«Η βασιλική οδός για τα μαθηματικά είναι οι ιστορίες των μαθηματικών»
Η φράση «Ξεχάστε τα Μαθηματικά και μιλήστε για τους μαθηματικούς» είναι μία από τις αγαπημένες του Απόστολου Δοξιάδη και απευθύνεται εμφανώς σε όσους τα φοβούνται. Ο ίδιος μιλά για τη σχέση των Μαθηματικών με τον έρωτα, την υψηλή Τέχνη και για το νέο του δημιούργημα το «Logicomix» που άνοιξε τις πόρτες για τους Bloomsbury και τις αγορές της Αμερικής και της Αγγλίας.
Συνέντευξη στην Ελπίδα Πασαμιχάλη
Φαίνεται λοιπόν ότι τελικά υπάρχει η περίφημη … βασιλική οδός για τα μαθηματικά, σε αντίθεση με την αυστηρή δήλωση του Ευκλείδη στον Πτολεμαίο ότι «δεν υπάρχει βασιλική οδός για την Γεωμετρία»! Και η οδός αυτή είναι οι ιστορίες των μαθηματικών. Οι ιστορίες τους που αγαπιούνται από το κοινό τα τελευταία χρόνια, δίνουν έναυσμα σε κάποιους να ασχοληθούν και με την ίδια την επιστήμη. Την άποψη αυτή εκφράζει ο συγγραφέας, σκηνοθέτης και μέλος της συμβουλευτικής επιτροπής της ομάδας Θαλής+Φίλοι Απόστολος Δοξιάδης ο οποίος μιλά στο Heart για τον έρωτα για τα μαθηματικά αλλά και για τη σχέση των μαθηματικών με την ποίηση και όλες τις μορφές της υψηλής τέχνης.
Αφορμή για τη συζήτηση αυτή, ένα νέο του δημιούργημα, ένα graphic novel, δηλαδή μυθιστόρημα σε μορφή κόμικς, το «Logicomix» που υπογράφει ο ίδιος μαζί με τον καθηγητή στο Πανεπιστήμιο του Berkeley Χρίστο Παπαδημητρίου. Τα δικαιώματα έκδοσης του βιβλίου, το οποίο εικονογραφούν ο Αλέκος Παπαδάτος και η Ανί Ντι Ντονά που διατηρούν ένα από τα καλύτερα ελληνικά animation studio, εξασφάλισε για την Αγγλία και την Αμερική ο φημισμένος εκδοτικός οίκος Bloomsbury γνωστός στο κοινό ως «ο εκδότης του Χάρι Πότερ».
Το βιβλίο που θα κυκλοφορήσει στο εξωτερικό αλλά και στην Ελλάδα το 2008 (στη χώρα μας από τις εκδόσεις Ίκαρος), αφηγείται στην ουσία την μεγάλη περιπέτεια των μαθηματικών στις πρώτες ανήσυχες δεκαετίες του περασμένου αιώνα. Κεντρικοί του ήρωες είναι τέσσερεις κορυφαίοι αλλά και βασανισμένοι μαθηματικοί, ο Μπέρτραντ Ρασελ, ο Λούτβιχ Βιτγκεντάιν, ο Κούρτ Γκέντελ και ο Αλαν Τιούρινγκ.
Θέμα του μία τιτάνια διαμάχη και μία αποτυχία που μπόρεσε να δημιουργήσει το μεγαλύτερο επίτευγμα της εποχής μας: τους ηλεκτρονικούς υπολογιστές. Από την μία η απελπισμένη αναζήτηση της απόλυτης μαθηματικής αλήθειας από τον Μπέρτραντ Ράσελ και η τρίτομη δημόσια “ομολογία “ του ότι κάτι τέτοιο είναι αδύνατο και από την άλλη η επισημοποίηση της αποτυχίας από τον Κουρτ Γκέντελ με το περίφημο θεώρημα της Μη Πληρότητας ότι δηλαδή σε ένα μαθηματικό σύστημα υπάρχουν αναφορές, που αν και αληθείς δεν μπορούν να αποδειχθούν. Και όμως η αποτυχία αυτή άνοιξε τον δρόμο στον Αλαν Τιουρινγκ για τους ηλεκτρονικούς υπολογιστές.
