ΚΑΡΛΟΣ ΦΟΥΕΝΤΕΣ*
Ο συγγραφέας ως συνείδηση ενός έθνους
Για το Μεξικό που μας ….μοιάζει, για τη Λογοτεχνία, την Αριστερά και την Επανάσταση
«Ο πατέρας μου ήταν διπλωμάτης
και ταξίδευε πολύ σε ολόκληρη την αμερικανική ήπειρο. Στα μαθητικά μου χρόνια περνούσα τον χειμώνα σε σχολεία στην Ουάσιγκτον, και τα καλοκαίρια σε σχολεία στο Μεξικό. Είχα δηλαδή δύο σχολεία, δύο γλώσσες, δύο διαφορετικές αντιλήψεις του κόσμου: τη βορειοαμερικανική της εποχής του Ρούζβελτ και του Νιου Ντιλ, και τη μεξικανική της εποχής της Επανάστασης. Ζούσα και τις δύο αυτές συνθήκες συμπληρωματικά τη μια προς την άλλη μέχρι τον Μάρτιο του ’38. Μέχρι τότε ήμουν πολύ δημοφιλής στο σχολείο μου στην Ουάσιγκτον, συμμετείχα σε θεατρικές παραστάσεις, έγραφα κείμενα,ήμουν ένα απόλυτα φυσιολογικό παιδί. Στις 18 Μαρτίου όμως του ’38, ο Πρόεδρος του Μεξικού Λάζαρο Κάρδενας εθνικοποίησε τον πετρελαϊκό πλούτο της χώρας. Εκείνη λοιπόν τη μέρα ξαφνικά ένιωσα ένας στιγματισμένος, κάποιος που οι συμμαθητές του έπρεπε να απομονώσουν ως ξένο και κομουνιστή. Διότι αυτή την πράξη επαναπατρισμού του εθνικού μας πλούτου που μέχρι τότε εκμεταλλεύονταν οι ξένες εταιρείες, οι Βορειοαμερικανοί την αντιμετώπισαν ως ληστρική πράξη.
»Ήμουν λοιπόν γιος διπλωμάτη στα χρόνια της Επανάστασης. Ο πατέρας μου όφειλε να υπερασπίζεται τους επαναστατικούς νόμους, την εθνικοποίηση του πετρελαίου, τον διαχωρισμό Κράτους και Εκκλησίας. Κι όλα αυτά παρουσιάζονταν στην παγκόσμια κοινή γνώμη ως φρικαλεότητες, ενώ το Μεξικό παρουσιαζόταν ως η χώρα της αναρχίας, της άκρατης βίας, της απόλυτης σύγχυσης. Χρειάστηκε, λοιπόν, από νωρίς να συνειδητοποιήσω ότι η χώρα μου ήταν μια χώρα που δεχόταν έντονη κριτική. Θυμάμαι, μια φορά, θα ήμουν εννιά χρονών, είχαμε πάει με τον πατέρα μου να δούμε μια ταινία, το Man of conquest, που είχε ως θέμα της την απόσχιση του Τέξας από το Μεξικό. Ουσιαστικά ήταν η βιογραφία του Σαμ Χιούστον, το όνομα του οποίου έχει πάρει η πρωτεύουσα του Τέξας. Σε μια σκηνή με έντονο αντιμεξικάνικο χρώμα, σηκώθηκα όρθιος πάνω στην καρέκλα μου και άρχισα να φωνάζω: “Ζήτω το Μεξικό! Θάνατος στους Γκρίνγκος!” Φυσικά ο πατέρας μου με τράβηξε αμέσως έξω από το σινεμά, εγώ όμως ήμουν πανευτυχής που είχα μπορέσει να εκφράσω την εθνική μου συνείδηση”.
[……..]
Ο Κάρλος Φουέντες είναι ένας πολυγραφότατος συγγραφέας. Έχει πάντα ένα μυθιστόρημα πάνω στο γραφείο του και άλλα πέντε, μισοδουλεμένα, στο συρτάρι. Όταν αισθάνεται έτοιμος να συνεχίσει ένα από αυτά, το ανασύρει από το συρτάρι, το ολοκληρώνει, κι ύστερα το παραδίδει στη μεγάλη του κόρη για δακτυλογράφηση.
