H σκανδαλοθηρία είναι αναγκαία για τη δημοκρατία
Για την κρίση της δημοκρατίας στην Ελλάδα
Ο όρος “Σκανδαλοθηρική Δημοσιογραφία”
ήταν συνδεδεμένος τις προηγούμενες δεκαετίες με τα χρώματα …κίτρινο και ροζ! Τον χρησιμοποιούσαμε για να αναφερθούμε στην δημοσιογραφία ανάλαφρου τύπου που έφερνε στη δημοσιότητα τα σκάνδαλα – ερωτικά κυρίως – και τις “αταξίες” των πάσης φύσεως celebrities, από τους αστέρες τυ Χόλιγουντ μέχρι τους πρίγκηπες του Μπάκινγχαμ και τα κουτσομπολιά που τους αφορούσαν. Σήμερα όμως, ο “παρεξηγημένος” αυτός όρος παίρνει ένα πολύ διαφορετικό και ριζοσπαστικό χαρακτήρα Στην εποχή της πολιτικής και οικονομικής αδιαφάνειας που διανύει ο δυτικός κόσμος, η σκανδαλοθηρική δημοσιογραφία γίνεται πια συνώνυμη με τη δημοσιογραφία των μεγάλων αποκαλύψεων για πολιτικά, κοινωνικά και οικονομικά σκάνδαλα και αποκτά νέο ρόλο. Ένα ρόλο βαθύτατα πολιτικό.
Δάφνη Μαρία Βουβάλη
Ελπίδα Πασαμιχάλη
Στη βαρύνουσας σημασίας αυτή διαπίστωση καταλήγει ένας από τους κορυφαίους στοχαστές της εποχής μας, ο Τζον Κην – John Keane, Καθηγητής Πολιτικών Επιστημών στο Πανεπιστήμιο του Σίδνεϋ και στο Κέντρο Κοινωνικών Επιστημών του Βερολίνου (WZB), το έργο του οποίου απολαμβάνει παγκόσμιας αναγνώρισης. Όπως υπογραμμίζει ο John Keane η νέα σκανδαλοθηρική δημοσιογραφία, όχι μόνο δεν δηλητηριάζει το πνεύμα των δημοκρατικών θεσμών, αλλά αντίθετα είναι απολύτως αναγκαίο στοιχείο για τη δημοκρατία. Ένα στοιχείο που στις μέρες μας καθίσταται ζήτημα ζωής και θανάτου!
Συγγραφέας του μείζονος έργου “Η ζωή και ο θάνατος της δημοκρατίας” (The Life and Death of Democracy, 2009), μια από τις πιο διεισδυτικές μελέτες για τις ιστορικές καταβολές της δημοκρατίας και τις απειλές με τις οποίες βρίσκονται σήμερα αντιμέτωπα τα δημοκρατικά ιδεώδη, ο John Keane σε άρθρο του στην ιστοσελίδα https://theconversation.edu.au/the-new-muckracking-journalism-10118 κάνει λόγο για την ανάγκη της πολιτικής διαφάνειας. Όπως γράφει: “Ζούμε σε ταραγμένους καιρούς. Το να ανασύρει κανείς τις αυθαιρεσίες της εξουσίας από το άβατο και τα παραπετάσματα με τα οποία καλύπτονται για να τις εκθέτει στο φώς, αποτελεί έργο θεμελιώδες”. Η άποψη αυτή δεν μας είναι άγνωστη. Στην ουσία πρόκειται για μια διαφορετική διατύπωση εκείνης της ιστορικής φράσης που αποτελεί και το σύνθημα της ΕΣΗΕΑ ότι δηλαδή “Η δημοσίευση είναι η ψυχή της δικαιοσύνης” .Όχι μόνο της Δικαιοσύνης αλλά και της Δημοκρατίας λέει ο John keane.
Αποσπάσματα από το σπουδαίο άρθρο του John Keane με τίτλο “The New Muckracking Journalism” (Η Νέα Σκανδαλοθηρική Δημοσιογραφία) αποδώσαμε στα ελληνικά και παρουσιάζουμε στο Book Bar.
Από τη Δημοκρατία στην “Εποπτευόμενη” Δημοκρατία
Εξαιρετικά ενημερωμένος για την σύγχρονη ελληνική κρίση αλλά και τα σοβαρά προβλήματα δημοκρατίας που αντιμετωπίζει η Ελλάδα, ως “γενέτειρα της Δημοκρατίας’ ο John Keane στο άρθρο του, αναφέρεται στην περίπτωση του Έλληνα δημοσιογράφου Κώστα Βαξεβάνη και στη διεθνή αίσθηση που έχουν προκαλέσει τα αποκαλυπτικά του ρεπορτάζ. Όπως γράφει: «Το πνεύμα και οι θεσμοί της ελληνικής δημοκρατίας πεθαίνουν, αλλά ποιος νοιάζεται; Ένας απ’ αυτούς που νοιάζονται είναι ο Κώστας Βαξεβάνης. Το όνομά του αξίζει παγκόσμιας προσοχής, διότι κατά την διάρκεια της προηγούμενης χρονιάς, το εβδομαδιαίο περιοδικό που εκδίδει, το Hot Doc, δημοσίευσε μια σειρά από τολμηρά ρεπορτάζ, τα οποία περιγράφουν λεπτομερώς τα οικονομικά σκάνδαλα που έφτασαν την χώρα του στα όρια της οικονομικής, πολιτικής και ψυχολογικής κατάρρευσης».
Ο Keane, που για να περιγράψει τη σημερινή ιδιάζουσα μορφή δημοκρατικού πολιτεύματος στη Δύση χρησιμοποιεί τον εύστοχο όρο “Monitory Democracy” – Εποπτευόμενη Δημοκρατία (!), παρουσιάζει τα ρεπορτάζ του Έλληνα δημοσιογράφου, εκθειάζει το θάρρος του και υπογραμμίζει ότι η δημοσιογραφία που ασκεί αποτελεί “Το υπόδειγμα της πολιτικής σκανδαλοθηρίας του 21ου αιώνα”. Όπως εξηγεί: “Αυτός ο χαρακτηρισμός δίνει νέο νόημα στην αποκαλυπτική δημοσιογραφία και αντλεί τις ρίζες του από την Αμερική στα τέλη του 19ου αιώνα. Ήταν η εποχή που η λέξη “σκανδαλοθηρία” αναφερόταν σε μια δημοσιογραφία που είχε στόχο να εκθέσει δημοσίως τις αυθαιρεσίες της εξουσίας”
Απλά μαθήματα ιστορίας της δημοσιογραφίας διά χειρός John Keane
Οι “παλιές καλές” μέρες ….
Κάνοντας μια συνοπτική αναδρομή στην αγγλοσαξωνική δημοσιογραφία του 19ου αιώνα ο John Keane ξεδιπλώνει μια σύντομη και στοχευμένη ιστορία της δημοσιογραφίας, την οποία -δυστυχώς- η πλειοψηφία -των επίδοξων αλλά και έγκριτων δημοσιογράφων- αγνοούν παντελώς. Στην εποχή που , παγκοσμίως θριαμβεύουν τα ριάλιτι και οι προσωπικές “αποκαλύψεις” επιπέδου …κρεββατοκάμαρας, ο Τζον Κην, που είναι και συγγραφέας του πολύ σημαντικού βιβλίου “Μέσα Επικοινωνίας και Δημοκρατία” (1996) εκδ. Πατάκη, “The Media and Democracy”, μιλά για “ξεχασμένους” δημοσιογράφους όπως Λίνκολν Στέφφενς, η Ίντα Τάρμπελ, ο Τζέικομπ Ρις και η Νέλι Μπλάι. Ήταν η εποχή που η κυκλοφορία των εφημερίδων, των περιοδικών αλλά και των βιβλίων είχε εκτοξευθεί στα ύψη και τη βιωσιμότητά τους εξασφάλιζαν οι πωλήσεις φύλλων και η διαφήμιση και όχι οι πάσης φύσεως “επιδοτήσεις” και χορηγίες. Την εποχή εκείνη λοιπόν που το πειρέχομένο της ύλης ήταν το βασικό κριτήριο για την κυκλοφορία των εφημερίδων και όχι τα κουπόνια, τα δώρα και τα …DVD, οι εν λόγω δημοσιογράφοι πρόσφεραν στο ευρύ κοινό εντυπωσιακά δημοσιεύματα γύρω από την κυβερνητική διαφθορά και την σπατάλη, τις επιχειρηματικές απάτες και την κοινωνική στέρηση. Όσο περισσότερα αποκάλυπταν τόσο περισσότερα φύλλα πουλούσαν!…
Οι δημοσιογράφοι εκείνοι αμφισβήτησαν ανοιχτά την πολιτική εξουσία κι έδειξαν μέχρι και περιφρόνηση απέναντι στους εκπροσώπους της νομοθετικής εξουσίας, απεικονίζοντάς τους ως πιόνια των μεγαλοβιομηχάνων και των κεφαλαιοκρατών, και ως διαφθορείς της αρχής ότι οι εκπρόσωποι του λαού πρέπει να υπηρετούν όλους τους υπηκόους τους, και όχι μονάχα τους πλούσιους και τους ισχυρούς.
Μόνο η δημοκρατία και η διαφάνεια προσφέρουν τη λύση
Η κορεσμένη από media εποχή της “εποπτευόμενης” δημοκρατίαςπου διανύουμε, αναβιώνει τη σκανδαλοθηρική και καταγγελτική δημοσιογραφία των “παλιών “καλών” καιρών διαπιστώνει ο John Keane και εξηγεί:”Οι νέοι ‘σκανδαλοθήρες’ δημοσιογράφοι, θέτουν τον δάκτυλον επί ενός προβλήματος για το οποίο μόνο η δημοκρατία και η διαφάνεια προσφέρουν τη λύση: Οι πάσης φύσεως ελίτ αντλούν τη δύναμη τους από τη μυστικότητα, τη σιωπή και την αδιαφάνεια. Ειδικότης τους είναι οι συναθροίσεις πίσω από κλειστές πόρτες και οι μυστικές αποφάσεις. Δεν είναι λοιπόν να απορεί κανείς που στην στην εποχή της υπερπληροφόρησης, με κάποιο παράδοξο τρόπο, η παρουσία των σκανδαλοθήρων διασφαλίζει ότι οι απροσδόκητες “διαρροές” και αποκαλύψεις, μπορούν σε εξελιχθούν σε κανόνα! Ο Γάλλος φιλόσοφος Alain Badiou παρά το γεγονός ότι αρνείται το ρόλο των μέσων στη διαμόρφωση αποτελέσματος, έχει δίκιο σε κάτι: Η καθημερινότητά μας θρυμματίζεται συνεχώς από διαμεσολαβούμνα “γεγονότα”. Και μέσα σε όλα αυτά, οι σκανδαλοθήρες μας επιβεβαιώνουν ότι συμβαίνουν και αθλιότητες. Η σκανδαλοθηρία επεκτείνεται. Υπάρχουν στιγμές που έχει κανείς την αίσθηση ότι ολόκληρος ο κόσμος διοικείται από απατεώνες”.
Η σκανδαλοθηρική δημοσιογραφία είναι αμφιλεγόμενη πρακτική, αλλά δεν υπάρχει αμφιβολία ότι έχει σαφείς πολιτικές επιπτώσεις στους παλιούς θεσμούς της αντιπροσωπευτικής δημοκρατίας. Η δημόσια δυσαρέσκεια με την επίσημη ‘πολιτική’, έχει να κάνει σε μεγάλο βαθμό με την πρακτική της ‘σκανδαλοθηρίας’ στις σημερινές συνθήκες της πληθώρας των ΜΜΕ. Τις τελευταίες δεκαετίες, τα αποτελέσματα ερευνών δείχνουν ότι οι πολίτες πολλών δημοκρατικών κρατών, παρόλο που ταυτίζονται με τα δημοκρατικά ιδεώδη, γίνονται όλο και περισσότερο δύσπιστοι απέναντι στους πολιτικούς και αμφιβάλλουν για τους διοικητικούς θεσμούς, ενώ έχουν απογοητευτεί από τους ηγήτορες του δημόσιου τομέα.
Σκανδαλοθηρική δημοσιογραφία την εποχή του διαδικτύου
“Οι πολιτικοί είναι εύκολοι στόχοι”, υποστηρίζει ο Keane. “Η περιορισμένη παρουσία των κοινοβουλίων στα ψηφιακά media και η τρωτότητά τους απέναντι σ’ αυτά, είναι εκπληκτική. Παρά τις προσπάθειες που καταβάλλονται για να τιθασευτούν τα νέα ψηφιακά μέσα, τα κόμματα βρίσκονται μπροστά τους εντελώς απροετοίμαστα. Ούτε κατέχουν, ούτε ελέγχουν την διέξοδό τους σε αυτά, ενώ έχουν χάσει και μεγάλο μέρος της τεράστιας ενέργειας την οποία διέθεταν στα τέλη του 19ου αιώνα.
Το αποτέλεσμα, είναι οι κυρίαρχοι θεσμοί της αντιπροσωπευτικής δημοκρατίας να γίνονται εύκολοι στόχοι σκληρής αντιμετώπισης. Τα αποκαλυπτικά δημοσιεύματα και οι συζητήσεις γύρω από την ευρύτερη σημασία οποιασδήποτε σημερινής δημόσιας διαμάχης ξεκινούν χαρακτηριστικά έξω από τον επίσημο μηχανισμό της αντιπροσωπευτικής δημοκρατίας. Τα μηνύματα γίνονται memes (μιμήματα)**, τα οποία αναμεταδίδονται γρήγορα μέσω μικρών και μεγάλων οργανώσεων που ‘διϋλίζουν’ την εξουσία. Και πολλές φορές βρίσκουν τον στόχο τους, ακόμη κι από μακριά. Στο σύγχρονο κόσμο της υπερπληροφόρησης, αυτό το είδος των διαδικτυακών προτύπων κυκλοφορίας αμφιλεγομένων μηνυμάτων είναι χαρακτηριστικό και όχι συμπτωματικό, και παράγει διαρκή αποτελέσματα που ανατροφοδοτούνται”.
Ποιος, ή τι αποτελεί την κινητήρια δύναμη της νέας πολιτικής σκανδαλοθηρικής δημοσιογραφίας ; Σίγουρα οι πειρασμοί και οι καταχρήσεις της εξουσίας από την ολιγαρχία. Οι εγκληματικές αισχρότητες, η υποκρισία και οι πολιτικές ανοησίες αυτών που είναι υπεύθυνοι για την βαθιά κρίση της αντιπροσωπευτικής δημοκρατίας στην Ελλάδα και στην ευρύτερη περιοχή του Ατλαντικού. Και βέβαια, η παρακμή των κομμάτων και της αντιπροσωπευτικής πολιτικής, και η ισχυροποίηση της δημοκρατικής ευαισθησίας απέναντι στην αυθαίρετη εξουσία. Εξαιρετικής σπουδαιότητας όμως είναι η άφιξη της πληθώρας των ΜΜΕ. Όπως ακριβώς οι παλιοί ‘σκανδαλοθήρες’ επωφελούνταν από την μαζική παραγωγή και κυκλοφορία των εφημερίδων χάρη στην διαφήμιση, έτσι και οι νέοι μαθαίνουν γρήγορα πώς να χρησιμοποιούν τα ψηφιακά δίκτυα.
Το διαδίκτυο αντιστέκεται στη χειραγώγηση και πριμοδοτεί την πολυφωνία
Από τα τέλη της δεκαετίας του ’60 η επανάσταση στις επικοινωνίες υπήρξε καταιγιστική. Και σίγουρα δεν έχει ολοκληρωθεί ακόμη. Όμως το μεγάλο πλεονέκτημα της νέα επικοινωνιακής υποδομής είναι τα δίκτυα που μπορούν να διαμοιραστούν. Σε αντίθεση με τα συγκεντρωτικά και ελεγχόμενα από το κράτος συστήματα ραδιοτηλεοτπικής μετάδοσης του παρελθόντος, σήμερα οι πολυσύνθετες συνδέσεις του διαδικτύου ανάμεσα σε πολλούς και διαφορετικούς κόμβους μέσα σε ένα διανεμημένο δίκτυο έχουν “εκ φ’υσεως” πολύ μεγαλύτερες αντιστάσεις στον συγκεντρωτικό έλεγχο.
Αυτός ακριβώς ο δικτυακός χαρακτήρας των νέων μέσων,στην κοινωνία της υπερπληροφόρησης είναι που τα κάνει τόσο επιρρεπή στην παραφωνία και στην “απείθια”. Η χειραγώγηση και ο εκφοβισμός των αδυνάτων είναι πολύ πιο δύσκολη σήμερα πλέον.. Οι αδύναμοι αποκτούν πλέον πρόσβαση στα δικτυακά media και μέσω αυτών μπορούν να εκδικηθούν τους ισχυρούς.
