Σύστημα παρακολούθησης των επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής στο ιερό νησί του Απόλλωνα από την Ακαδημία Αθηνών
Η Δήλος κινδυνεύει.
Το νησί όπου, σύμφωνα με τη Μυθολογία, γεννήθηκε ο θεός του φωτός Απόλλωνας και η αδελφή του η Άρτεμις, θεά του κυνηγιού, κινδυνεύει να εξαφανιστεί κάτω από τη θάλασσα του Αιγαίου που το γέννησε.
Την ίδια στιγμή τα μνημεία του απειλούνται από τις δραματικές επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής.
Η Δήλος είναι παγκοσμίως ανάμεσα στα 14 μνημεία της Unesco που κινδυνεύουν λόγω της κλιματικής αλλαγής.
Γράφει η Ελπίδα Πασαμιχάλη
Ο ελληνικός μύθος που μιλούσε για ένα νησί που «περιπλανιόταν στα κύματα του Αιγαίου» επάνω στο οποίο η Λητώ κυνηγημένη από την οργή της Ήρας βρήκε καταφύγιο για να γεννήσει τους δίδυμους καρπούς της ένωσής της με τον Δία, δεν ήταν αποκύημα φαντασίας.
Η Δήλος που ήταν «α-Δήλος» μέχρι εκείνη τη στιγμή και σταθεροποιήθηκε στη σημερινή της θέση, όταν στο χώμα της γεννήθηκε ο Απόλλωνας, ο θεός του φωτός της αρμονίας, απειλείται να εξαφανιστεί για μια ακόμη φορά.
Σήμερα, σύμφωνα με τους επιστήμονες, η Δήλος απειλείται με εξαφάνιση, από την υποχώρηση της γεωλογικής πλάκας και την άνοδο της στάθμης της θάλασσας, η οποία εντείνεται από την κλιματική αλλαγή.
Σε αυτές τις ανησυχητικές συνθήκες, το Κέντρο Ερεύνης Φυσικής της Ατμόσφαιρας και Κλιματολογίας της Ακαδημίας Αθηνών ανέλαβε να συντονίσει δράση για την παρακολούθηση των επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής στη Δήλο.
Οι επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής στο περιβάλλον και στα μνημεία της Δήλου, μέσω ενός ολοκληρωμένου συστήματος παρακολούθησης, παρουσιάστηκαν τη Δευτέρα 27 Νοεμβρίου 2023 στην Ανατολική Αίθουσα της Ακαδημίας Αθηνών.
Συγκεκριμένα τη μελέτη και την έρευνα εκπονούν το Κέντρο Ερεύνης Φυσικής της Ατμόσφαιρας και Κλιματολογίας (ΚΕΦΑΚ) της Ακαδημίας Αθηνών, με την υποστήριξη της Πρωτοβουλίας ’21, σε συνεργασία με ερευνητές από το Εθνικό Αστεροσκοπείο Αθηνών (Ε.Α.Α.) και αρχαιολόγους.
Η παρουσίαση του πιλοτικού αυτού προγράμματος έγινε από τον Γενικό Γραμματέα της Ακαδημίας Αθηνών καθηγητή Χρήστο Ζερεφό, τον Συντονιστή της Πρωτοβουλίας ’21 κ. Ιωάννη Μάνο, τον Διευθυντή της Εφορείας Αρχαιοτήτων Κυκλάδων Δρα Δημήτριο Αθανασούλη και τον Διευθυντή Ερευνών του Γεωδυναμικού Ινστιτούτου του Ε.Α.Α. Δρα Νικόλαο Μελή.
Τις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής αλλά και των γεωφυσικών κινδύνων στα αρχαιολογικά μνημεία της Δήλου παρουσίασε ο Διευθυντής της Εφορίας Αρχαιοτήτων Κυκλάδων δρ Δημήτριος Αθανασούλης.
Ο κ. Αθανασούλης μίλησε για τις ισχυρές βροχοπτώσεις, με αποκορύφωμα την επέλαση της κακοκαιρίας Daniel το περασμένο καλοκαίρι του 2023. Μετά από μια παρατεταμένη περίοδο ξηρασίας η οποία, όπως είπε, θα μείνει για πάντα στη μνήμη μας καθώς και η ισχυρή βροχόπτωση που ακολούθησε. Τραγική συνέπεια υπήρξε να πλημμυρίσει μεγάλο μέρος του αρχαιολογικού χώρου και να προκληθούν ζημιές στα έργα αναστήλωσης του κλιμακίου αρχαιολόγων που εργάζεται και ζει στο νησί, κάτω από συνθήκες απομόνωσης που συχνά τους φέρνει σε απελπισία.
