«Αργά ή γρήγορα η σήψη θα ανήκει στην Ιστορία»
«Ο θάνατος των ανθρώπων», Συνέντευξη
Μια ανεξήγητη κατάρα χτυπάει
την ανέμελη ζωή των κατοίκων ενός απομονωμένου χωριού στο νέο μυθιστόρημα του Δημήτρη Σωτάκη με τίτλο «Ο Θάνατος των Ανθρώπων» (Εκδ. Κέδρος). Στην προσπάθεια τους να ξεδιαλύνουν το μυστήριο θα οδηγηθούν στον τρόμο και από εκεί στον παραλογισμό, αποδεικνύοντας πως ο ανθρώπινος νους μπορεί να πάρει απίθανες κατευθύνσεις όταν βρεθεί σε αδιέξοδο.
Αν όλα αυτά σας φαίνονται μια επιγραμματική περιγραφή για πράγματα που ζούμε στη χώρα μας τα τελευταίο διάστημα, μάλλον δεν κάνετε λάθος! Από τους πιο ταλαντούχους και πρωτότυπους συγγραφείς της γενιάς του ο Δημήτρης Σωτάκης, με μια αποδεδειγμένη ικανότητα να διαισθάνεται τα «σημάδια των καιρών», πριν αυτά γίνουν θέματα κοινής λήψης, παρουσιάζει με το νέο του μυθιστόρημα ένα επίκαιρο, ευαίσθητο, γλαφυρό, αφαιρετικό και υπαινικτικό σχόλιο για μια «μικρή κοινωνία σε κρίση» χρησιμοποιώντας εύστοχα για μια ακόμη φορά, μια γλώσσα που χειρίζεται σαν να είναι η …μητρική του: Τη γλώσσα της αλληγορίας.
Συνέντευξη στην Ελπίδα Πασαμιχάλη
Ο Δημήτρης Σωτάκης μιλά στο Book Bar για το νέο του μυθιστόρημα, για την ανεξήγητη επιδημία που έπληξε τους κατοίκους της Θάλχης αλλά και για το «ανεξήγητο κακό» που έχει πλήξει τις ζωές όλων μας τον τελευταίο καιρό και τις παρενέργειές του στη συμπεριφορά και στις επιλογές μας.
«Ο θάνατος των ανθρώπων» ένα βιβλίο που κυκλοφορεί στην καρδιά της οικονομικής κρίσης, αποτελεί ένα είδος λογοτεχνικού σχολίου που σχετίζεται με αυτήν;
Και εγώ ο ίδιος δεν είμαι απόλυτα σίγουρος. Σε καμία περίπτωση δεν υπάρχει ξεκάθαρη προδιάθεση για κάτι τέτοιο, ωστόσο, μοιραία το συγκεκριμένο βιβλίο έχει το άρωμα της χρονικής περιόδου κατά την οποία γράφτηκε. Ως μια κοινότητα, της οποίας η αρμονία διαταράσσεται, είμαστε θύματα μιας χειροπιαστής κόλασης, που ξεδιπλώθηκε μπροστά στα μάτια μας. Με αυτή, λοιπόν, την έννοια, ο κόσμος του βιβλίου με τον δικό μας αληθινό κόσμο, έχουν ένα σημείο επαφής.
Η ιδέα της ανεξήγητης επιδημίας που εξολοθρεύει ανθρώπους και ζώα πως γεννήθηκε;
Η υπερβολή και το ενδεχόμενο της οριστικής απώλειας, γεννούν, στα μάτια μου, ευνοϊκές συνθήκες για το θεμέλιο μιας λογοτεχνικής συνθήκης. Ο αφανισμός, η επιδημία που εξαφανίζει το ανθρώπινο γένος, επιτρέπει στον ήρωα μου να επαναπροσδιορίσει τη θέση του μέσα στον κόσμο και να αναρωτηθεί τι στ’ αλήθεια γυρεύει στο σημείο του πλανήτη που βρέθηκε. Η ιδέα, λοιπόν, περισσότερο πηγάζει από τις συνέπειες των αλλόκοτων αυτών συνθηκών, από την παράνοια που, εν δυνάμει ,δημιουργεί μια θεμελιακή καταστροφή.
Υπάρχουν κοινά σημεία ανάμεσα στη συμπεριφορά των κατοίκων της Θάλχης που αντιμετωπίζουν ένα ανεξήγητο κακό και τη συμπεριφορά των ανθρώπων της εποχής μας μπροστά σε μια μεγάλη και γενικευμένη συμφορά;
Θεωρώ ότι το κοινό τους σημείο είναι η απελπισία, την οποία όμως, δε διαχειρίζονται με σωστό τρόπο. Οι κάτοικοι της Θάλχης επιλέγουν να ζήσουν μέσα σε μια ψευδαίσθηση, προτιμούν να γυρίσουν την πλάτη στον όλεθρο, προσποιούμενοι ότι ό, τι τους συμβαίνει είναι απλώς ένα ανόητο αστείο. «Εμείς», από την άλλη, βουλιάξαμε στη θλίψη, δεν εξετάζω τώρα αν δίκαια ή άδικα, όμως αυτό συνέβη, η σκοτεινιά, αυτή η θλιβερή ατμόσφαιρα, ακόμα και η οργή, κυριαρχούν σε πολλούς από τους κατοίκους της δικής μας Θάλχης.
