Έληξε η δικαστική διαμάχη για την ιδιοκτησία των σπάνιων χειρογράφων
Τα χειρόγραφα του Φραντς Κάφκα έχουν γίνει συνώνυμα
της σουρεαλιστικής βαναυσότητας και της ψυχολογικής αλλοτρίωσης. Το τελευταίο κεφάλαιο της περιπέτειάς του, που τελείωσε την περασμένη εβδομάδα σε μια αίθουσα δικαστηρίου του Τελ Αβίβ, είναι μια ιστορία θανάτου, πάθους, απληστίας και απάτης, που αναγιγνώσκεται περισσότερο σαν ένα αεροπορικό θρίλερ, παρά σαν ένα έργο του ασκητικού Τσέχου αριστοτέχνη του λόγου.
Του Μάθιου Κάλμαν από την Ιερουσαλήμ – The Independent
Μετάφραση: Δάφνη Μαρία Βουβάλη
Όπως είναι γνωστό, ο Κάφκα είχε ζητήσει από τον επιστήθιο φίλο του Μαξ Μπροντ να κάψει τα χειρόγραφά του όταν αυτός πεθάνει, πράγμα που συνέβη το 1924. Ωστόσο μετά τον θάνατο του Κάφκα, ο Μπροντ δημοσίευσε πολλά από τα χειρόγραφα, κατοχυρώνοντας την φήμη του Κάφκα ως ενός από τους μεγαλύτερους συγγραφείς του 20ού αιώνα. Όταν οι Ναζί εισέβαλαν στην Πράγα το 1939, ο Μπροντ διέφυγε στην Παλαιστίνη, μεταφέροντας τα χειρόγραφα του Κάφκα που είχαν διασωθεί, μαζί του.
Η κληρονομιά του Κάφκα “στο σφυρί”
Το χειρόγραφο της “Δίκης” στο Γερμανικό Αρχείο Λογοτεχνίας του Μπάρμπαχ
Όταν ο Μπροντ πέθανε στο Τελ Αβίβ το 1968, κληροδότησε το αρχείο του – στο οποίο συμπεριλαμβάνονταν τα χειρόγραφα του Κάφκα – στην γραμματέα και ερωμένη του Έστερ Χόφε, με την εντολή να «παραδοθούν» σε ένα δημόσιο ισραηλινό αρχείο.
Αντί όμως γι’ αυτό, η κυρία Χόφε διέσπασε την συλλογή, διασκορπίζοντάς την ανάμεσα στο διαμέρισμά της στο Τελ Αβίβ και σε τουλάχιστον 10 χρηματοθυρίδες στο Ισραήλ και στην Ελβετία, και άρχισε να πουλά κομμάτια της σε όποιον πλειοδοτούσε σε διάφορες δημοπρασίες. Ο μεγαλύτερος πλειοδότης ήταν το Γερμανικό Αρχείο Λογοτεχνίας του Μάρμπαχ, το οποίο και απέκτησε το γνήσιο χειρόγραφο της ‘Δίκης’ αντί 2 εκατομμυρίων δολαρίων το 1988.
Όταν πέθανε η κυρία Χόφε, σε ηλικία 101 ετών το 2007, κληροδότησε τις 40.000 σελίδες που απέμεναν στις ογδοντάρες κόρες της, Εύα Χόφε και Ρουθ Βίσλε, οι οποίες άρχισαν να κάνουν σχέδια για την πώληση της συλλογής στο Αρχείο του Μάρμπαχ.
Η συλλογή περιέχει το αδημοσίευτο ημερολόγιο του Μπροντ, το οποίο πιστεύεται ότι εμπεριέχει νέες αποκαλύψεις για την ζωή του Κάφκα, καθώς και σημειωματάρια γεμάτα με χειρόγραφα του Κάφκα, που ενδέχεται να περιέχουν καινούργιους λογοτεχνικούς θησαυρούς. Περιέχει επίσης αλληλογραφία ανάμεσα στον Κάφκα, τον Μπροντ και άλλους διακεκριμένους συγγραφείς, στους οποίους συμπεριλαμβάνεται ο Στέφαν Tσβάιχ.
