Όταν η ποίηση γίνεται πρωτοσέλιδο
«Καταδικασμένη σε φτώχεια η Χώρα αυτή,
που ο πλούτος της κοσμεί Μουσεία: η λεία που Εσύ φυλάττεις» αυτός είναι ένας από τους δώδεκα …ολύμπιους στίχους που ο Γερμανός νομπελίστας Gunter Grass αφιέρωσε στην Ελλάδα την περασμένη εβδομάδα σε ένα από τα πιο πολυσυζητημένα ποιήματα των τελευταίων ετών. Σε μια εποχή που οι τίτλοι των ειδήσεων μονοπωλούνται από την οικονομία και την πολιτική, σε μια εποχή που η ποίηση δεν γίνεται πρωτοσέλιδο, το ποίημα του 84χρονου Γερμανού νομπελίστα , πέρασε στους πρώτους τίτλους των ΜΜΕ παγκοσμίως, εντυπωσίασε, συζητήθηκε, σχολιάστηκε ακόμη και αμφισβητήθηκε, για να επιβεβαιωθεί αμέσως μετά από τον δημιουργό του και απέδειξε πως όταν η ποίηση εκτός από λυρισμό διαθέτει και θάρρος, μπορεί να αλλάξει …χίλιες εικόνες, πολύ περισσότερο τις τηλεοπτικές. Παρά το περί του αντιθέτου γνωστό στερεότυπο.
Της Ελπίδας Πασαμιχάλη
Το ποίημα του Γκίντερ Γκρας με τίτλο «Η Ντροπή της Ευρώπης» ( Europe’s Disgrace) δημοσιεύτηκε στην Sueddeutsche Zeitung, γραμμένο σε φόρμα αρχαιοελληνικής ωδής και με τον συμβολικό αριθμό των δώδεκα στίχων, προειδοποιεί την Ευρώπη ότι κινδυνεύει από πνευματική φτώχια , αν αποπέμψει από τους κόλπους της την Ελλάδα, τη χώρα που υπήρξε το λίκνο της. Επισημαίνοντας και υπενθυμίζοντας εν τέλει, κάτι που τείνει να ξεχαστεί: ότι δηλαδή ο ευρωπαϊκός πολιτισμός δεν είναι μόνο θέμα οικονομίας, νομισματικής πολιτικής και λογιστικών υπολογισμών, αλλά είναι και πνεύμα. Και αυτό το πνεύμα που αντλεί τις ρίζες του στην αρχαία ελληνική πολιτιστική κληρονομιά, κινδυνεύει να στραγγαλιστεί αν εκδιωχθεί η Ελλάδα. Αφήνοντας ουσιαστικά την Ευρώπη μια ένωση κρατών χωρίς πολιτιστική ταυτότητα.
Με αναφορές στον Σωκράτη και στο κώνειο, στην μαυροφορούσα Αντιγόνη, στην Ιφιγένεια εν Ταύροις, στον μύθο του Κροίσου αλλά και στον Γερμανό φιλέλληνα Χέντερλιν μιλά ακόμη και για την απογύμνωση την Ελλάδας από τους πολιτιστικούς της θησαυρούς που σήμερα κοσμούν τα ξένα Μουσεία « Καταδικασμένη σε φτώχεια η Χώρα αυτή, που ο πλούτος της κοσμεί Μουσεία: η λεία που Εσύ φυλάττεις» αλλά δεν λησμονεί και τη επονείδιστη στήριξη που είχε προσφέρει η Ευρώπη στη δικτατορία των συνταγματαρχών: «Ελάχιστα αποδεκτή Χώρα, όμως οι πραξικοπηματίες της, κάποτε, από Εσένα, ως σύμμαχοι έγιναν αποδεκτοί». Και καταλήγει με αναφορά στην ίδια την αρχαιοελληνική έννοια της ύβρεως και στην κατάρα των Θεών με ένα στίχο που παραπέμπει άμεσα στην «Κατάρα της Αθηνάς» του Μπάιρον, γράφοντας: «Θα καταραστούν εν χορώ, ό,τι είναι δικό Σου οι θεοί, που τον Όλυμπο τους η δική Σου θέληση ζητάει ν’ απαλλοτριώσει».
