Σκέψεις στη σκιά των εκδοτικών γιγάντων….
«Σ’ αυτή τη δύσκολη οικονομική συγκυρία
που αντιμετωπίζει η Ελλάδα σήμερα, η ανεξαρτησία του Τύπου και η πολυφωνία στον εκδοτικό χώρο είναι σημαντικά για να διατηρηθεί ο δημόσιος διάλογος, που είναι ζωτικής σημασίας για κάθε χώρα σε καιρό κρίσης». Αυτή καίρια διαπίστωση που φέρει την υπογραφή του Αντρέ Σιφρίν, συμπυκνώνει τον τρόπο σκέψης και τους προβληματισμούς που η κορυφαία αυτή προσωπικότητα του εκδοτικού χώρου θέλησε να μοιραστεί με το σκεπτόμενο ελληνικό κοινό, κατά τη διάρκεια της ολιγοήμερης επίσκεψής του στη χώρα μας.
Αγγελική Βουλουμάνου,
Ελπίδα Πασαμιχάλη
Ο Αντρέ Σιφρίν, (André Schiffrin) που αυτές τις μέρες βρέθηκε στην Ελλάδα με την ευκαιρία έκδοσης στα ελληνικά του βιβλίου του «Εκδόσεις χωρίς Εκδότες» (Εκδ. Αιώρα 2012) είναι μια ξεχωριστή μορφή για το παγκόσμιο εκδοτικό γίγνεσθαι. Γεννημένος στο Παρίσι, το οποίο η οικογένειά του αναγκάστηκε να εγκαταλείψει στη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου και να μεταναστεύσει στις ΗΠΑ, εργάστηκε για 30 περίπου χρόνια στον εκδοτικό οίκο Pantheon Books, που αποτελούσε οικογενειακή επιχείρηση και γνώρισε στο αμερικανικό κοινό κορυφαίους Ευρωπαίους συγγραφείς όπως ο Ζαν Πολ Σαρτρ, ο Μισέλ Φουκό, ο Μπόρις Πάστερνακ κ.ά. Το 1990 ήλθε σε ρήξη με τον εκδοτικό κολοσσό Random House που ήθελε να αγοράσει τον Pantheon Books, αποχώρησε και ίδρυσε τον ανεξάρτητο μη κερδοσκοπικό εκδοτικό οίκο New Press.
Ασυμβίβαστος, ανήσυχος, πρωτοποριακός ο Αντρέ Σιφρίν, που κάποιοι αποκαλούν «γκουρού των ανεξάρτητων εκδοτών», τόσο στα βιβλία όσο και στις διαλέξεις του, δεν σταματά να κρούει τον κώδωνα του κινδύνου για τη γιγάντωση των εκδοτικών μονοπωλίων στο χώρο του βιβλίου, που εκτοπίζουν με καταιγιστικούς ρυθμούς τους μικρούς εκδοτικούς οίκους, γεγονός με τραγικές συνέπειες όχι μόνο για την ελευθερία του λόγου αλλά και την ίδια την επιβίωση του καλού βιβλίου. Θα επιβιώσει το βιβλίο ως πνευματικό αγαθό που κομίζει νέες ιδέες ή θα μετατραπεί σε ένα ακόμη καταναλωτικό προϊόν μιας χρήσης; Θα γίνει το βιβλίο κάτι με το οποίο περνάμε ή καλύτερα …σκοτώνουμε τις λίγες ελεύθερες ώρες μας με τον ίδιο τρόπο που θα παρακολουθούσαμε ένα τηλεοπτικό σήριαλ; Θα επιβεβαιωθούν οι George Orwell και Aldus Huxley που στα βιβλία τους «1984» και «Θαυμαστός καινούργιος κόσμος» αντίστοιχα είχαν προβλέψει ένα μέλλον όπου το ευρύ κοινό δεν ήθελε τίποτε άλλο εκτός από θέαμα; Αυτά είναι τα μείζονα και κρίσιμα ερωτήματα που θέτει στο κοινό ο Αντρέ Σιφρίν τόσο στις διαλέξεις όσο και στα βιβλία του.