Όπως παρατηρεί ο Απόστολος Δοξιάδης, που με τη νέα του δουλειά κλείνει μία άτυπη τριλογία για τον Γκέντελ, της οποίας τα άλλα σκέλη είναι το μυθιστόρημα «Ο Θείος Πέτρος και η εικασία του Γκόλντμπαχ» και το θεατρικό «17η Νύχτα» : «Ήταν μια ιστορία μεγάλων παθών και παραλογισμών και συχνά τρέλας και ψυχασθένειας, μέσα στην καρδιά της πιο λογικής επιστήμης.»
Ποιό είναι το κεντρικό πρόσωπο στο «Logicomix»;
Το κεντρικό πρόσωπο και ο αφηγητής της ιστορίας είναι ο Μπέρτραντ Ράσελ κυρίως στο πρώτο μισό της ζωής του, εκείνο που κυριαρχείται από τα μαθηματικά και τη μαθηματική λογική. Είναι ο άνθρωπος που ως νεαρός μαθηματικός ανακαλύπτει ένα παράδοξο στην καρδιά των μαθηματικών, στη θεωρία των συνόλων , το «παράδοξο του Russell». Και μάλιστα είναι ιδιαίτερα ενδιαφέρον για μας ότι το παράδοξο αυτό είναι ουσιαστικά στην γραμμή των παραδόξων του Επιμενίδη και του Ευβουλίδη των αρχαίων φιλοσόφων, σε φράσεις λεγόμενες “αυτοαναφορικές” όπως ότι «Η πρόταση αυτή είναι ψευδής». Το θεώρημα της μη πληρότητας πάλι με ίδιους τρόπους αποδεικνύεται. Είναι εντυπωσιακό ότι τα πιο μοντέρνα και δυναμικά πράγματα στη Λογική τον 20ο αιώνα γίνανε πάνω σε κάποιες ιδέες των αρχαίων Ελλήνων. Η αναφορά της αρχαία Ελλάδα υπάρχει πολύ στο βιβλίο μου, ενώ η αφήγηση της ιστορίας τοποθετείται στην Αθήνα του σήμερα.
Δηλαδή η σημερινή Αθήνα εμφανίζεται στο «Logicomix»;
Η υπόθεση περιλαμβάνει δύο ιστορίες. Το ένα τέταρτο περίπου του βιβλίου αφηγείται την ιστορία των ίδιων των δημιουργών του βιβλίου στην Αθήνα του σήμερα, ενώ προσπαθούν να πουν αυτή την ιστορία. Ταυτόχρονα η ίδια η ιστορία του Ράσελ που ως έκταση είναι το κύριο μέρος, είναι μία αφήγηση μέσα στην αφήγηση.
«Τα μαθηματικά είναι ένας χώρος ιδεών
γεμάτος κινδύνους, τρόπαια, περιπέτειες και θριάμβους»
Πώς εξηγείτε το ενδιαφέρον του κοινού για την μαθηματική λογοτεχνία τα τελευταία χρόνια;
Πιστεύω ότι οφείλεται αφ’ ενός ότι οι άνθρωποι κατανοούν πως η πρόοδος της επιστήμης επηρεάζει τη ζωή μας και από την άλλη ο αφηγηματικός κόσμος αρχίζει να ανακαλύπτει ότι οι ιστορίες της επιστήμης και των μαθηματικών ειδικότερα είναι αρχετυπικές ιστορίες αναζήτησης. Από τον Όμηρο μέχρι τον Ιντιάνα Τζόουνς και τον Χάρι Πότερ οι ιστορίες αναζήτησης είναι οι πιo συναρπαστικές. Και τα μαθηματικά είναι ένας χώρος ιδεών γεμάτος κινδύνους, τρόπαια, περιπέτειες και θριάμβους. Όταν με ρωτάει κανείς πώς μπορεί να μιλήσει καλύτερα για τα μαθηματικά λέω ξεχάστε τα μαθηματικά και μιλήστε για τους μαθηματικούς!