Το πνεύμα και τα λογιστικά
Σύμφωνα με τον Independent η επίθεση του Γκίντερ Γκρας δεν αφορά τόσο την Ευρώπη συνολικά, αλλά εστιάζει στην Γερμανία. Όπως αναφέρει: «Το ποίημα είναι μια αιχμηρή επίπληξη στην Καγκελάριο Άγκελα Μέρκελ και στη συντηρητική της κυβέρνηση, η οποία επέμενε ότι η λιτότητα είναι ο μόνος τρόπος για να ισοσκελίσει τους λογαριααμούς της η Ελλάδα». Η Γερμανία φυσικά επέμεινε στις θέσεις της. Απαντώντας σε σχετική ερώτηση ο Günther Krichbaum, επικεφαλής των Ευρωπαϊκών υποθέσεων του Γερμανικού Κοινοβουλίου και μέλος των Χριστιανοδημοκρατών της Μέρκελ, απέφυγε να σχολιάσει τους στίχους του Γκίντερ Γκρας και περιορίστηκε σε μια ακόμη λογιστική δήλωση. «Η κριτική του παρακάμπτει πλήρως την πραγματικότητα-και ιδίως την πραγματικότητα ότι η Ελλάδα είχε βοηθηθεί με υπερβολικές προσπάθειες, οι οποίες σε τελική ανάλυση δεν προέρχονται από τα κράτη αλλά από τους πολίτες και τα πορτοφόλια τους».
Την ποιητική και πολιτική παρέμβαση του Γκίντερ Γρκας που έκανε το γύρο του κόσμου, ακολούθησε η απρεπής δήλωση της επικεφαλής του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου Christine Lagarde που προκάλεσε θύελλα αντιδράσεων, όχι μόνο στην Eλλάδα αλλά και στο εξωτερικό, σε βαθμό το όνομά της Lagarde να παρωδείται ως La gaffe (!) και πολιτικοί εκπρόσωποι να μιλούν για ανάγκη παραίτησής της.
Η πατρότητα του ποιήματος
Η εντύπωση που προκάλεσε στη γερμανική κοινή γνώμη το ποίημα του Gunter Grass και η προσπάθεια κατευνασμού και δημιουργίας σύγχυσης, (τώρα εμείς φταίμε που σκεφτόμαστε τον …Γκέμπελ;) φάνηκε όταν η Frankfurter Allgemeine Zeitung, υποστήριξε ότι το ποίημα δεν ήταν γνήσιο, δεν είχε την πατρότητα του Γκίντερ Γκρας, αλλά ήταν φάρσα από συντάκτες του σατιρικού περιοδικού Titanic οι οποίοι το προώθησαν για δημοσίευση στην Süddeutsche Zeitung.
Κατόπιν τούτου ο Γκίντερ Γκρας ανέλαβε και επίσημα την …ευθύνη για την πατρότητα του ποιήματος «Η Ντροπή της Ευρώπης», το οποίο και διάβασε σε ζωντανή σύνδεση στη γερμανική κρατική ραδιοφωνία. Παράλληλα η εκπρόσωπος του συγγραφέα δήλωσες πως «ό,τι είχε να πει ο κ. Γκρας για την Ελλάδα, το είπε με τους στίχους τους».
Ο Γκίντερ Γκρας είχε βρεθεί στο επίκεντρο της δημοσιότητας και επικριτικών σχολίων πριν από δύο περίπου μήνες όταν είχε δώσει στη δημοσιότητα ένα άλλο πολιτικό ποίημα όπου επέκρινε το Ισραήλ για την εμπλοκή του στο πυρηνικό πρόγραμμα του Ιράν.
