Όταν η Τέταρτη Εξουσία γίνεται Εξουσία στην θέση της Εξουσίας|
Ένας αποτυχημένος 50άρης single, με άριστη γνώση γερμανικών, που υπήρξε μεταφραστής,, επιμελητής εκδόσεων, κριτικός θεάτρου σε επαρχιακές εφημερίδες, αλλά εξαιρετικά ευρυμαθής
και ταλαντούχος σκιώδης συγγραφέας (ghost writer), ένας αποτυχημένος που «ονειρεύεται αυτό που ονειρεύονται όλοι οι αποτυχημένοι, να γράψει κάποτε ένα βιβλίο, πράγμα που θα του απέφερε δόξα και πλούτο» , μια προσωπικότητα δεόντως αντιφατική και παρακμιακή, είναι ο κεντρικός αφηγητής στο νέο μυθιστόρημα του Ουμπέρτο Έκο. Και αν αναρωτιέστε πως είναι δυνατόν σε μια προσωπικότητα όπως ο 50χρονος δόκτωρ Κολόνα να συνυπάρχει η αποτυχία με την ευρυμάθεια και η ασημαντότητα με το συγγραφικό ταλέντο, την απάντηση την δίνει ο ίδιος ο δημιουργός του. «Οι αποτυχημένοι όπως και οι αυτοδίδακτοι έχουν πάντα ευρύτερες γνώσεις από τους επιτυχημένους· αν θες να είσαι νικητής πρέπει να ξέρεις μοναχά ένα πράγμα και να μην χάνεις χρόνο μαθαίνοντας τα πάντα, η απόλαυση της λογιοσύνης είναι αποκλειστικότητα των losers. Όσο περισσότερα ξέρει ο άνθρωπος, τόσο λιγότερο καλά του έχουν πάει τα πράγματα».
Της Ελπίδας Πασαμιχάλη
Με το νέο του μυθιστόρημα Φύλλο μηδέν (Εκδόσεις Ψυχογιός) ο παγκοσμίου φήμης Ιταλός στοχαστής και μυθιστοριογράφος , παραδίδει στα χέρια του κοινού, ένα βιβλίο βαθύτατα πολιτικό, ίσως το πιο πολιτικό μυθιστόρημα από όλα όσα φέρουν την υπογραφή του. Στην εποχή της παγκόσμιας κυριαρχίας, επέκτασης και μετάλλαξης των media που διαμορφώνουν, καθορίζουν, διαπλάθουν και κατευθύνουν την παγκόσμια κοινή γνώμη, ο 82χρονος πλέον Ουμπέρτο Έκο γράφει για τα ΜΜΕ, ένα έργο τόσο καυστικό, σκανδαλώδες και απροκάλυπτα αληθινό ,μπροστά στο οποίο παλαιότερα έργα του, δοκιμιακά ή μυθοπλαστικά (Κήνσορες και Θεράποντες, Τον Αύγουστο δεν υπάρχουν ειδήσεις, Με το βήμα του Κάβουρα, ακόμη και η Μυστηριώδης φλόγα της βασίλισσας Λοάνα κ.ά.) που είχαν αποτελέσει διεθνώς έργα αναφοράς για την μελέτη του ρόλου των media στην πολιτική και κοινωνική ζωή, θα μπορούσαν να χαρακτηριστούν ως σημειώσεις ….παρθεναγωγείου! Τότε όμως ήταν άλλες εποχές και άλλα ήθη, θα μπορούσε να πει κανείς και όμως η ανθρωπότητα είχε αρχίσει από τότε να πληρώνει το τίμημα της αθωότητας –αφέλειας στους κολοσσούς των ΜΜΕ που είχαν ξεκινήσει να κατευθύνουν και να χειραγωγούν τη συνείδηση της. .
Η δημοσιογραφία στο βωμό επιχειρηματικών σκοπιμοτήτων
Στο νέο μυθιστόρημα του Ουμπέρτο Έκο, ο 50αρης μεταφραστής γερμανικών και ghost –writer, αναγνωρίζει τη μεγάλη ευκαιρία της ζωής του, στο κάλεσμα ενός αετονύχη αρχισυντάκτη να συμμετάσχει σε μια κλειστή ομάδα συντακτών, που θα σχεδιάσουν τα Φύλλα μηδέν (δοκιμαστικά φύλλα) μιας υπό έκδοση εφημερίδας, που θα ονομάζεται Αύριο και θα προβαίνει σε συνταρακτικές αποκαλύψεις, δημοσιογραφικά «λαβράκια», ξεχνώντας κάθε έννοια ηθικών φραγμών και φυσικά κάθε έννοια ….δημοσιογραφικής δεοντολογίας. Χρηματοδότης, «κομεντατόρε» και ιδιοκτήτης του νέου αυτού εκδοτικού εγχειρήματος είναι ένας μεγιστάνας δευτεροκλασάτων εντύπων,, που αποβλέπει φυσικά σε ίδιον όφελος. Στόχος του είναι η είσοδος στους χρηματοοικονομικούς και τραπεζικούς κύκλους, καθώς και στο χώρο των μεγάλων εφημερίδων. Για να το πετύχει, δεν θα διστάσει να απειλήσει και να εκβιάσει με σκοτεινές ή ροζ αποκαλύψεις εκείνους που θα θελήσουν να εμποδίσουν την πορεία του, παραδίδοντας τους στην αδηφαγία ενός παμφάγου κοινού. Τα Φύλλα μηδέν της εφημερίδας δεν θα κυκλοφορήσουν στην αγορά, αλλά με τη μορφή «δείγματος» – προειδοποίησης, θα φτάσουν στα χέρια των θυμάτων, για να πειστούν ότι τα πυρά του κομεντατόρε μόνο …άσφαιρα δεν είναι. Στην επιχείρηση αυτή κομβικός θα είναι ο ρόλος του ghost writer, ο οποίος συγγράφοντας μια ρομαντική αυτό-εξομολόγηση γεμάτη καλές προθέσεις, θα αναλάβει να ωραιοποιήσει τα ιδιοτελή κίνητρα του εκδότη, προσδίδοντας τους ένα ….ιδεολογικό περιτύλιγμα!
Ο μέσος αναγνώστης στο …..«μάτι του κυκλώνα»
Στα κείμενα των Φύλλων μηδέν ο λόγος οφείλει να είναι ομογενοποιημένος, άλλο μεγάλο μυστικό αυτό και στόχος του είναι να απευθυνθεί στον περιβόητο «μέσο αναγνώστη» Στον αναγνώστη δηλαδή που δεν διαβάζει βιβλία και που όταν συναντήσει την έκφραση «στο μάτι του κυκλώνα» πιστεύει πως γίνεται λόγος για το επίκεντρο των προβλημάτων, παρά το γεγονός ότι η επιστήμη διαβεβαιώνει ότι στο «μάτι του κυκλώνα» επικρατεί η απόλυτη ηρεμία…. Ένας αναγνώστης δηλαδή, χωρίς ουσιαστική παιδεία αλλά άριστα εκπαιδευμένος από τον Τύπο και την τηλεόραση.
Η άνοδος και ο θρίαμβος του Μπερλουσκόνι
Η υπόθεση του βιβλίου χρονολογείται στο έτος 1992. Μιλάμε για μια χρονιά που η παραζαλισμένη η Ελλάδα έδρεπε τους άγουρους καρπούς της μόλις τριετούς ιδιωτικής τηλεόρασης, ενώ στην Ιταλία ο Σίλβιο Μπερλουσκόνι έχοντας ήδη από τη δεκαετία του ’80 αλώσει το τηλεοπτικό τοπίο, κατέχοντας το 80% της ιταλικής ιδιωτικής τηλεόρασης, έδρεπε τους ώριμους καρπούς της επιρροής του και σε δύο χρόνια, το 1994, θα χριζόταν Πρωθυπουργός της Ιταλίας. Κατά τα λοιπά όλα τα γεγονότα και τα ονόματα που αναφέρονται στο βιβλίο είναι ….αποκυήματα της φαντασίας του συγγραφέα. Αποκύημα αναμφίβολα της φαντασίας του είναι και το γεγονός ότι τα πιλοτικά Φύλλα μηδέν του Αύριο ετοιμάζονται στο Μιλάνο, γενέτειρα του Ιταλού μεγιστάνα και πρωτεύουσα της αυτοκρατορίας του, με αποκορύφωμα την ιδιοκτησία της ποδοσφαιρικής ομάδας Μίλαν . Όπως είπαμε πρόκειται για απλές συμπτώσεις….
Στις σελίδες του συναρπαστικού αυτού βιβλίου, που είναι γραμμένο με αφοπλιστική ειλικρίνεια και εκλεπτυσμένο χιούμορ, ο λιγότερο μυημένος και ο αμύητος αναγνώστης θα μάθει ένα μεγάλο και ένοχο μυστικό των ΜΜΕ, Ότι η «Είδηση δεν υπάρχει» αλλά η «Είδηση δημιουργείται»…. Άλλοτε με «κομψό» και άλλοτε με παντελώς άκομψο τρόπο. Η διαφορά επιπέδου δεν βρίσκεται στην «αντικειμενικότητα» αλλά στην αισθητική. Όπως ανακεφαλαιώνει ο σκιώδης αρχισυντάκτης του Φύλλου Μηδέν: «Προσέξτε, το «κάνω είδηση» είναι μια ωραία έκφραση και πρέπει να ξέρουμε πως θα την κάνουμε να αναδυθεί πίσω από τις γραμμές. Δόκτωρ Κολόνα, καθίστε τις ελεύθερες ώρες με τους συντάκτες μας, ξεφυλλίστε τα αποκόμματα του πρακτορείου και κατασκευάστε μερικές σελίδες, με θέμα, εξασκηθείτε στο να κάνετε να προβάλλει η είδηση εκεί όπου δεν υπάρχει ή εκεί όπου δεν μπορούσε να τη δει κανείς, κουράγιο.»
Σε κάθε περίπτωση δεν μπορεί να μη σκεφτεί κανείς ότι η λέξη “Story” (ιστορία, αφήγημα, παραμύθι) την οποία χρησιμοποιούν οι Αγγλοσάξωνες για να προσδιορίσουν την έκθεση γεγονότων (ρεπορτάζ) είναι πολύ πιο κυριολεκτική και αν μη τι άλλο, υπαινίσσεται την υποκειμενικότητα, του εκάστοτε συντάκτη ή του Μέσου.
Τα ξεχασμένα σκάνδαλα και ο ξεχασμένος φασισμός
Στην πλοκή του βιβλίου παρελαύνουν μια σειρά από σκοτεινά σκάνδαλα του πολιτικού κατεστημένου, τα οποία συγκλόνισαν την πολιτική ζωή της Ιταλίας μεταπολεμικά και άπλωσαν τα πλοκάμια τους στο σύνολο των χωρών της Δυτικής Ευρώπης, μεταξύ των οποίων και στην Ελλάδα, την οποία ο Ουμπέρτο Έκο αναφέρει ονομαστικά. Σκάνδαλα τα οποία, παρά το γεγονός πως ήταν πέρα για πέρα πραγματικά, εν τούτοις ποτέ δεν εξιχνιάστηκαν επαρκώς, για ευνόητους λόγους, με αποτέλεσμα να έχουν βρεθεί σήμερα πια, στο έλεος συνωμοσιολογικών προσεγγίσεων. Η μυστική παρακρατική και παραστρατιωτική Επιχείρηση Gladio που έδρασε στη Δυτική Ευρώπη και στην Ελλάδα κατά τη δεκαετία του ’50, η μασονική Στοά P2, το νεοφασιστικό πραξικόπημα του πρίγκιπα Τζούνιο Βαλέριο Μποργκέζε. Η πονεμένη ιστορία της ανεπαρκούς αποφασιστικοποίησης της δημόσιας ζωής,, μια ένοχη υπόθεση που πλήττει άμεσα την Ιταλία με το στίγμα του Μπενίτο Μουσολίνι στο ιστορικό της παρελθόν, επανέρχεται στο προσκήνιο. Και δεν είναι μόνο η Ιταλία. Είναι το σύνολο της Δυτικής Ευρώπης, όπου οι ανελέητες πολιτικές δημοσιονομικής λιτότητας, σε συνδυασμό με την παρακμή της δημοκρατίας, επωάζουν με τον πιο αποκρουστικό τρόπο το φασιστικό αυγό του φιδιού.