Μόνιμο θέμα του το Μεξικό. «Ο Τζον Ντον Πάσος ασχολήθηκε σε όλη του τη ζωή με τις ΗΠΑ, ο Φρανσουά Μοριάκ με τη Γαλλία, ο Μοράβια με την Ιταλία, ο Καζαντζάκης με την Ελλάδα. Δεν μπορούμε να είμαστε όλοι Χένρι Τζέιμς, ο οποίος ήταν αληθινός κοσμοπολίτης και τοποθετούσε τις ιστορίες του το ίδιο εύκολα στην Ιταλία, στην Αγγλία ή στις ΗΠΑ. Οι ρίζες μου είναι στο Μεξικό, η φαντασία μου κατοικεί εδώ».
Πολλά από τα έργα του είναι γνωστά και στην Ελλάδα. Η Αύρα, γραμμένη το 1962, ήρθε στην επικαιρότητα πάλι πριν από μερικά χρόνια όταν ο υπουργός Εργασίας του Μεξικού προκάλεσε την απόλυση μιας καθηγήτριας η οποία παρακίνησε τους μαθητές της (μαζί και την κόρη του υπουργού) να διαβάσουν τη νουβέλα. Ο υπουργός σοκαρίστηκε, διότι ένα ζευγάρι, στη νουβέλα, κάνει έρωτα κάτω από τον εσταυρωμένο. Η αντίδραση του συγγραφέα ήταν ειρωνική: όλοι στο Μεξικό, είπε, έχουν έναν εσταυρωμένο πάνω από το κρεβάτι τους, και κάνουν έρωτα κάτω από αυτόν. Ποιο, λοιπόν, το πρόβλημα;
«Είμαστε ένα μείγμα από διαφορετικές κουλτούρες: έχουμε την ινδιάνικη κουλτούρα, την ισπανο-ευρωπαϊκή κουλτούρα, την κουλτούρα των μιγάδων, γεγονός που μας κάνει έναν λαό γεμάτο αντιφάσεις. Δεν νοείται Μεξικό χωρίς το ινδιάνικο ή το ισπανικό στοιχείο, παρότι το 80% από εμάς είμαστε μιγάδες. Μόνο το 10%είναι “καθαροί” Ινδιάνοι, κι ένα άλλο 10%“καθαροί” λευκοί. Αν δεν συνειδητοποιήσουμε λοιπόν αυτή την πολιτισμική μας επιμειξία δεν θα μπορέσουμε ποτέ να συνειδητοποιήσουμε ποιοι ακριβώς είμαστε, τις αντιφάσεις και τα επιτεύγματά μας. Διότι η πολιτισμική επιμειξία είναι αυτή που δίνει στο Μεξικό τον ιδιαίτερο χαρακτήρα του.
»Γράφω για την Ιστορία του Μεξικού, αλλά δεν μένω ποτέ στην “αντικειμενική” αλήθεια. Αυτού του είδους η αλήθεια δεν με ενδιαφέρει, με ενδιαφέρει κάτι άλλο, πολύ συγκεκριμένο: το σημείο στο οποίο διασταυρώνεται το κοινωνικό με το ατομικό γεγονός. Το σημείο στο οποίο το άτομο συναντάει την κοινωνία, άρα και την Ιστορία: αυτή είναι η διασταύρωση που με ενδιαφέρει. Δεν με ενδιαφέρει ο Αρτέμιο Κρους επειδή συμμετείχε στη μεξικάνικη επανάσταση. Συμμετείχε ακριβώς όπως ο Φαμπρίτσιο ντελ Ντόνγκο συμμετείχε στη μάχη του Βατερλό, δηλαδή χωρίς να έχει συνειδητοποιήσει πού ακριβώς βρίσκεται. Πολλοί χαρακτήρες ευρωπαϊκών μυθιστορημάτων διαδραματίζονται σε μια συγκεκριμένη στιγμή της Ιστορίας, αλλά δεν έμειναν εκεί, πήγαν παραπέρα, ή ίσως πίσω από αυτή.