Το γεγονός άλλωστε ότι η Δήλος βρίσκεται στο επίπεδο της θάλασσας, της οποίας η στάθμη σταδιακά ανεβαίνει, δυσκολεύει τις προσπάθειες διάσωσης των μνημείων. Και οι προβλέψεις είναι δυσμενείς. Ενδεικτικά αναφέρθηκε στο λεγόμενο «κτίριο με τον λουτήρα» που έχει βρεθεί σχεδόν μέσα στη θάλασσα. Υπάρχουν μελέτες που προβλέπουν ότι υπάρχει κίνδυνος το Ιερό του Απόλλωνα να χαθεί κάτω από το νερό μέχρι το 2050.
Ένας υπερ- υπολογιστής θα καταγράφει τις επιπτώσεις
Ο Γενικός Γραμματέας της Ακαδημίας Αθηνών καθηγητής Χρήστος Ζερεφός παρουσίασε το ολοκληρωμένο σύστημα παρακολούθησης των επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής στο περιβάλλον και στα μνημεία της Δήλου.
Η διάρκεια του έργου θα είναι 2 χρόνια (24 μήνες) στους οποίους θα εγκατασταθούν ατμοσφαιρικά, ωκεανογραφικά και σεισμολογικά όργανα που θα είναι συνδεδεμένα με υπερ- υπολογιστικές δομές στην Ακαδημία Αθηνών, στις οποίες είναι εγκαταστημένα ή θα εγκατασταθούν αριθμητικά μοντέλα.
Το έργο περιλαμβάνει την ανάλυση της τοπικής κλιματολογίας, τον προσδιορισμό δεικτών τρωτότητας και κινδύνου καθώς και την ανάπτυξη σχεδίου διαχείρισης και λύσεων προσαρμογής στην κλιματική αλλαγή.
Μετά την παρακολούθηση, την καταγραφή και την ανάλυση των δεδομένων θα κάνει προτάσεις για την προστασία των αρχαιολογικών μνημείων του ιερού νησιού.
Βροχοπτώσεις, άνεμοι και αφρικανική σκόνη
Στην εποχή μας η περιοχή αυτή εκτίθεται σε συνδυαστικούς κινδύνους, οι οποίοι περιλαμβάνουν την επίδραση των κλιματικών και λοιπών γεωφυσικών φαινομένων στα ίδια τα μνημεία, αλλά και στο ευρύτερο περιβάλλον του νησιού. Ανάμεσά τους εκτός από τις βροχοπτώσεις και τους ισχυρούς ανέμους είναι και η αφρικανική σκόνη.
Η Δήλος είναι παγκοσμίως 14η σε κίνδυνο
Σύμφωνα με πρόσφατη μελέτη της Ακαδημίας Αθηνών, η Δήλος βρίσκεται στη 14η θέση στον κατάλογο από τα συνολικά 244 μνημεία της UNESCO στη Μεσόγειο που κινδυνεύουν περισσότερο από την κλιματική αλλαγή, τους σεισμούς και άλλα ακραία φαινόμενα.
Παράλληλα με την ανάλυση των δεδομένων, θα οργανωθούν οριζόντιες δράσεις ενημέρωσης και διάχυσης καθώς και συνεντεύξεις εργασίας μαζί με ενημερωτικές ημερίδες ’όλων των εμπλεκόμενων φορέων τόσο στην Αθήνα όσο και στη Δήλο.
Η επιτυχής εκπόνηση των δράσεων στο συγκεκριμένο πιλοτικό έργο για τη Δήλο θα αποτελέσει σημαντικό παράδειγμα για την ανάληψη αντίστοιχων δράσεων από την Ακαδημία Αθηνών και για άλλα μνημεία πολιτιστικής και φυσικής κληρονομιάς της Ελλάδας.
Στην εκδήλωση μίλησε και ο Αντιπρόεδρος της Ακαδημίας Αθηνών καθηγητής Σταμάτης Κριμιζής, ο οποίος αναφέρθηκε στη σειρά εκδηλώσεων οι οποίες έχουν ξεκινήσει από διετίας να γίνονται τον Ιούνιο κάθε έτους στη Δήλο, και αφορούν τη σύνδεση της Δήλου με διαστημικές δραστηριότητες της NASA***.
Η Δήλος και η Ιστορία
H Δήλος αποτελεί ένα μοναδικό συνδυασμό μνημείων παγκόσμιας πολιτιστικής όσο και φυσικής κληρονομιάς, καθώς τα ανθρώπινα δημιουργήματα στο νησί είναι απόλυτα εναρμονισμένα με το φυσικό τους περιβάλλον.
Το νησί της Δήλου ήταν σημαντικό σε τρεις διαφορετικές αρχαίες εποχές για τρεις διαφορετικούς λόγους: ως θρησκευτικός χώρος, ως θησαυροφυλάκιο της Α’ Αθηναϊκής Συμμαχίας, και ως εμπορικό λιμάνι.