To 2006 δημιουργήθηκε μεγάλος θόρυβος γύρω από το όνομα του Γκίντερ Γκρας, όταν εκδόθηκε η αυτοβιογραφία του, στην οποία ομολογούσε ότι στα νεανικά του χρόνια είχε υπάρξει μέλος της Χιτλερικής Νεολαίας. Υπήρξαν μάλιστα κάποιοι που ζήτησαν να του αφαιρεθεί το Νόμπελ Λογοτεχνίας. Η αυτοβιογραφία του Γκίντερ Γκρας με τίτλο «Ξεφλουδίζοντας το κρεμμύδι» είχε κυκλοφορήσει στα ελληνικά από τις εκδόσεις Οδυσσέας σε μετάφραση από τα Γερμανικά της Τούλας Σιετή. Πράγματι στις σελίδες του ο νομπελίστας ομολογεί τη συμμετοχή του στη νεολαία των ναζί σε ηλικία 13 -14 ετών και όχι 17 ετών όπως έχει «κυκλοφορήσει» στο διαδίκτυο. Ίσως όμως το πραγματικό νόημα αυτού του βιβλίου, χάθηκε πίσω από το «σκανδαλοθηρικό» του θέματος. Διότι το μείζον ερώτημα δεν είναι πως ο 84χρονος σήμερα Γκίντερ Γκρας βρέθηκε να είναι στα 13 του χρόνια οπαδός του ναζισμού, αλλά το πώς βρέθηκε στην ίδια θέση ένας ολόκληρος λαός. Και ως προς αυτό το ερώτημα το «Ξεφλουδίζοντας το κρεμμύδι», διά χειρός Γκίντερ Γκρας δίνει συγκλονιστικές πληροφορίες που θα έπρεπε να αξιοποιηθούν και που δυστυχώς θυμίζουν σε πολλά την εποχή μας. Το 2006 όταν το βιβλίο αυτό είχε κυκλοφορήσει σε μια Ευρώπη …αφθονίας και μια Ελλάδα που βρισκόταν στην περίοδο του …shopping, οι πληροφορίες για την Ευρώπη και τη Γερμανία του 1936, έμοιαζαν «εξωτικές»… Σήμερα όμως;
Διαβάστε αποσπάσματα από το βιβλίο του Γκίντερ Γκρας «Ξεφλουδίζοντας το κρεμμύδι» Εκδόσεις Οδυσσέας, 2006
Το Ποίημα διαμαρτυρίας του Γκίντερ Γκρας για την Ελλάδα
Η Ντροπή της Ευρώπης
Στο χάος κοντά, γιατί δεν συμμορφώθηκε στις αγορές· κι Εσύ μακριά από τη Χώρα, που Σου χάρισε το λίκνο.
Όσα Εσύ με την ψυχή ζήτησες και νόμισες πως βρήκες, τώρα θα καταλυθούν, και θα εκτιμηθούν σαν σκουριασμένα παλιοσίδερα.
Σαν οφειλέτης διαπομπευμένος και γυμνός, υποφέρει μια Χώρα· κι Εσύ, αντί για το ευχαριστώ που της οφείλεις, προσφέρεις λόγια κενά.
Καταδικασμένη σε φτώχεια η Χώρα αυτή, που ο πλούτος της κοσμεί Μουσεία: η λεία που Εσύ φυλάττεις.
Αυτοί που με τη δύναμη των όπλων είχαν επιτεθεί στη Χώρα την ευλογημένη με νησιά, στον στρατιωτικό τους σάκο κουβαλούσαν τον Χέλντερλιν.
Ελάχιστα αποδεκτή Χώρα, όμως οι πραξικοπηματίες της, κάποτε, από Εσένα, ως σύμμαχοι έγιναν αποδεκτοί.
Χώρα χωρίς δικαιώματα, που η ισχυρογνώμονη εξουσία ολοένα και περισσότερο της σφίγγει το ζωνάρι.
Σ’ Εσένα αντιστέκεται φορώντας μαύρα η Αντιγόνη, και σ’ όλη τη Χώρα πένθος ντύνεται ο λαός, που Εσένα φιλοξένησε.
Όμως, έξω από τη Χώρα, του Κροίσου οι ακόλουθοι και οι όμοιοί του όλα όσα έχουν τη λάμψη του χρυσού στοιβάζουν στο δικό Σου θησαυροφυλάκιο.
Πιες επιτέλους, πιες! κραυγάζουν οι εγκάθετοι των Επιτρόπων· όμως ο Σωκράτης, με οργή Σου επιστρέφει το κύπελλο γεμάτο ώς επάνω.
Θα καταραστούν εν χορώ, ό,τι είναι δικό Σου οι θεοί, που τον Όλυμπο τους η δική Σου θέληση ζητάει ν’ απαλλοτριώσει.
Στερημένη από πνεύμα, Εσύ θα φθαρείς χωρίς τη Χώρα, που το πνεύμα της, Εσένα, Ευρώπη, εδημιούργησε.
(Μετάφραση: Πατρίτσια Αδαμοπούλου), ΠΗΓΗ: ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ
