Σκέψεις και προβληματισμοί στην εποχή του μνημονίου
Σε μια εποχή που η πραγματικότητα έχει ξεπεράσει προ πολλού τη φαντασία
και ο σύγχρονος άνθρωπος αναζητά νέες προσλαμβάνουσες και συντεταγμένες για να επαναπροσδιορίσει τις όψεις του κόσμου και τις απόψεις του, τα βιβλία σκέψης, αποκτούν νέα αναβαθμισμένη σημασία.
Πολιτική, ιστορία, φιλοσοφία, κοινωνιολογία, οικονομία, είναι κάποιοι από τους τομείς θα παρουσιάσουν νέους και ελκυστικούς τίτλους για την επερχόμενη άνοιξη του 2012, χωρίς να λείπουν βέβαια και πολύ αξιόλογες εκδόσεις με λογοτεχνικά δοκίμια, βιβλία ψυχολογίας και λευκώματα. Το μνημόνιο, το μέλλον του ευρώ, τα κοινωνικά αδιέξοδα, η χρεωκοπία, ο παραλογισμός του συστήματος, η ανεπάρκεια της πολιτικής, ο απολογισμός της αποτυχίας, αλλά και οι προβλέψεις ή …ευσεβείς πόθοι για μια επερχόμενη επανάσταση είναι θέματα που κυριαρχούν στα βιβλία που αυτή την περίοδο βρίσκονται επί του πιεστηρίου.
Της Ελπίδας Πασαμιχάλη
Από τη σειρά «Πολιτική – Ιστορία» των Εκδόσεων Καστανιώτη θα κυκλοφορήσει το βιβλίο του Νίκου Ζαχαριάδη με τίτλο «Υπέρ βωμών και εστιών», το οποίο αποτελεί συνέχεια του βιβλίου του «Ιστορικά διλήμματα, ιστορικές απαντήσεις» (και στα δύο την επιμέλεια έχει ο δημοσιογράφος και ιστορικός Γιώργος Πετρόπουλος). Συζήτηση όμως θα προκαλέσουν και δυο ακόμη επίκαιρα βιβλία: του Δημήτρη Καζάκη, με τίτλο «Μέρες χρεοκοπίας του ’36», στο οποίο αναλύονται οι ανατριχιαστικές ομοιότητες της εποχής μας με τη χρεοκοπία του ’36, και του Γιώργου Καλπαδάκη με τίτλο «Το μακεδονικό ζήτημα (1962-1995) – Από τη σιωπή στη λαϊκή διπλωματία», ένα τεκμηριωμένο βιβλίο για το μακεδονικό, όπως το χειρίστηκαν, το υπονόμευσαν, το αποσιώπησαν ή το υποδαύλισαν οι δημόσιοι φορείς.
Με τον εύστοχο και υπαινικτικά αιχμηρό τίτλο «Όταν οι γάτες έχουν συμφιλιωθεί με τα ποντίκια» αναμένεται το βιβλίο του Τάσου Παππά από τις εκδόσεις Πόλις. Ένα βιβλίο για την πολιτική του μνημονίου και την εφαρμογή της. Ο Τάσος Παππάς αναφέρεται στις «ιδιαιτερότητες της χώρας, το στρεβλό παραγωγικό μοντέλο, την κακή ποιότητα της δημόσιας διοίκησης, τη διαφθορά, τις εκτεταμένες αιμομικτικές σχέσεις ανάμεσα στο κράτος και τις ομάδες ειδικών συμφερόντων, την ξιπασμένη ελίτ του χρήματος και των μέσων ενημέρωσης, τον φαύλο κομματισμό, τις κατώτερες των περιστάσεων οργανωμένες συλλογικότητες». Κάνει λόγο για τις υπαρκτές κατασκευαστικές αδυναμίες του μνημονίου, και δεν αποσιωπά «τις ευθύνες των μοιραίων και άβουλων που ανέλαβαν να καθοδηγήσουν τη χώρα στην πιο δύσκολη, μετά τον πόλεμο, περίοδο».
Ένα ξεχωριστό οδοιπορικό στη δεκαετία του 2000, τη δεκαετία που ξεκίνησε ως «ο ορισμός της επιτυχίας» ξεδιπλώνει ο Βαγγέλης Ραπτόπουλος, στο υπό έκδοση βιβλίο του, με τον ανατρεπτικό, εκκεντρικό και …αιφνίδιο τίτλο «Η υψηλή τέχνη της αποτυχίας», που θα κυκλοφορήσει τον Μάρτιο από τις εκδόσεις Ίκαρος. Στο εικοστό τρίτο βιβλίο του, ο Βαγγέλης Ραπτόπουλος μιλά για την καθοριστική αυτή δεκαετία που ξεκίνησε «με την ακλόνητη πεποίθηση ότι γίναμε πια Ευρώπη, με την είσοδο της Ελλάδας στο ευρώ και τους Ολυμπιακούς αγώνες του 2004, για να καταλήξει στο γκρέμισμα της νεοπλουτίστικης βιτρίνας και αυταπάτης και στο βούλιαγμα μας σε μια οικονομική κρίση τόσο βαθιά, ώστε να καλούμαστε τώρα να μάθουμε την υψηλή τέχνη της αποτυχίας». Ένα ιδιότυπο χρονικό για την μοιραία πορεία μας προς την οικονομική κρίση, ένα βιβλίο που λειτουργεί ως πολυσυλλεκτικό «ημερολόγιο» …καταστρώματος για ένα πλοίο που κινδυνεύει, το νέο βιβλίο του Βαγγέλη Ραπτόπουλου μιλάει και για το Μπουρνάζι, το Μετρό, το Mall, το ΟΑΚΑ, το Big Brother και την καπναπαγόρευση. Για την άνοδο των γυναικών και την πτώση των αντρών, το Ίντερνετ, την οικολογία, την παγκοσμιοποίηση και τον πατριωτισμό. Για τα Δεκεμβριανά του 2008, την τρομοκρατία, τις ταραχές στην Κερατέα, το κόμμα του Λαζόπουλου και τους Αγανακτισμένους στο Σύνταγμα.
Για μια «Επανάσταση χωρίς ηγέτες» κάνει λόγο το βιβλίο του Καρνέ Ρος που θα κυκλοφορήσει στα τέλη Μαρτίου από τις εκδόσεις Ψυχογιός. Όπως επισημαίνει ο συγγραφέας «Το σύστημα χάλασε. Υποτίθεται ότι θα έφερνε ισορροπία και ευμάρεια. Αντί γι’ αυτό, το σύστημα δείχνει ικανό να καταστρέψει τα πάντα. Δεν μπορούμε πλέον να επιτρέψουμε στους αριβίστες πολιτικούς να ανταλλάσσουν τρισεκατομμύρια με απίστευτη ταχύτητα, ενώ τράπεζες και ολόκληρες χώρες καταρρέουν σχεδόν χωρίς προειδοποίηση. Δεν είναι δυνατό να αφήσουμε το κενό ανάμεσα στους ελάχιστους πλούσιους και τους υπόλοιπους να συνεχίσει να διογκώνεται. Χρειαζόμαστε κάτι άλλο, κάτι νέο. Πρέπει να συνειδητοποιήσουμε ότι εμείς, οι λαοί, έχουμε τη δυνατότητα, το δικαίωμα και την υποχρέωση να «επαναστατήσουμε» και να απαιτήσουμε όσα μας είχαν υποσχεθεί. Κι αυτή η επανάσταση θα πετύχει μόνο αν γίνει χωρίς ηγέτες».
Από τις εκδόσεις Ψυχογιός άλλωστε θα εκδοθούν την ίδια περίοδο και τα βιβλία «Κατανοώντας την κρίση στην Ελλάδα» των Μιχάλη Μητσόπουλου και Θεόδωρου Πελαγίδη αλλά και το ενδιαφέρον βιβλίο «Το δικαίωμα της πολιτικής ανυπακοής» του Γιώργου Πολίτη.
Με τίτλο «Το τέλος του ευρώ, Το αβέβαιο μέλλον της Ευρωπαϊκής Ένωσης» θα κυκλοφορήσει από τις εκδόσεις Μεταίχμιο το βιβλίο του διακεκριμένου Βέλγου πολιτικού συντάκτη Johan Van Overtveldt. Λαμβάνοντας υπόψη του τις επιπτώσεις της οικονομικής κρίσης στην Ελλάδα, την Ισπανία, την Πορτογαλία και την Ιρλανδία, αλλά και τις εκτεταμένες διαβουλεύσεις στις πρωτεύουσες πολλών χωρών με σκοπό τη διατήρηση του ευρώ, ο συγγραφέας εξετάζει την πορεία και τις προοπτικές του ευρώ με βάση τα πιο πρόσφατα στοιχεία. Μιλά για την περίφημη απουσία «πολιτικής ένωσης» που έχει επισημανθεί από πολλά χρόνια στην πορεία της Ευρώπης και η έλλειψη της τώρα γίνεται πιο φανερή από ποτέ. Επισημαίνει ότι η ένωση της Γερμανίας, της Γαλλίας, της Ιταλίας και άλλων ευρωπαϊκών χωρών με ενιαίο νόμισμα και νομισματική πολιτική –αλλά χωρίς γνήσια πολιτική ένωση– δεν μπορούσε παρά να οδηγήσει σε σημαντικές ανισορροπίες ανάμεσα στα κράτη μέλη και να απειλήσει τη σταθερότητα της ΕΕ. Όμως κανείς από τους πολιτικούς ηγέτες δεν προσπάθησε να αντιμετωπίσει αυτούς τους κινδύνους με συγκεκριμένες ενέργειες και μεταρρυθμίσεις. Το αποτέλεσμα ήταν ότι η πολιτική ελίτ μετέτρεψε μια εξαιρετική ιδέα σε ένα τεράστιο ρίσκο. Η λογική τους στηριζόταν στην υπόρρητη παραδοχή ότι οι πολιτικοί της Ευρώπης θα είναι πάντα σε θέση να βρίσκουν κάποια αυτοσχέδια λύση σε οποιαδήποτε κρίση θα μπορούσε να προκύψει. Όμως τα πράγματα άλλαξαν δραματικά με την οικονομική κρίση του 2007-2008.
Στην εποχή της κοινωνίας της πληροφορίας και του θριάμβου των νέων τεχνολογιών, στην εποχή που αρχίζουν να παρατηρούνται μεγάλες και αποτελεσματικές διαμαρτυρίες, το βιβλίο της Χέδερ Μπρουκ (Heather Brooke) με τίτλο «Η Επανάσταση θα είναι ψηφιακή» (Εκδ. Μεταίχμιο) έρχεται να επιχειρηματολογήσει για κάτι που υποψιαζόμαστε. Η βραβευμένη δημοσιογράφος και ακτιβίστρια μας εισάγει στον Πόλεμο της Πληροφορίας: περιηγούμαστε από τα hackerspaces της Βοστόνης και του Βερολίνου ως την ισλανδική επανάσταση για την ελευθερία του λόγου· από τα στρατηγεία της Google και της Facebook μέχρι τον σκοτεινό κόσμο του Τζούλιαν Άσαντζ και του Wikileaks. Καθοδόν η Χέδερ Μπρουκ διερευνά τα πιο κρίσιμα ζητήματα της ψηφιακής εποχής: ποια είναι η μέση οδός ανάμεσα στην ελευθερία και την ασφάλεια; Σε έναν κόσμο online, μπορεί να διασφαλιστεί πλέον η προστασία των προσωπικών δεδομένων; Και, τέλος, θα ενδυναμώσει το Διαδίκτυο το άτομο ή θα οδηγήσει σε μια νέα εποχή λογοκρισίας, επιτήρησης και καταπίεσης;
Στους καιρούς της παγκοσμιοποίησης και της μαζικής μετανάστευσης στην οποία εξωθεί η ανεργία, το βιβλίο της φιλοσόφου και ακτιβίστριας Simone Weil με τίτλο «Ανάγκη για ρίζες» από τις εκδόσεις Κέδρος, παρουσιάζει ξεχωριστό ενδιαφέρον. Το βιβλίο που γράφτηκε το 1949 και συνοδεύεται από πρόλογο του Τ.Σ. Έλιοτ πραγματεύεται την έννοια του ριζώματος που σύμφωνα με την ίδια είναι ίσως η σημαντικότερη και μάλλον παραγνωρισμένη ανάγκη της ανθρώπινης ψυχής. Όπως γράφει: «Κάθε ανθρώπινο ον χρειάζεται να έχει πολλαπλές ρίζες. Έχει ανάγκη να προσλαμβάνει το σύνολο σχεδόν της ηθικής, διανοητικής, πνευματικής του ζωής, μέσα από τα περιβάλλοντα στα οποία εκ φύσεως ανήκει».
Η ρόλος της φιλοσοφίας στη σύγχρονη εποχή είναι το θέμα του βιβλίου του σημαντικού Γάλλου φιλοσόφου Bernard – Henri Levy με (προσωρινό) τίτλο «Πως φιλοσοφώ» από τις εκδόσεις Κέδρος. Στο βιβλίο αυτό ο Λεβί μιλάει για τη ματαιότητα του διαλόγου στη φιλοσοφία, για τη χρησιμότητα των εχθρών στην προσπάθειά μας να αντισταθούμε στη δικτατορία της Δόξας, για την ανάγκη, μεγαλύτερη από ποτέ στη σημερινή εποχή του σχεδόν απόλυτου μηδενισμού, να στοιχηματίσουμε στην ύπαρξη της αλήθειας, καθώς επίσης γιατί ένας φιλόσοφος στις μέρες μας δε μπορεί παρά να είναι πολεμιστής.
Νέο βιβλίο όμως θα έχουμε και από τον Πασκάλ Μπρυκνέρ, με προβληματισμούς για το «διαχρονικό» ερώτημα του γάμου. Με τίτλο «Ο γάμος από έρωτα έχει αποτύχει;» το βιβλίο που θα κυκλοφορήσει από τις εκδόσεις Πατάκη σε μετάφραση της Σώτης Τριανταφύλλου, εξετάζει το φαινόμενο του σύγχρονου γάμου και διερωτάται πώς ένας θεσμός εθελοντικός, «ελεύθερος» –στον σύγχρονο δυτικό κόσμο– καταλήγει συχνά πηγή δυστυχίας. Ο Μπρυκνέρ αναρωτιέται μήπως ήταν άραγε «καλός» ο παλιός καλός καιρός όταν οι άνθρωποι δεν παντρεύονταν από έρωτα, αλλά από κοινωνικό χρέος και έμεναν παντρεμένοι «υποφέροντας σιωπηλά». Εξετάζοντας τον μεγάλο αριθμό των διαζυγίων και την αύξηση του αριθμού των μονογονεϊκών οικογενειών, ο Μπρυκνέρ εστιάζει στην αντίφαση πως, ενώ τα γεγονότα υποδεικνύουν το γάμο ως θεσμό «ξεπερασμένο», εν τούτοις το ιδεώδες του ζευγαριού επιζεί και διαιωνίζεται.
Για το θεσμό του γάμου, εμμέσως πλην σαφώς, μιλά και η γνωστή στο ελληνικό κοινό Marilyn Yalom, σύζυγος του διάσημου μυθιστοριογράφου και ψυχιάτρου Irvin Yalom, στο βιβλίο της με τίτλο «Η ιστορία της συζύγου» των Εκδόσεων Άγρα. Από τις ίδιες εκδόσεις θα κυκλοφορήσει και το σημαντικό βιβλίο του Irvin Yalom «Υπαρξιακή ψυχοθεραπεία» αλλά και ένα αιρετικό βιβλίο του Arthur Schopenhauer με τον …προκλητικό τίτλο «Η τέχνη του να μη διαβάζεις».