Χάρη στη νέα σκανδαλοθηρία ο έλεγχος των ισχυρών παίρνει διαστάσεις που ποτέ άλλοτε δεν έιχαμε ξαναδεί. Και σε αντίθεση με οτι λένε οι απαισιόδοξοι και οιπουριτανοί, ησκανδαλοθηρική δημοσιογραφία δεν υποσκάπτει την δημοκρατική πολιτική.Χάρη στους νέους σκανδαλοθήρες, τα ερωτήματα που σχετίζονται με το ποιός παίρνει τι, πότε και πως, δεν σταματούν ποτέ.Οι προπαππούδες μας θα έβρισκαν την όλη διαδικασία εκπληκτική μέσα στην δημοκρατική της ένταση. Τα σκάνδαλα φαίνονται να μην έχουν τέλος. Αντιθέτως, έρχονται στιγμές που τα αποκαλούμενα ‘σκάνδαλα -γκέιτ’ παίρνουν τη μορφή χιονοστιβάδας και απειλούν να κατεδαφίσον ολόκληρες κυβερνήσεις. …
Η σκανδαλοθηρία είναι θετική και αναγκαία για τη δημοκρατία
Οι σκεπτικιστές ισχυρίζονται ότι η σκανδαλοθηρία τραβάει πολύ μακριά, ότι τροφοδοτεί τη δυσπιστία και τη δυσαρέσκεια και ότι δηλητηριάζει το πνεύμα της δημοκρατίας. Πάντως η περίπτωση του Κώστα Βαξεβάνη και η άρνησή του να αφήσει την ελληνική δημοκρατία να πεθάνει, καταδεικνύει ότο αυτού του είδους οι αντιρρήσεις είναι και πρόωρες και άστοχες. Αν λάβουμε υπ.όψη μας όλους τους παράγοντες, η σκανδαλοθηρία υπήρξε θετική και αναγκαία για τη δημοκρατία. Σήμερα μάλιστα γίνεται επιτακτικό ζήτημα ζωής ή θανάτου! Ζούμε σε εποχή σύγχυσης όπου το να αποκαλύψει κανείς την αυθαιρεσία που κρύβεται πίσω από το παραπέτασμα της μυστικότητας, αποκτά θεμελιώδη σημασία. Όπως δήλωσε πρόσφατα ο Βαξεβάνης, “Η Ελλάδα κυβερνάται από μια μικρή ομάδα από πολιτικούς επιχειρηματίες και δημοσιογράφους που έχουν τα ίδια συμφέοντα”. Ενώ η κοινωνία απαιτεί αποκαλύψεις κι εκείνοι τα συγκαλύπτουν”.
Η άποψη αυτή είναι σωστή και σημαντική όχι μόνο για την Ελλάδα, αλλά και για άλλες δημοκρατικές χώρες του κόσμου πολύ διαφορορετικές, όπως η Ιαπωνία, η Ινδία, η Ισπανία ακόμη και το Ηνωμένο Βασίλειο. Η ασθένεια της προβληματικής δημοκρατίας είναι μεταδοτική. Το χάσμα ανάμεσα σους πλούσιους και φτωχούς, τους ισχυρούς και τους αδύνατους διευρύνεται. Η δημόσια δυσαρέσκεια για τους πολιτικούς και τα κόμματα ευδοκιμεί. Ο κυνισμός μεγαλώνει. Η απόσυρση γίνεται κάτι συνηθισμένο. Και το χειρότερο είναι πως η τελική κατάληξη, δηλαδή που θα οδηγήσουν όλα αυτά, γίνεται όλο και λιγότερο ξεκάθαρη. Το νέο πρότυπο είναι η πολιτική εκτροπή.
Πολίτες επαγρυπνείτε!
*Σ.Σ.: Ο όρος ‘monitory democracy’ επινοήθηκε και εισήχθη από τονJohn Keane στην γνωστή μελέτη του ‘The Life and Death of Democracy’ (‘Η ζωή και ο θάνατος της Δημοκρατίας’). Μέρος αυτής της μελέτης, υπό τον τίτλο ‘Γιατί Δημοκρατία;’ κυκλοφορεί στα ελληνικά από τις εκδόσεις ‘Νεφέλη’.
**Σ.Σ.: memes: Σύντμηση της αρχαιοελληνικής λέξης ‘μίμημα’ (mimeme). Στα αγγλικά υπονοεί μια ιδέα, συμπεριφορά, ή στυλ που διαδίδεται από άτομο σε άτομο μέσα σε ένα πολιτισμικό περιβάλλον. Ένα meme ενεργεί ως μονάδα μεταφοράς πολιτισμικών ιδεών, συμβόλων ή πρακτικών, οι οποίες μπορούν να μεταδοθούν από το έναν άνθρωπο στον άλλο μέσω της γραφής, των χειρονομιών, της εθιμοτυπίας ή άλλων πράξεων προς μίμηση.
Σχετικά Θέματα
Γιατί δημοκρατία;
http://www.bookbar.gr/giati-dimokratia/shots