Ομοιότητες «τυχαίες»
Σε αυτό το ζοφερό περιβάλλον η συμμετοχή και συνενοχή των διαπλεκόμενων ΜΜΕ υπήρξε καθοριστική. Διαβάζοντας το Φύλλο μηδέν, ο Έλληνας αναγνώστης θα συνειδητοποιήσει ότι η διαβόητη διαπλοκή των ΜΜΕ δεν αποτελεί ελληνικό «προνόμιο». Αποτελεί φαινόμενο διεθνές. Η μισαλλόδοξη ανθελληνική προπαγάνδα που ξέσπασε και κυρίευσε την Ευρώπη αυτά τα χρόνια της οικονομικής ύφεσης, έχει σκανδαλωδώς πολλές ομοιότητες με την άθλια γκαιμπελική αντισημιτική ρητορεία που κυρίευσε τη Γερμανία και την Ευρώπη στη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, καθιστώντας το γερμανικό λαό συνένοχο στη φρικτότερη γενοκτονία όλων των εποχών. Ο στιγματισμός ενός ολόκληρου λαού από την άθλια προπαγάνδα του ναζιστικού Βερολίνου, και η καχυποψία που καλλιέργησε, παραμένει μέχρι σήμερα ενεργός στο συλλογικό ασυνείδητο της διεθνούς κοινής γνώμης κι ας έχουν περάσει 70 χρόνια από την αποκάλυψη των ναζιστικών θηριωδιών. Με τον ίδιο τρόπο θα παραμένει ενεργός και στο συλλογικό ασυνείδητο των λαών της Ευρώπης και ο στιγματισμός των Ελλήνων ως τεμπέληδων, απατεώνων και άχρηστων , ακόμη και αν τα γεγονότα φέρουν περί του αντιθέτου αποδείξεις, ακόμη κι αν περάσουν χρόνια πολλά. «Εάν πεις ένα αρκετά μεγάλο ψέμα και συνεχίσεις να το επαναλαμβάνεις, οι άνθρωποι τελικά θα το πιστέψουν.» διατυμπάνιζε απροκάλυπτα ο υπουργός λαϊκής διαφώτισης και προπαγάνδας του Γ’ Ράιχ Γιόζεφ Γκαίμπελς.
Η Τέταρτη εξουσία στη θέση της Εξουσίας
Ένα από τους ελάχιστους οικουμενικούς διανοούμενους της Ευρώπης και ίσως ο μοναδικός εν ζωή, ο Ουμπέρτο Έκο σχεδιάζει αριστοτεχνικά το Φύλλο μηδέν για το χθες, το σήμερα και το Αύριο της γηραιάς ηπείρου. Βαθύς γνώστης της ευρωπαϊκής ιστορίας, εμβληματικός φιλόσοφος, διακεκριμένος σημειολόγος, διορατικός μελετητής των media και της μαζικής κουλτούρας από τα νεανικά του χρόνια, συνθέτει με απαράμιλλη ευρηματικότητα, φινέτσα, μαεστρία και πνευματώδες χιούμορ, μια ιστορία κατ’ εικόνα και ομοίωση του άγριου κόσμου των media μας περιβάλλει. Ενός κόσμου όπου η Τέταρτη Εξουσία φθόνησε τη θέση της ίδιας της Εξουσίας, την οποία θεωρητικά όφειλε να ελέγχει, ονειρεύτηκε να γίνει Εξουσία στη θέση της Εξουσίας και όταν συνέβη αυτό μετατράπηκε πια σε Εξουσία Απόλυτη.
INFO
Φύλλο μηδέν
Ουμπέρτο Έκο
Μετάφραση: Έφη Καλλιφατίδη
Εκδόσεις Ψυχογιός 2015
Σελ. 248, Τιμή € 11,99