Από τις εκδόσεις Άγρα θα κυκλοφορήσει και ένα πολύ ενδιαφέρον δοκίμιο του Νίκου Μπελογιάννη και της Αγγελικής Κώττη με τίτλο «Δεν έχουμε να χάσουμε παρά το κεφάλι μας, Σταλινισμός – Η τέταρτη μονοθεϊστική θρησκεία». Ο υπερρεαλισμός είναι το θέμα δύο λογοτεχνικών δοκιμίων επίσης των εκδόσεων Άγρα, το ένα με τίτλο «Εκατό χρόνια πέρασαν και ένα καράβι: Ο ελληνικός υπερρεαλισμός και η κατασκευή της παράδοσης» του Μιχάλη Χρυσανθακόπουλου και το «Ο Ανδρέας Εμπειρίκος και η ιστορία του ελληνικού υπερρεαλισμού ή Μπροστά στην αμείλικτη αρχή της πραγματικότητας» του Νίκου Σιγάλα. Τέλος, αναμφίβολα ενδιαφέρον και γοητευτικό θα είναι το βιβλίο του Ανδρέα Αποστολίδη, με τίτλο «Ο κόσμος του Γιάννη Μαρή».
Η πολιτισμική διάσταση της μελαγχολίας αλλά και τη διαχρονική της αίγλη αναδεικνύεται στο «Περί μελαγχολίας» δοκίμιο της Αλεξάνδρας Ρασιδάκη, που θα κυκλοφορήσει από τις εκδόσεις Κίχλη. Στη μελέτη παρουσιάζονται οι θεωρητικές θέσεις περί μελαγχολίας, όπως διαμορφώθηκαν στα κείμενα της ευρωπαϊκής γραμματείας από τον Αριστοτέλη και τον Γαληνό ως τον Μπέρτον και από τους Πατέρες της Εκκλησίας ως τον Φρόυντ, προσφέροντας τη βάση για μια περιδιάβαση στη λογοτεχνία και την τέχνη. Η συγγραφέας αντλεί παραδείγματα από την ευρωπαϊκή ζωγραφική της Αναγέννησης, του Μπαρόκ καθώς και από τη λογοτεχνία του 20ού αιώνα.
Από τις εκδόσεις Κίχλη αναμένεται και το βιβλίο «Μελάνι στην άσφαλτο» του Χρήστου Τόλη, όπου η τέχνη της φωτογραφίας υπογραμμίζει και σχολιάζει την πραγματικότητα. Πρόκειται για περιήγηση στην πόλη κι όσα βρίσκονται στα σύνορά της με το βλέμμα στραμμένο συχνά προς τα μέσα, άλλοτε πάνω σε φωτοευαίσθητες επιφάνειες κι άλλοτε πάνω σε χαρτιά και οθόνες υπολογιστών. Φωτογραφίες και κείμενα από περιηγήσεις δύο ετών στην Αθήνα και τον κόσμο.
Στις φιλοσοφικές μελέτες και στα δοκίμια των εκδόσεων Εστία προαναγγέλλονται πολλοί και ενδιαφέροντες τίτλοι. Αναφέρουμε ενδεικτικά:, «Αθήνα. Ιχνηλατώντας την πόλη με οδηγό την ιστορία και τη λογοτεχνία» των Θανάση Γιοχάλα και Τόνιας Καφετζάκη, «Η αναγκαιότητα της μαρτυρίας» του Ευάγγελου Γκανά, «Τέχνη και παγκοσμιοποίηση» της Άντζελας Δημητρακάκη, Έγελος, «Το πνεύμα του χριστιανισμού και το πεπρωμένο του» (Πρόλογος, μετάφραση, σχόλια, επίμετρο: Γιώργος Σαγκριώτης) και «Το Άγιον Όρος και η Δύση, 963-1963. Άγνωστες πτυχές της Αθωνικής Ιστορίας» του Μάρκου Ν. Ρούσσου-Μηλιδώνη,
Υπάρχουν επίσης και δύο μελετήματα για τη σχέση της διατροφής με την Ιστορία. Πρόκειται για το «Η περιπέτεια της διατροφής στην Ελλάδα: ένα συναρπαστικό ταξίδι από την αρχαιότητα ως τον 21ο αιώνα» της Μαριάνας Καβρουλάκη, και «Η μαγειρική των περιστάσεων (ή η μαγειρική της Κατοχής)» του Θέμου Ποταμιάνου.