Η Δήλος υπήρξε εμβληματικό νησί της Α’ Αθηναϊκής Συμμαχίας (478 π.Χ.) που δημιουργήθηκε μετά το τέλος των Περσικών Πολέμων και ονομάστηκε και Δηλιακή Συμμαχία. Στόχος της ήταν η προστασία των ελληνικών πόλεων από πιθανή μελλοντική επίθεση των Περσών. Στο ιερό νησί της Δήλου συνεδρίαζαν οι αντιπρόσωποι των πόλεων που συμμετείχαν στην Α’ Αθηναϊκή Συμμαχία και εκεί βρισκόταν το κοινό της Ταμείο, το θησαυροφυλάκιο, το οποίο διαχειρίζονταν οι Αθηναίοι που ονομάζονταν Ελληνοταμίες. Αργότερα ο Περικλής μετέφερε το συμμαχικό ταμείο από τη Δήλο στην Αθήνα και χρησιμοποίησε και χρήματα από αυτό για την ανέγερση του Παρθενώνα, κάτι που προκάλεσε έντονη δυσαρέσκεια τους συμμάχους της Αθήνας, δεδομένου ότι τα χρήματα του Ταμείου προορίζονταν για την άμυνα των συμμαχικών πόλεων.
Σήμερα, το νησί παραμένει μοναδικό σε ολόκληρο το γνωστό κόσμο: πουθενά δεν υπάρχει ένας τόσο μεγάλος φυσικός νησιωτικός αρχαιολογικός χώρος, τόσο μεγάλης σπουδαιότητας. Κανένα νησί στον κόσμο δεν φιλοξενεί τόσα πολλά και μνημειώδη κειμήλια αρχαϊκών, κλασικών και ελληνιστικών χρόνων, δηλαδή των αιώνων της μεγάλης ελληνικής τέχνης, σε μια έκταση που χρησιμοποιείται αποκλειστικά ως αρχαιολογικός χώρος. Η Δήλος είναι η ίδια η Ιστορία.
Το Κέντρο Έρευνας Φυσικής της Ατμόσφαιρας και Κλιματολογίας της Ακαδημίας Αθηνών ανέλαβε τον συντονισμό της συγκεκριμένης δράσης για την ανάπτυξη και εγκατάσταση ολοκληρωμένου συστήματος παρακολούθησης των επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής στη Δήλο.
Τέλος επισημαίνεται ότι το έργο περιλαμβάνει την παρακολούθηση των επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής στο περιβάλλον και στα μνημεία της Δήλου, τόσο σε πραγματικό χρόνο όσο και την παρακολούθηση της εξέλιξης της τρωτότητας και των κινδύνων που απειλούν την περιοχή αυτή στις προσεχείς 7 δεκαετίες.
Η πρωτοβουλία αυτή χαρακτηρίστηκε εμβληματική από τον Γενικό Γραμματέα των Ηνωμένων Εθνών Antonio Gutteres ήδη από το 2019, και εντάσσεται σε μια σειρά δράσεων που έχουν πραγματοποιηθεί από τους επιστήμονες του ΚΕΦΑΚ σε συνεργασία με την ελληνική πολιτεία και δεκάδες άλλες χώρες.
** Τη δράση της Ακαδημίας Αθηνών υποστηρίζουν τα Ιδρύματα – Μέλη της Πρωτοβουλίας ’21 : Ίδρυμα Μαριάννα Β. Βαρδινογιάννη, Ίδρυμα Καπετάν Βασίλη & Κάρμεν Κωνσταντακόπουλου, Κοινωφελές Ίδρυμα Αθανάσιος Κ. Λασκαρίδης, Κοινωφελές Ίδρυμα Ιωάννη Σ. Λάτση, Ίδρυμα Α. Γ. Λεβέντη και Ίδρυμα Αθηνάς Ι. Μαρτίνου.
*** Τον περασμένο Ιούνιο ξεκίνησε η επίσημη έναρξη της διεθνούς πρωτοβουλίας «ALPHA MISSION – ΔELOS» που αρχίζει παράλληλα με το «ARTEMIS MISSION» της ΝASA.
Πρόκειται για μία διεθνή διατομεακή πρωτοβουλία, με βάση την Ελλάδα, που συνδυάζει τη μυθολογία με την τέχνη, την τεχνολογία και το διάστημα και στοχεύει στην ευαισθητοποίηση για την κλιματική κρίση και την επείγουσα ανάγκη για δράση.
Η αποστολή ΑΡΤΕΜΙΣ της NASA θα μεταφέρει την πρώτη γυναίκα στη Σελήνη μέχρι το 2025, μετά την αποστολή ΑΠΟΛΛΩΝ που μετέφερε τον πρώτο άνθρωπο στο φεγγάρι το 1969. Η Δήλος, το νησί όπου, σύμφωνα με το μύθο, γεννήθηκαν οι δίδυμοι θεοί Απόλλων και Άρτεμις και όπου γεννήθηκε το φως, θεωρήθηκε ιδανικός τόπος για να τιμηθεί η νέα αποστολή.