Αν λοιπόν τα κατά κόρον διαφημιζόμενα best-seller σας φαίνονται ανιαρά, τυποποιημένα και μερικές φορές …ύποπτα, αν αυτό που αναζητάτε στο βιβλίο είναι η ελεύθερη σκέψη και οι νέες ιδέες, αν η γιγάντωση των εκδοτικών οργανισμών παγκοσμίως σας έχει βάλει σε σκέψεις, αν διαπιστώνετε ότι στον τεράστιο όγκο της παγκόσμιας εκδοτικής παραγωγής όλο και πιο σπάνια γίνονται τα βιβλία που μπορούν να αλλάξουν τις συνειδήσεις και να καλλιεργήσουν πολιτισμό, τότε οι σκέψεις του Αντρέ Σιφρίν θα βρουν και σ’ εσάς ένθερμους υποστηρικτές και θα σας προβληματίσουν.
Γιατί χρειαζόμαστε τους ανεξάρτητους εκδότες;
Σε μια εποχή που οι τεράστιοι εκδοτικοί οργανισμοί κυριαρχούν και μονοπωλούν την αγορά του βιβλίου, μια εποχή που οι ο ήδη υπάρχοντες εκδοτικοί κολοσσοί …συγχωνεύονται κάνοντας εκδοτικούς γίγαντες, για να ανταποκριθούν στους αμείλικτους νόμους της επιβίωσης και βέβαια του κέρδους, σε μια εποχή που οι ψηφιακές υπερδυνάμεις Google και Amazon έχουν γίνει οι πρωταγωνιστές στην προώθηση βιβλίων και άρα στην διανομή της πληροφορία, ενώ η Amazon υπερηφανεύεται δημόσια ότι …θα εξαφανίσει τα βιβλιοπωλεία, σε αυτή τη σημερινή εποχή, για ποιον ακριβώς λόγο χρειαζόμαστε τους μικρούς ανεξάρτητους εκδότες;
Η απάντηση προκύπτει σχεδόν αβίαστα αν σκεφτούμε ένα και μόνο παράδειγμα: Χωρίς τους μικρούς εκδότες δεν θα γνωρίζαμε ούτε τον Κάφκα ούτε τον Μπρεχτ! Πράγματι η ανθρωπότητα οφείλει στους μικρούς εκδοτικούς οίκους τη γνωριμία της με αυτούς τους κορυφαίους συγγραφείς. Το πρώτο βιβλίο του Κάφκα εκδόθηκε σε μικρό εκδότη σε 800 αντίτυπα και το πρώτο βιβλίο του Μπρεχτ σε 600! Και βέβαια δεν είναι μόνον αυτοί. Τα παραδείγματα πάρα πολλά. Ίσως λοιπόν δεν είναι τυχαίο και σίγουρα είναι πολύ θετικό το γεγονός πως τα τελευταία χρόνια, δίπλα στο γιγαντισμό των εκδοτικών κολοσσών παρατηρείται και μια έντονη δραστηριότητα των μικρών εκδοτικών οίκων. Κάτι που βλέπουμε και στην Ελλάδα. Ο λόγος; Υπάρχει κοινό που συνεχίζει να ενδιαφέρεται για το καλό βιβλίο και υπάρχουν συγγραφείς που γράφουν καλά βιβλία. Το πρόβλημα είναι τα βιβλία αυτά να φτάσουν στο κοινό…
Η ιστορία των εκδόσεων σε πρώτο ενικό
Ο Αντρέ Σιφρίν στο νέο του βιβλίο «Εκδόσεις χωρίς εκδότες» συνθέτει μέσα σε 136 σελίδες την ιστορία του παγκόσμιου εκδοτικού χώρου κατά τον 20ο αιώνα (από τη δεκαετία του ’40) μέχρι σήμερα. Και το κάνει με τη γνώση του «αυτόπτη μάρτυρα» και μέσα από την αφηγηματική δομή της αυτοβιογραφίας. Κατανοητό και ευφυές. Αφού η ιστορία της ζωής του υπήρξε παράλληλη με την ιστορία των εκδόσεων τόσο στην Αμερική όσο και στην Ευρώπη.
Οι εκδόσεις, κατά τον Αντρέ Σιφρίν, συνθέτουν πάντα μια μικρογραφία της κοινωνίας στην οποία εντάσσονται, αντικατοπτρίζουν τις κυρίαρχες τάσεις της και διαπλάθουν, έως ένα σημείο, την ιδεολογία της. Οι δραματικές αλλαγές που έχουν συμβεί στον εκδοτικό χώρο τα τελευταία δέκα χρόνια, ιδιαίτερα στις αγγλοσαξονικές χώρες, αποτελούν μοντέλο όσων επαπειλούνται να συμβούν σε άλλες χώρες τα επόμενα χρόνια. Οι εκδόσεις, από μικρής κλίμακας δραστηριότητα που είχε άμεση σχέση με την πνευματική ζωή, εξελίχθηκε σε βιομηχανία με στόχο το κέρδος, στα πρότυπα των μεγάλων οικονομικών οργανισμών. Αυτή η μετάλλαξη ευθύνεται για την συστηματική έκδοση βιβλίων με εμπορικό δυναμικό και αντίστοιχα για τον αποκλεισμό τίτλων με πνευματικές και πολιτιστικές αξιώσεις, όπως και για τη συγκέντρωση της εκδοτικής δραστηριότητας στο εσωτερικό ισχυρών ομίλων με ελεγχόμενο σχεδιασμό, οι οποίοι ανταγωνίζονται θανάσιμα τους μικρότερους ανεξάρτητους εκδοτικούς οίκους. Με στόχο το κέρδος κάθε βιβλίο που δεν κρίνεται επικερδές απορρίπτεται.
Παράλληλα, στη διανομή του βιβλίου, τα ανεξάρτητα βιβλιοπωλεία απειλούνται με κλείσιμο επειδή δεν είναι σε θέση να αντέξουν τον ανταγωνισμό των τιμών των μεγάλων αλυσίδων και πλέον και των ηλεκτρονικών βιβλιοπωλείων. Αδιάσειστη απόδειξη των παραπάνω είναι τα στατιστικά στοιχεία: στη Νέα Υόρκη από 330 ανεξάρτητα βιβλιοπωλεία έχουν απομείνει 30, ενώ από τις 50.000 εκδοτικές επιχειρήσεις που καταγράφει η Βιβλιοθήκη του Κογκρέσου, μόλις το 5% είναι αναγνωρισμένες από την Ένωση Αμερικανών Εκδοτών και το 80% των βιβλίων που εκδίδονται προέρχεται από πέντε συγκροτήματα που ελέγχουν το κύριο μέρος των εκδόσεων. Ως αποτέλεσμα, δημιουργείται ένα κυρίαρχο ισοπεδωτικό ρεύμα που στην πραγματικότητα απειλεί τη δημοκρατία, αφού η παιδεία, ο πολιτισμός και η ενημέρωση, τα κατεξοχήν δημοκρατικά αγαθά, ελέγχονται από λίγους με γνώμονα το κέρδος.
Υπάρχει ελπίδα; Ιδέες και λύσεις για ανεξάρτητους εκδότες….
Υπάρχει ελπίδα; Ο Αντρέ Σιφρίν απαντά καταφατικά και δίνει πολλές νέες και ενδιαφέρουσες ιδέες: Οι κυβερνητικές και οι ατομικές αποφάσεις μπορούν να παίξουν καθοριστικό ρόλο για το μέλλον του εκδοτικού χώρου, για τις εκδόσεις, τα βιβλιοπωλεία και τα μέσα ενημέρωσης. Καταρχάς οι κυβερνήσεις μπορούν να επιλέξουν να συμβάλουν στην υποστήριξη των πολιτιστικών υποδομών τους, ακολουθώντας καλά παραδείγματα, όπως αυτά του νορβηγικού μοντέλου, όπου το κράτος ενισχύει την εκδοτική παραγωγή μέσω των κρατικών βιβλιοθηκών ή του BBC που δεν έχει διαφημίσεις. Μιλά επίσης για νέες έξυπνες ιδέες όπως η διατήρηση ενιαίας τιμής στο βιβλίο, φοροελαφρύνσεις για ανεξάρτητες επιχειρήσεις και υποστήριξή τους μέσω ενισχυτικών δραστηριοτήτων. Ωστόσο και σε ατομικό επίπεδο υπάρχει η δυνατότητα αντίστασης στην επέλαση του αδηφάγου καπιταλισμού στον εκδοτικό χώρο. Καθένας μας έχει την εξουσία να επιλέξει να υποστηρίξει μια εφημερίδα η ένα ανεξάρτητο βιβλιοπωλείο. Οι συγγραφείς έχουν τη δυνατότητα να μετακινηθούν σε μικρούς ανεξάρτητους εκδοτικούς οίκους και εκείνοι που διευθύνουν αυτούς τους οίκους, συχνά με μεγάλο προσωπικό κόστος, μπορούν να αποφασίσουν να συνεχίσουν ή ακόμα και να αυξήσουν τις προσπάθειές τους. Αυτό που έχει σημασία είναι να διασωθεί πάση θυσία η ποιότητα, η πολυφωνία, η αντικειμενικότητα.
Ευρώπη: Το «τοπικιστικό» πνεύμα συμμαχεί με την πολυφωνία
Ο Αντρέ Σιφρίν είναι αισιόδοξος τουλάχιστον για την Ευρώπη, όπου η υπεράσπιση της εθνικής ιδιαιτερότητας και το τοπικιστικό πνεύμα μπορούν να σταθούν χρήσιμοι σύμμαχοι στη διατήρηση της πολυφωνίας και της ανεξαρτησίας. Όλα εξαρτώνται από τις κρατικές παρεμβάσεις, τις ευρωπαϊκές αποφάσεις, τις εκάστοτε επιχειρηματικές επιλογές και φυσικά από τον καθένα μας.
Αντρέ Σιφρίν (André Schiffrin) βιογραφικό
Ο Αντρέ Σιφρίν γεννήθηκε το 1935 στο Παρίσι. Ο ρωσοεβραϊκής καταγωγής πατέρας του ήταν ο ιδρυτής του γαλλικού εκδοτικού οίκου Pleiade και στη συνέχεια του Pantheon Books στη Νέα Υόρκη, όπου η οικογένεια αναγκάστηκε να μεταναστεύσει στη διάρκεια του Β’ Παγκόσμιου Πολέμου. Μετά το θάνατο του πατέρα του, εργάστηκε για 30 σχεδόν χρόνια στον Pantheon που υπό τη διεύθυνσή του εξέδωσε πολλούς Ευρωπαίους συγγραφείς (Ζαν Πολ Σαρτρ, Μισέλ Φουκό, Μπόρις Πάστερνακ κ.α). Το 1990 ήρθε σε ρήξη με τους ιδιοκτήτες του ομίλου Random House που είχε εξαγοράσει τον Pantheon, αποχώρησε και ίδρυσε τον ανεξάρτητο μη κερδοσκοπικό εκδοτικό οίκο New Press. Σήμερα μοιράζει το χρόνο του μεταξύ Παρισιού και Νέας Υόρκης.
Κατά τη διάρκεια της επίσκεψης του στην Ελλάδα μίλησε δημόσια για τις απόψεις του και την προσωπική του εμπειρία στα σύγχρονα εκδοτικά ζητήματα, απόψεις που έχει εκφράσει και μέσα στα βιβλία του «Εκδόσεις χωρίς εκδότες» (Αιώρα, 2012) και «Οι λέξεις και το χρήμα» (Αιώρα, 2011). Ήταν επίσης προσκεκλημένος στη Διεθνή Έκθεση Βιβλίου της Θεσσαλονίκης συμμετείχε σε συζήτηση με θέμα «Ο πολιτισμός και οι νόμοι της αγοράς», ενώ στην Αθήνα έκανε δύο παρεμβάσεις, μία στο βιβλιοπωλείο Free Thinking Zone όπου πραγματοποιήθηκε συζήτηση με θέμα «Τι σόι δημοκρατία θέλουμε» κι άλλη μία σε ημερίδα στο Πάντειο Πανεπιστήμιο με θέμα «Η κρίση των μαζικών μέσων».
INFO
ANDRE SCHIFFRIN
Εκδόσεις χωρίς Εκδότες
Μετάφραση: Κίττυ Ξενάκη
Εκδόσεις Αιώρα
Σελ. 136, Τιμή € 11,00
