελικά και στον πραγματικό Β’ Παγκόσμιο πόλεμο. Σήμερα, με τον οικονομικό πόλεμο στο ζενίθ θα μπορούσε να ξανασυμβεί κάτι τέτοιο;
Δεν νομίζω. Γιατί όσο αμετάβλητες κι αν παραμένουν κάποιες πτυχές στον τρόπο με τον οποίο επαναλαμβάνεται η Ιστορία, η ανθρωπότητα έχει διδαχτεί από κάποια βασικά λάθη της και αμφιβάλλω αν θα ρίσκαρε κανείς, στην εποχή μας, μια γενική σύρραξη προκειμένου να πετύχει τους σκοπούς του. Για να είμαι ειλικρινής όμως, δεν χρειάζεται κιόλας. Ζούμε σε μια τεχνοκρατική εποχή ψηφιακού χαρακτήρα, δεν είναι αναγκαία εκατομμύρια πτώματα σε χαρακώματα για να γυρίσει η μυλόπετρα των ισχυρών. Ο πόλεμος είναι διαφορετικός πλέον, λαμβάνει χώρα χειρουργικά, μέσα σε αίθουσες συσκέψεων και διασκέψεων, και κάθε στρατόπεδο μετριέται σαν μετοχή. Κι όπως λέει και ένας από τους ήρωες του μυθιστορήματος, δεν χρειάζεται να κερδίσεις μια χώρα για να την αποκτήσεις. Μπορείς και να την αγοράσεις.
INFO
Η χορεύτρια του διαβόλου
Στέφανος Δάνδολος
Εκδόσεις Ψυχογιός 2013
Σελ. 488, Τιμή € 17,70
Τη Δευτέρα 18 Φεβρουαρίου 2013, στις 20.30 ο Στέφανος Δάνδολος θα βρεθεί στα Public Συντάγματος για την παρουσίαση του μυθιστορήματος “Η Χορεύτρια του Διαβόλου”.