Η παρέμβαση της Εθνικής Βιβλιοθήκης του Ισραήλ
Η Εθνική Βιβλιοθήκη του Ισραήλ παρενέβη εγείροντας νομική αμφισβήτηση κατά του κληροδοτήματος της κυρίας Χόφε, βασιζόμενη στους όρους της επιθυμίας του Μπροντ. Στο δικαστήριο, οι αδελφές προσκόμισαν ένα δισέλιδο αντίγραφο της τελικής διαθήκης του Μπροντ, το οποίο δεν εμπεριείχε το αυστηρώς διατυπωνόμενο αίτημα αυτού του τελευταίου, το αρχείο του να γίνει προσιτό στο κοινό. Σε απάντηση, η Εθνική Βιβλιοθήκη προσκόμισε το δικό της τετρασέλιδο αντίγραφο του ιδίου εγγράφου, με το κληροδότημα του Μπροντ. Η υπόθεση συνεχιζόταν επί πέντε χρόνια, αλλά οι αδελφές την έχασαν.
Ένα ταξίδι στο χρόνο, μια υπόθεση με πάθη
«Αυτή η υπόθεση, η περιπεπλεγμένη με πάθη, συζητούνταν στο δικαστήριο για ένα αρκετά μεγάλο χρονικό διάστημα, ανάμεσα σε θάλασσες, στεριές και εποχές. Δεν τυχαίνει κάθε μέρα, και βέβαια δεν αποτελεί υπόθεση ρουτίνας για έναν δικαστή, να μπορεί να αναδιφήσει μέσα στα βάθη της ιστορίας καθώς αυτή ξετυλίγεται μπροστά στα μάτια του κομμάτι-κομμάτι», έγραψε η δικαστής Τάλια Πάρντο Κούπελμαν στην ετυμηγορία της, την Παρασκευή 12 Οκτωβρίου 2012. Η δίκη, έγραψε, άνοιξε «ένα παράθυρο στις ζωές, τις επιθυμίες, τα άγχη και την ψυχή δύο από τους μεγαλύτερους στοχαστές του 20ού αιώνα». Η δικαστής αποφάνθηκε: «Λόγω των αυστηρών απαιτήσεων των αποδείξεων που έπρεπε να προσκομιστούν, δεν πιστεύω ότι οι ενάγοντες ικανοποιούσαν αυτές τις απαιτήσεις… το δώρο ποτέ δεν αποδόθηκε ολοκληρωτικά… Μπορούμε να προσδιορίσουμε ότι τα χειρόγραφα του Κάφκα, όπως και η περιουσία του Μπροντ, δεν αποδόθηκαν στους ενάγοντες ως δώρα».
Η δικαστής πρόσθεσε: «Ελπίζω ότι η κληρονομιά του νεκρού Μπροντ θα βρει επιτέλους την θέση της, σύμφωνα με τις επιθυμίες του θανόντος», κι έδωσε εντολή στην Εύα Χόφε, (η αδελφή της πέθανε φέτος), να καταβάλει δικαστικά έξοδα ύψους μεγαλύτερου των 15.000 λιρών. Η κυρία Χόφε δήλωσε ότι θα ασκήσει έφεση.
Μέχρι να τελειώσει η δικαστική διαδικασία, κανείς δεν μπορεί να ξέρει τι υπάρχει μέσα στα χειρόγραφα, κάτι που δημιουργεί την πιθανότητα η ‘λύση’ στο έργο του Κάφκα να μην έχει ακόμη γραφτεί. «Νομίζω ότι εκεί υπάρχει ένα ημερολόγιο, το οποίο αφηγείται την ιστορία της συνάντησης του Μπροντ με τον Κάφκα, και το πώς έγιναν φίλοι», δήλωσε ο Σίμον Σάντμπανκ, επίτιμος καθηγητής της Αγγλικής στο Εβραϊκό Πανεπιστήμιο, και συγγραφέας του ‘AfterKafka’.
«Ο Μπροντ ήταν ο πλησιέστερος άνθρωπος στον Κάφκα. Ήταν φίλος του από το γυμνάσιο μέχρι το τέλος του», πρόσθεσε ο καθηγητής Σάντμπανκ. «Ήταν αυτός από τον οποίο ο Κάφκα ζήτησε να κάψει τα χειρόγραφά του, κι εκείνος αρνήθηκε. Αυτό αποτελεί μεγάλο επίτευγμα. Δεν ξέρω να υπάρχει κανένα γραπτό του Μπροντ, μέσα στο οποίο να εξηγεί γιατί. Θα ήταν ενδιαφέρον».