Ο «Θάνατος των ανθρώπων» είναι το έβδομο μυθιστόρημα σου. Αν σου ζητούσα να κάνεις έναν ευρύτερο «απολογισμό» στη θεματολογία σου, ποιες ομοιότητες και ποιες διαφορές εντοπίζεις στα τελευταία σου βιβλία σε σχέση με τα πρώτα;
Για όποιον έχει παρακολουθήσει τη δουλειά μου, τα τρία τελευταία μου βιβλία, «Η Παραφωνία», «Ο Άνθρωπος Καλαμπόκι» και «Το θαύμα της Αναπνοής», αλλά και η πολύ παλιότερη «Πράσινη Πόρτα», είναι μυθιστορήματα, που έχουν ως βασικό άξονα τις εμμονές. Οι ήρωες εγκλωβισμένοι στον εαυτό τους, παλεύουν με αόρατα τέρατα, προσπαθώντας να βάλουν μια τάξη στο εσωτερικό τους χάος. Στην ουσία, το λογοτεχνικό σχήμα που χαρακτηρίζει αυτά τα βιβλία είναι «Εγώ κι ο κόσμος», ο ένας αντιμέτωπος με όλους, κυρίως βέβαια με τον ίδιο του τον εαυτό. Στο «Θάνατο των Ανθρώπων», όμως, αυτό το σχήμα ανατρέπεται, αφού πρόκειται για ένα πολυφωνικό μυθιστόρημα, με πολλές διαστάσεις και άλλες ισορροπίες στη δόμησή του. Αυτή τη φορά, ο ήρωας ζει ανάμεσα σε ανθρώπους, οι οποίοι τον «περικυκλώνουν» σε όλες τις περιοχές του βιβλίου, βρίσκονται στα χωράφια του χωριού, στο καφενείο, είναι παρόντες, ώστε να του υπενθυμίζουν ότι δεν απολαμβάνει τη μοναξιά ως πολυτέλεια στις υπαρξιακές του αναζητήσεις.
«Οι Έλληνες σκέπασαν την
απογοήτευσή τους με θυμό»
Ποια διαπιστώνεις πως είναι η μεγαλύτερη αλλαγή που έφερε η οικονομική κρίση στους ανθρώπους γύρω σου;
Η οργή. Ο κραυγαλέος θυμός που διαπιστώνω, καθημερινά στη συμπεριφορά των ανθρώπων γύρω μου. Είμαι πλέον σίγουρος ότι οι Έλληνες σκέπασαν την απογοήτευσή τους με αυτόν τον απαράδεκτο θυμό, αρνούμενοι να σωριαστούν ηττημένοι από τη δυσαρέσκεια και τη στενοχώρια. Αυτό όμως οδηγεί στη συνέχεια του σε μια τέλεια αποχαύνωση, σε απάνθρωπες και αγενείς συμπεριφορές.
Ποια η μεγαλύτερη αλλαγή που έφερε η κρίση σε σένα τον ίδιο;
Δεν υπήρξε κάποια άσχημη τροπή στη ζωή μου, αυτό το διάστημα. Όμως πώς μπορεί κανείς να μη θλίβεται, όταν ζει σε αυτή την ατμόσφαιρα, όταν αυτό το πέπλο της ανησυχίας έχει καλύψει κάθε δραστηριότητα;
«Ασχοληθήκαμε με την πολιτική
για να ξορκίσουμε τον δαίμονα, αλλά
ο παράδεισος είναι ακόμη μακριά»
Το γεγονός ότι η κρίση μας έκανε να ασχοληθούμε με την πολιτική θεωρείς πως είναι όφελος;
Όχι. Ασχοληθήκαμε με την πολιτική, και τι έγινε στο τέλος; Πολιτικά, μάλλον επιστρέψαμε σε μια στερεοτυπική ομαλότητα, σε έναν ανιαρό, σχεδόν, συμβιβασμό. Ασχοληθήκαμε με την πολιτική για να ξορκίσουμε το δαίμονα, αλλά ο παράδεισος είναι, μάλλον, ακόμα μακριά.
Πιστεύεις ότι η κρίση μπορεί να μας κάνει πιο συνειδητούς πολίτες;
Θα μπορούσε να μας κάνει. Δεν εμπιστεύομαι την πολιτική μας ευελιξία, υπάρχουν ακόμη τόνοι λάσπης , τους οποίους πρέπει να πετάξουμε από πάνω μας, η ελληνική κοινωνία πάσχει από τη μεγαλύτερη ασθένεια που μπορεί να δηλητηριάσει μια κοινωνία, την άγνοια.
«Αργά ή γρήγορα αυτή η σήψη
θα ανήκει στην Ιστορία»
Αυτή την περίοδο της γενικευμένης αμφισβήτησης στο πολιτικό σύστημα, αρκετοί είναι εκείνοι που ζητούν από τους λογοτέχνες και τους πνευματικούς ανθρώπους να «σπάσουν τη σιωπή τους» Ποια είναι η δική σου γνώμη γι αυτό;
Δε νομίζω ότι ζήτησε ποτέ κανείς τη γνώμη μας. Κι αν τη ζήτησε, τη ζήτησε σχηματικά, για να κάνει το χρέος του. Οι καλλιτέχνες δεν είναι πια τόσο αναγκαίοι για τον πλανήτη Γη, όπως ήταν κάποτε, κι αυτό γιατί οι ανθρώπινες ομάδες δοκιμάζονται συνολικά από μια γενικευμένη παρακμή. Όμως, πιστεύω ότι αργά ή γρήγορα, αυτή η κατάσταση σήψης, θα ανήκει στην ιστορία.
«Υπάρχει μέσα μου μια άρνηση
για συμμετοχή σε οτιδήποτε συνολικό»
Στα περισσότερα βιβλία σου, όπως και στον «Θάνατο των ανθρώπων» χαρτογραφείται εμμέσως πλην σαφώς η αντιφατική σχέση του ανθρώπου με την κοινότητα. Η αντίφαση αυτή χαρακτηρίζει και τη δική σου σχέση μαζί της;
Υπάρχει σχεδόν πάντα μέσα μου μια άρνηση για συμμετοχή σε οτιδήποτε συνολικό. Κι όμως, αυτή η άρνηση δεν προκύπτει από τη συνειδητή ακύρωση του θεσμού της κοινότητας ως μία ομαδική εκδοχή της οργάνωσης των ανθρώπων, όσο από μια προσωπική μου αδυναμία να αποδεχτώ και τελικά να εγκρίνω τον εαυτό μου μέσα σε αυτήν. Ο εαυτός μου, στο πλαίσιο μιας συνειδητής μοναξιάς μεταμορφώνεται σε μια δημιουργική μονάδα, που φαντασιώνεται, υπάρχει με ζωντανές όλες του τις αισθήσεις και μεταμορφώνει αυτή την ησυχία σε κάτι δημιουργικό. Πάντως, όσο περνάνε τα χρόνια, απολαμβάνω με μεγάλη ένταση, να βρίσκομαι ανάμεσα σε ανθρώπους που εκτιμώ και είμαι βέβαιος ότι όσο και να ζούμε στο καβούκι μας, τους χρειαζόμαστε ανθρώπους, άλλωστε δεν έχουμε και τίποτ’ άλλο.
«Δεν νομίζω ότι θα ήμουν ποτέ έτοιμος
να ρισκάρω σε ένα παιχνίδι εξουσίας»
Θα μπορούσες να φανταστείς τον εαυτό σου σε θέση εξουσίας;
Σε θέση εξουσίας είναι κανείς, όταν μπορεί να αλλάξει τη ζωή των άλλων. Τα υπόλοιπα είναι ψευδαισθήσεις εξουσίας. Η εξουσία μπορεί να γεννήσει τέρατα, αλλά και θαύματα και νομίζω ότι δε θα ήμουν ποτέ έτοιμος να ρισκάρω σε ένα τέτοιο παιχνίδι.
Αυτή την εποχή, μεταξύ των άλλων, παρατηρείται και δραματική πτώση στις κυκλοφορίες των βιβλίων. Πιστεύεις ότι το καλό βιβλίο θα επιβιώσει και θα υπερισχύσει ή θα συμβεί το …αντίστροφο;
Είμαι σίγουρος ότι το καλό βιβλίο θα επιβιώσει. Όσοι διάβαζαν ή μάλλον αγόραζαν βιβλία μαζί με το αντηλιακό τους, δε θα το κάνουν πια, αντίθετα αυτοί που αγαπούν τη λογοτεχνία, θα την αγαπούν για πάντα, με αγνότητα και ένταση.
INFO
Ο θάνατος των ανθρώπων
Δημήτρης Σωτάκης
Εκδόσεις Κέδρος 2012
Σελ 304, Τιμή € 15,50
Σχετικά Θέματα
Βραβεία Athens Prize for Literature για τον Δημήτρη Σωτάκη και τον Μο Γιαν