Σε μια καθοριστική και πολύ λίγο γνωστή στιγμή της ευρωπαϊκής και κατ’ επέκταση ελληνικής ιστορίας εστιάζει το βιβλίο «Μάντζικερτ: Η αρχή του τέλους του μεσαιωνικού ελληνισμού» του Νίκου Τσάγγα από τις εκδόσεις Γκοβόστη. Σύμφωνα με τον συγγραφέα «Tο Mάντζικερτ είναι η καθοριστική στιγμή του Mεσαιωνικού Eλληνισμού. Eίναι η στιγμή εκείνη κατά την οποία η παραπαίουσα, λόγω εσωτερικών κυρίως αντιθέσεων, Bυζαντινή Aυτοκρατορία υφίσταται μία άνευ προηγουμένου πανωλεθρία από τους Σελτζούκους Tούρκους, από την οποία δεν επρόκειτο να συνέλθει ποτέ.» Οι φιλότιμες προσπάθειες του ιδεαλιστή Aυτοκράτορα Pωμανού Δ΄ Διογένη καταρρέουν άδοξα εξαιτίας της προδοτικής, κατά κύριο λόγο, στάσεως της ιθύνουσας τάξης του Bυζαντίου, η οποία επειδή δεν ήθελε να υποστεί μείωση της οικονομικής της ισχύος, προκειμένου να αυξηθούν τα έσοδα του κράτους που θα του επέτρεπαν να ανορθώσει την στρατιωτική του ισχύ, η οποία είχε σοβαρά κλονισθεί, και να σωθεί έτσι από τον απειλούμενο όλεθρο. Ο συγγραφέας επισημαίνει πως «Το Μάντζικερτ είναι η στιγμή εκείνη που ο ελληνικός κόσμος χάνει την οικουμενικότητά του και συρρικνώνεται στη βαλκανική του διάσταση».
Από το χώρο της ιστορικών μελετών δεν θα μπορούσαν να λείπουν εκδόσεις για την αρχαία ελληνική ιστορία. Στην κρίσιμη και παγκοσμίως εμβληματική μάχη του Μαραθώνα αναφέρεται το βιβλίο του Τζίμι Λέϊσι, με τίτλο «Μαραθώνας, η Μάχη των Μαχών» από τις εκδόσεις Ψυχογιός. Η ιδιαιτερότητα αυτού του βιβλίου είναι η ιδιότητα και οπτική γωνία του συγγραφέα. Δημοσιογράφος και στρατιωτικός ιστορικός ο Τζιμ Λέισι, αποκαλύπτει, με μια άλλη ματιά, γιατί συνέβη η μάχη, πώς εκτυλίχθηκε και αν έσωσε πράγματι τον δυτικό πολιτισμό. Ο Λέισι συνθέτει τον κόσμο του πέμπτου αιώνα π.Χ. που εξέπνευσε με την ήττα της περσικής αυτοκρατορίας, από μια ομάδα αποφασισμένων Ελλήνων υπερασπιστών. Χρησιμοποιώντας ως βάση τον Ηρόδοτο, ο Λέισι αναλύει την τακτική και τη στρατηγική που ακολουθήθηκε στη μάχη, συμπεριλαμβανομένου του αριθμού των μαχητών που χρησιμοποίησε η κάθε πλευρά. Δείχνει πώς ο βαριά οπλισμένος περσικός στρατός έχασε το ηθικό του και τελικά και την ίδια τη μάχη μπροστά στην αθηναϊκή φάλαγγα. Αμφισβητεί την άποψη που υιοθετούν πολλοί ιστορικοί ότι ο Μαραθώνας απέδειξε ότι ο ελληνικός «δυτικός τρόπος διεξαγωγής πολέμου» αποτελεί την καλύτερη νικηφόρο στρατηγική μέχρι σήμερα. Πρόκειται για μια διαφορετική ερμηνεία της μάχης που έμελλε να κάνει τον κόσμο πιο ασφαλή για να υποδεχτεί τον Αριστοτέλη και τον Πλάτωνα, και τελικά τη σύγχρονη δημοκρατία.
Σχετικά Θέματα
Ελληνική Πεζογραφία, προσεχείς εκδόσεις : Η ανήσυχη άνοιξη του 2012
