Ίχνη στο χιόνι του Εμφυλίου
Ένα παιδί που μεγαλώνει στον καιρό του Εμφυλίου
και αντικρίζει με τα μάτια του τη δολοφονία των γονιών του είναι ο κεντρικός ήρωας στο μυθιστόρημα του Γιώργου Λίλλη με τίτλο «Ίχνη στο χιόνι» (Εκδόσεις Μεταίχμιο). Χωρίς γονείς και μέσα στην καρδιά του εμφύλιου σπαραγμού θα ζήσει μια ζωή στους πέντε ανέμους, θα περάσει από τα χέρια των συγγενών, θα μείνει με τους αντάρτες στα βουνά, θα έλθει αντιμέτωπος με αγριότητες, θα οδηγηθεί στην Μακρόνησο και θα ενηλικιωθεί έχοντας ζήσει μια ζωή που ουδεμία σχέση έχει με οτιδήποτε μπορούμε να διανοηθούμε όλοι εμείς στις καλοπερασμένες μεταπολεμικές γενιές της ασφάλειας. Μέχρι στιγμής τουλάχιστον…
Συνέντευξη στην Ελπίδα Πασαμιχάλη
Βασισμένο σε πραγματική ιστορία και πραγματικά γεγονότα το πρώτο μυθιστόρημα του Γιώργου Λίλλη εισχωρεί σε μια από τις πιο οδυνηρές ιστορικές μνήμες της χώρας. Με αφήγηση γρήγορη, γλαφυρή και συναρπαστική, που συνδυάζει με αξιοθαύμαστη ισορροπία τον σύγχρονο αστικό λόγο με τις τοπικές εκφράσεις υπαίθρου της εποχής, κατορθώνει κάτι πολύ σημαντικό: Επικαιροποιεί το θέμα του και μεταφέρει με φυσικότητα τον σύγχρονο αναγνώστη σε μια εποχή άγρια και τραγική, υποχρεώνοντάς τον να συνειδητοποιήσει ότι σε όλη εκείνη τη δυστυχία και σε όλες εκείνες τις απίστευτες ακρότητες και φρικαλεότητες, δεν οδηγήθηκαν κάποια «υπερφυσικά τέρατα», αλλά κάποιοι άνθρωποι που θα μπορούσαν να μας μοιάζουν….
Ο Γιώργος Λίλλης που έχει γεννηθεί στη Γερμανία και από το 1996 ζει και εργάζεται εκεί, μιλά για το βιβλίο για τον εμφύλιο και εκφράζει τις σκέψεις του για σημερινή κρίση.
Πώς γράφτηκε το Ίχνη στο Χιόνι; Η υπόθεση βασίζεται σε πραγματικά γεγονότα;
Το Ίχνη στο χιόνι βασίζεται σε πραγματικά γεγονότα τα οποία όμως διαπλέκονται με τη μυθιστορηματική πλοκή. Δεν είναι ένα ακόμα βιβλίο για τον Εμφύλιο, αλλά η ιστορία ενός παιδιού που προσπαθεί να επιβιώσει κάτω από αντίξοες συνθήκες. Ο πόλεμος είναι το σκηνικό, ενώ οι ζωές των ανθρώπων στο επίκεντρο της αφήγησης. Παρακολουθώ πως αντιδρά ο άνθρωπος σε οριακές καταστάσεις και τι επιπτώσεις μπορεί να έχουν αυτές. Ο πρωταγωνιστής του μυθιστορήματος, ο Περικλής, αφού έχασε τους γονείς του όταν ήταν δέκα χρονών και μαζί μ’ αυτούς μια ασφαλή ζωή, φυγαδεύεται με τους αντάρτες στα βουνά, γίνεται μάρτυρας φρικαλεοτήτων, εξορίζεται στην Μακρόνησο. Μεταπολεμικά μεγαλώνει με τον θείο του στην Λαμία, μαθαίνει την τέχνη του τσαγκάρη και φεύγει για Αθήνα, όπου εισχωρεί στο κομμουνιστικό κόμμα και παντρεύεται. Στο μυθιστόρημα τον παρακολουθούμε παιδί, αλλά και ηλικιωμένο, σαν ένα φλας μπακ στο σήμερα και το παρελθόν.