Η συλλογή θα εκτεθεί δημοσίως και πιθανόν θα αναρτηθεί στο Ιντερνετ
Ο Ντέιβιντ Μπλούμπεργκ, πρόεδρος της Εθνικής Βιβλιοθήκης του Ισραήλ, δήλωσε ότι η συλλογή θα καταγραφεί, και θα εκτεθεί δημοσίως όσο το δυνατόν γρηγορότερα. Είπε: «Δεν ξέρουμε τι ακριβώς βρίσκεται εκεί μέσα, αλλά η εμπειρία μας με την ενασχόληση με παρόμοιες συλλογές και αρχεία στο παρελθόν, μας δείχνει ότι μπορεί κανείς πάντα να περιμένει εκπλήξεις. Πάντα υπάρχουν μέσα σ’ αυτά τα αρχεία πράγματα, που δεν φαντάζεσαι ότι θα βρεις».
Ο κύριος Μπλούμπεργκ είπε ότι κανείς δεν τρέφει εχθρικά συναισθήματα απέναντι στο αρχείο του Μάρμπαχ. «Είμαι έτοιμος να συνεργαστώ μαζί τους, υπό την προϋπόθεση ότι τα πάντα θα είναι προσιτά στο κοινό». Και πρόσθεσε: «Η ετυμηγορία είναι λίγο πονηρή. Λέει ότι αν γεννηθεί κάποιο εισόδημα από την δημοσίευση του αρχείου, οι αδελφές θα είναι οι δικαιούχοι. Εμείς δεν προτιθέμεθα να βγάλουμε χρήματα. Δεν έχουμε καμία πρόθεση να μετατρέψουμε το θέμα σε επιχείρηση».
Ο κύριος Μπλούμπεργκ είπε ότι το κύριο ενδιαφέρον του, είναι να διασφαλίσει ότι η ισραηλινή και η εβραϊκή πολιτιστική κληρονομιά είναι ανοιχτή τόσο στους διανοούμενους, όσο και στο κοινό. «Ανοίγουμε τις συλλογές σε όλους», είπε. «Αν μπορούμε να φορτώσουμε χιλιάδες σελίδες στο Ιντερνέτ, θα είμαστε ευτυχείς να το κάνουμε».
Πράγα-Βερολίνο-Οξφόρδη: Τα ταξίδια των υπολοίπων έργων του Κάφκα
Ο Κάφκα είχε ζητήσει από την τελευταία ερωμένη του, Ντόρα Ντιάμαντ, να κάψει μερικά από τα γραπτά του, αλλά αυτή περιέσωσε περισσότερα απ’ όσα κατέστρεψε. Η Ντιάμαντ πιστεύεται ότι δεν αποχωριζόταν ποτέ 35 γράμματα και 20 σημειωματάρια, τα οποία όμως κατασχέθηκαν σε μια έφοδο της Γκεστάπο στο σπίτι της στο Βερολίνο το 1933, και κανείς δεν τα ξαναείδε έκτοτε. Το KafkaProject (Πρόγραμμα Κάφκα), το οποίο λειτουργεί για λογαριασμό του KafkaEstate στο Λονδίνο, εξακολουθεί να αναζητά τα έγγραφα.
Η Βιβλιοθήκη Μποντλέιαν στην Οξφόρδη έχει στην κατοχή της την πλειοψηφία των χειρογράφων του Κάφκα που διασώζονται. Το 1956 οι συγγενείς του Κάφκα είχαν αξιώσει την επιστροφή από τον Μαξ Μπροντ των περισσοτέρων από αυτά. Τα φύλαγαν μέσα σε ένα υπόγειο στην Ζυρίχη, μέχρις ότου ο διανοητής του Κάφκα Σερ Μάλκομ Πάσλεϊ, έπεισε την οικογένεια να τα παραδώσει στην Οξφόρδη, το 1961.
Σχετικά Θέματα
Εκδίδονται τα “φυλακισμένα” χειρόγραφα του Φραντς Κάφκα