Μέσα από τη λογοτεχνία μπορούμε να προσεγγίσουμε και τα μαθηματικά;
Νομίζω ότι τελικά υπάρχει “βασιλική οδός για τα μαθηματικά» για να παραφράσουμε την φράση που είπε ο Ευκλείδης στον Πτολεμαίο όταν του ζήτησε να μάθει γεωμετρία εύκολα και ο Ευκλείδης είπε ότι «δεν υπάρχει βασιλική οδός για την γεωμετρία» . Η βασιλική οδός για τα μαθηματικά είναι οι ιστορίες των μαθηματικών. Είναι ο δρόμος της καρδιάς. Να μην προσπαθήσουμε να τα πλησιάσουμε κατ’ ευθείαν, αλλά μέσω των ιστοριών τους να ανοίξουμε το συναίσθημα των ανθρώπων προς τα μαθηματικά και μετά η κατανόηση έρχεται πολύ ευκολότερα.
«Δεν ερωτευόμαστε κάποιον λόγω των αρετών του.
Αντιθέτως: Επειδή είμαστε ερωτευμένοι βλέπουμε τις αρετές!….»
Για ποιό λόγο; Επειδή κατανοούμε τη φιλοσοφία τους;
Όχι ακριβώς. Όταν μας ρωτήσουν γιατί είμαστε ερωτευμένοι με έναν άνθρωπο αρχίζουμε και εξηγούμε τις αρετές του. Αλλά δεν είμαστε ερωτευμένοι λόγω των αρετών του. Είμαστε ερωτευμένοι, επειδή είμαστε ερωτευμένοι! Και ακριβώς επειδή είμαστε ερωτευμένοι βλέπουμε τις αρετές. Όταν αγαπήσει κανείς τα μαθηματικά δεν είναι κάτι που γίνεται επειδή είναι χρήσιμα, επειδή είναι λογικά. Τα αγαπάει γι αυτό που είναι και αυτό ακριβώς οι άνθρωποι μπορούν να το μεταδώσουν μόνο μέσα από τις ιστορίες. Που δεν εξηγούν, που δεν αναλύουν, που απλώς γοητεύουν και κινούν τη ψυχή.
Σε τί διαφέρουν οι μαθηματικοί από τους… άλλους ανθρώπους;
Οι μαθηματικοί μπορεί να απέχουν από τον μέσο άνθρωπο που δεν διακινδυνεύει, δεν παίρνει ρίσκα και δεν ανοίγεται, αλλά προσωπικά δεν βρίσκω ιδιαίτερες διαφορές μεταξύ σημαντικών μαθηματικών και σημαντικών ποιητών, σημαντικών εξερευνητών, πολιτικών αρχηγών που θέλουν να αλλάξουν τον κόσμο. Νομίζω ότι είναι και αυτοί άνθρωποι της μεγάλης περιπέτειας. Βέβαια τα μαθηματικά έχουν κανόνες, αλλά κανόνες έχει και η Τέχνη στις μεγάλες εποχές της. Και ο Μπαχ έγραφε βάσει πολύ αυστηρών κανόνων…
Ημερομηνία άρθρου 19/7/2007
Σχετικά links
http://www.thalesandfriends.org/gr/index.php
http://www.apostolosdoxiadis.com/en/index.php
Σχετικά Θέματα (links)
– Logicomix: Οι μαθηματικοί γίνονται καρτούν!
-Απόστολος Δοξιάδης, «Από την παράνοια στους αλγορίθμους, Η Δέκατη έβδομη νύχτα και άλλες διαδρομές»