Προκύπτει κάποιο μήνυμα από το βιβλίο;
Ο κεντρικός ήρωας ο Περικλής θα γίνει φίλος μ’ έναν φοιτητή και μαζί θα ταξιδέψουν στα μέρη που μεγάλωσε. Σ΄ αυτό το ταξίδι θα αφηγηθεί στον νεαρό την ζωή του, κάνοντας μια αναδρομή για να διαπιστώσει τι χάθηκε και τι κερδήθηκε μέσα στο χρόνο. Με την γυναίκα του χρόνια νεκρή και τον ίδιο αλκοολικό, στα τελευταία στάδια της κύρωσης του ήπατος, ο Περικλής ομολογεί πως τελικά μόνο η αγάπη μπορεί να μας λυτρώσει. Κι αυτό είναι το μήνυμα όλου του βιβλίου.
Τι σε έκανε να στραφείς στην επώδυνη περίοδο του Εμφυλίου; Ποιο υπήρξε το δικό σου κίνητρο;
Όταν ήμουν μικρός άκουγα ιστορίες του Εμφυλίου από τους παππούδες μου. Με είχαν συναρπάσει. Εκείνες οι αφηγήσεις έπαιρναν διαστάσεις μύθου στο άκουσμά τους. Αργότερα γνώρισα τον Περικλή, σ’ ένα ταξίδι μου στην ορεινή Αιτωλία, όπου μου μίλησε για εκείνη την περίοδο και πως έμεινε ορφανός όταν δολοφόνησαν τους γονείς του. Όταν αποφάσισα να δοκιμαστώ και στον πεζό λόγο, μετά από τέσσερις ποιητικές συλλογές, το πρώτο που μου ήρθε στον νου ήταν εκείνη η αφήγηση. Μερικές φορές αληθινά γεγονότα είναι πιο μυθιστορηματικά από εκείνα που επινοεί η φαντασία του συγγραφέα. Φυσικά δεν είναι μια βιογραφία παρά ένα μυθιστόρημα που περιέχει όμως πραγματικά στοιχεία.
Χρειάστηκε κάποια ιστορική έρευνα; Υπάρχουν κατά τη γνώμη σου αξιόπιστες πηγές για εκείνη την εποχή;
Υπάρχουν πολλές αξιόλογες μελέτες. Για το αντάρτικο διάβασα το βιβλίο του Χαριτόπουλου για τον Άρη Βελουχιώτη. Είναι τόσο καλογραμμένο και περιέχει τόσες πληροφορίες που με βοήθησε να μπω στο κλίμα. Ενδεικτικά επίσης αναφέρω τα βιβλία του Τάσου Βουρνά, Ιστορία της Σύγχρονης Ελλάδας: o Εμφύλιος, εκδόσεις Πατάκη, του Γιάννη Ιατρίδη, Η Ελλάδα στη δεκαετία 1940-1950, Ένα έθνος σε κρίση από το Θεμέλιο, του Γιώργου Σταθάκη, Το δόγμα Τρούμαν και το σχέδιο Μάρσαλ. Η ιστορία της αμερικανικής βοήθειας στην Ελλάδα, από το Βιβλιόραμα, του Φλάισερ Χάγκεν (επιμ.) Η Ελλάδα ’36-’49 Από τη δικτατορία στον εμφύλιο: Τομές και συνέχειες, από τις εκδόσεις Καστανιώτη, καθώς και πληροφορίες από αυτόπτες μάρτυρες.
Η έρευνα και η συγγραφή του βιβλίου άλλαξε την εικόνα που είχες για τον Εμφύλιο και αν ναι προς ποια κατεύθυνση;
Διαπίστωσα ότι έγιναν φρικαλεότητες και από τις δυο παρατάξεις. Πως ήταν τόσο περίπλοκες οι συνθήκες που πολλοί παρασύρθηκαν από το γενικό μίσος που επικρατούσε. Αλλά αυτό που μου έκανε μεγάλη εντύπωση ήταν οι συμμορίες και οι κυνηγοί κεφαλών που είχαν σκορπίσει τον τρόμο, οι οποίοι εκμεταλλεύτηκαν τις παράδοξες και ανεξέλεγκτες αυτές καταστάσεις.
Κατέληξες σε κάποιο συμπέρασμα;
Ότι η βία μόνο βία μπορεί γεννήσει. Ότι το μίσος θολώνει την λογική. Ότι τα συμφέροντα μπορούν να οδηγήσουν στην καταστροφή.
Τα τελευταία χρόνια έχουν κυκλοφορήσει μυθιστορήματα με αναφορές στην εποχή του Εμφυλίου. Πιστεύεις ότι οι σημερινοί Έλληνες μπορούν να αντιμετωπίσουν με ψυχραιμία τα δραματικά εκείνα γεγονότα ή μήπως είναι νωρίς ακόμη;
Πιστεύω πως ναι. Για παράδειγμα η δική μου γενιά που δεν έζησε τα γεγονότα, έχει το πλεονέκτημα της απόστασης. Για μένα δεν υπάρχει καλός και κακός. Οι πράξεις μιλούν από μόνες τους. Είναι τεκμηριωμένες από τους ιστορικούς. Ο εμφύλιος υπήρξε η πιο μελανή περίοδος της ιστορίας της Ελλάδας και δεν έχει καμία σχέση ποιος ευθύνεται γι΄ αυτό περισσότερο και ποιος όχι. Εδώ μιλάμε χάθηκαν ζωές, οι άνθρωποι κυνηγήθηκαν, έχασαν τις περιουσίες τους και τα σπιτικά τους, εξορίστηκαν. Δεν είναι λίγο.
Ο Εμφύλιος έχει καθορίσει τη σημερινή πολιτική πραγματικότητα στην Ελλάδα;
Δεν είμαι πολιτικός ούτε ιστορικός για να απαντήσω τεκμηριωμένα, όμως παρόμοια ακραία γεγονότα επηρεάζουν την πολιτική σκηνή μια χώρας. Μεταπολεμικά υπήρχε μια αποσιώπηση για τον Εμφύλιο. Μετά την δικτατορία αρχίσαμε να εξετάζουμε νηφάλια τις αίτιες που οδήγησαν στον αδελφοκτόνο αυτό πόλεμο. Για χρόνια η δεξιά κρατούσε μια στάση απαξίωσης, από την άλλη η αριστερά, μυθοποίησε την κατάσταση, δημιουργώντας μια αίγλη προς όφελος της. Σήμερα διανύουμε μια περίοδο που αυτές οι διαφορές δεν υφίστανται. Ειδικά μετά το 1989 έχουν καταρρεύσει όλοι οι μύθοι, η πολιτική έχασε την ισχύ της. Δεν υπάρχουν πια συλλογικά οράματα. Και τώρα, στην εποχή της κρίσης, μπαίνουμε σ’ ένα νέο κεφάλαιο στην ιστορία αυτής της χώρας, μαχόμενοι με έναν καινούριο εχθρό την οικονομική αστάθεια και τον φόβο για ένα άγνωστο μέλλον.
Έχεις γεννηθεί στη Γερμανία και εδώ και πολλά χρόνια ζεις και εργάζεσαι εκεί. Πως αισθάνεσαι βλέποντας εδώ και πολύ καιρό, τις επιθέσεις πολλών γερμανικών ΜΜΕ εναντίον της Ελλάδας;
Αυτή η επίθεση έγινε στην αρχή, όταν τα μίντια με φτηνό θα έλεγα τρόπο βρήκαν αφορμή για ένα θέμα που ήταν πιασάρικο. Με τον καιρό όμως άρχισαν να συνειδητοποιούν πως όλο αυτό ήταν μια προπαγάνδα. Όταν οι Έλληνες άρχισαν να συσπειρώνονται, ειδικά με την επανάσταση της πατάτας, διάφορα άρθρα σε γερμανικά περιοδικά εκθείασαν το γεγονός και μίλησαν πολύ θετικά για την προσπάθεια να το παλέψουν αυτή την φορά ενωμένοι, κατανοώντας πως η κρίση οφειλόταν κυρίως στην εσφαλμένη πολιτική της χώρας.
Έχει αλλάξει η ζωή σου και ο τρόπος που σου συμπεριφέρονται οι Γερμανοί μετά το ξέσπασμα της οικονομικής κρίσης και την ενοχοποίηση της Ελλάδας για το μέλλον του ευρώ;
Κάθε άλλο. Το αντίθετο. Έχω πολλούς φίλους Γερμανούς και βλέπω ότι ενδιαφέρονται ειλικρινά να μάθουν για το τι συμβαίνει στην Ελλάδα. Η κρίση έχει γίνει κεντρικό θέμα συζήτησης.
Τελικά ποιες είναι κατά τη γνώμη σου οι αιτίες που φτάσαμε ως εδώ; Είμαστε οι θύτες ή τα θύματα;
Θύτες γιατί θυσιάσαμε τις αξίες μας για την υλική ευμάρεια. Θύτες γιατί γίναμε εγωκεντρικοί. Θύματα γιατί κυβερνηθήκαμε από λάθος άτομα. Θύματα γιατί οι συνθήκες που ζούμε είναι περίπλοκες.
Το προηγούμενο διάστημα έγιναν πολλές συζητήσεις για το ποίημα που έδωσε στη δημοσιότητα ο Γκύντερ Γκρας και έφερε προ των ευθυνών της την Ευρώπη και τη Γερμανία για την στάση τους προς την Ελλάδα. Ποια είναι η γνώμη σου για τι περιεχόμενό του; Υπάρχουν και άλλες ανάλογες απόψεις και προβληματισμοί στους κύκλους της γερμανικής διανόησης;
Ο Γκύντερ Γκρας μας έχει συνηθίσει σε παρόμοιες ενέργειες. Πρόσφατα έγραψε ένα ποίημα για το Ισραήλ και προκάλεσε πάλι την κοινή γνώμη. Πιστεύω πως ήθελε να δείξει μ΄ αυτό τον τρόπο ότι υπάρχουν και Γερμανοί οι οποίοι δεν σκέφτονται σαν την εφημερίδα Bild και το περιοδικό Spiegel. Αν διαβάσει κάποιος το ποίημα προσεκτικά θα διαπιστώσει πως ασκεί κριτική στην ηθική μας, στον τρόπο που σκεφτόμαστε και ενεργούμε ως Ευρωπαίοι. “Μα οι ακόλουθοι του Κροίσου έχουν στοιβάξει έξω απ’ τη χώρα, στα θησαυροφυλάκιά σου, ό,τι σαν μάλαμα αστράφτει. Πιες, επιτέλους, πιες, κραυγάζουν επίτροποι σαν μαζορέττες μα ο Σωκράτης σού επιστρέφει γεμάτο πίσω το ποτήρι”, αναφέρει. Οι διανοούμενοι στη Γερμανία προσπαθούν να το δουν σφαιρικά το ζήτημα. Γνωρίζουν πως το πρόβλημα δεν βρίσκεται μόνο στην Ελλάδα αλλά και σε όλη την Ευρώπη.
Τι θα έπρεπε να γίνει από εδώ και πέρα κατά τη γνώμη σου;
Να αρχίσουμε να πιστεύουμε ξανά στις αληθινές αξίες που δίνουν πραγματικό νόημα στην ζωή, απομακρυσμένοι από το φθηνό, το πρόχειρο, το ψεύτικο.
INFO
Ίχνη στο χιόνι
Γιώργος Λίλλης
Εκδόσεις Μεταίχμιο 2012
Σελ. 308, Τιμή € 15,50