»Η Επανάσταση υπήρξε ένα ορόσημο για το Μεξικό. Έφερε στο προσκήνιο όλα εκείνα τα στοιχεία της ζωής μας που η δικτατορία του Πορφύριο Ντίας είχε μεταμφιέσει. Βλέπετε, ο Ντίας, όπως πολλοί άλλοι λατινοαμερικάνοι πολιτικοί, πίστευε ότι αν μοιάζαμε στην Ευρώπη, θα προοδεύαμε όπως η Ευρώπη, ξεχνώντας ότι η μισή χώρα ζούσε στην απόλυτη φτώχια. Κι αυτό βγήκε στην επιφάνεια με τη Μεξικάνικη Επανάσταση. Ίσως ξέρετε μια περίφημη φωτογραφία που δείχνει έναν Ζαπατίστα να πίνει καφέ στο Σάνμπορνς, ένα πολύ γνωστό και αριστοκρατικό κέντρο του Μεξικού: κάθεται με το μεγάλο ψάθινο καπέλο του, με το τουφέκι στο χέρι και μια μεγάλη ουλή στο πρόσωπο – μια μεγάλη ανατροπή για την κοινωνία του τότε. Τώρα βεβαίως μπαίνουμε πια σε μια άλλη εποχή, αλλά τα παιδικά μου χρόνια σημαδεύτηκαν από την επανάσταση.
»Σε ανύποπτο χρόνο ο Νερούδα είχε πει ότι όλοι οι συγγραφείς της Λατινικής Αμερικής κουβαλάνε στους ώμους τους ένα βαρύ φορτίο, τις πατρίδες τους. Σκέφτομαι ότι σήμερα η αλήθεια αυτή του Νερούδα ισχύει πολύ λιγότερο: η κοινωνική ευθύνη των συγγραφέων έχει αλλάξει με την πάροδο του χρόνου. Η ευθύνη τους πλέον έχει επικεντρωθεί στη φαντασία και στη γλώσσα που χρησιμοποιούν καθώς προσπαθούν να περιγράψουν την κοινωνία στην οποία ζουν. Να έχει αυτό δευτερεύουσα σημασία; Όχι! Το πρώτο πράγμα που κάνει ένα ολοκληρωτικό καθεστώς είναι να απαγορεύει τους συγγραφείς, να καίει τα βιβλία τους και να τους φυλακίζει. Αυτό και μόνο αποδεικνύει ότι οι συγγραφείς είναι σημαντικότεροι από ό,τι συνήθως πιστεύουμε στις δημοκρατικές κοινωνίες. Γι’ αυτό και είναι σημαντικό να παραμένουμε πιστοί στη φαντασία και στη γλώσσα ως πηγή του έργου μας. Αν, βεβαίως, θέλεις να στρατευτείς σε ένα πολιτικό κίνημα ή κόμμα, αν θέλεις να γίνεις πολιτικό πρόσωπο, είσαι ελεύθερος να το κάνεις. Εγώ αυτό έκανα σε όλη μου τη ζωή. Άλλοι συγγραφείς δεν το κάνουν. Δεν τους κατηγορώ, μου αρκεί να κάνουν τη δουλειά τους ασκώντας την εξουσία της φαντασίας και της γλώσσας.
»Ζούμε μια περίοδο παρακμής της Αριστεράς σε παγκόσμιο επίπεδο. Για πολλά χρόνια η Αριστερά πίστευε ότι μπορούσε να ζήσει περιφρονώντας τις δημοκρατικές διαδικασίες. Αποδείχθηκε ότι ήταν λάθος. Αριστερά χωρίς δημοκρατία δεν μπορεί να υπάρξει. Όπως δεν μπορεί να υπάρξει Αριστερά όταν κοιτάζει τον κόσμο μέσα από τα δόγματα και δεν σκύβει στα πραγματικά του προβλήματα. Ίσως σήμερα να γεννιέται μια νέα Αριστερά, ίσως αντί για τις μεγάλες κινητοποιήσεις του παρελθόντος να έχουμε μικρότερα κινήματα που θα ασχολούνται με υπαρκτά προβλήματα. Έχουμε πρόβλημα με το σύστημα υγείας στο Μεξικό; Ποιος θα ενδιαφερθεί αν όχι η Αριστερά; Επιμένει η Δεξιά στα θρησκευτικά σχολεία; Εμείς οι αριστεροί πρέπει να παλέψουμε ώστε η δημόσια εκπαίδευση να μην έχει θρησκευτικό χαρακτήρα.
»Είναι νομίζω φανερό ότι η εποχή της παγκοσμιοποίησης δεν επιτρέπει πλέον τις ένοπλες επαναστάσεις, με την κλασική έννοια του όρου. Πάρτε, για παράδειγμα, την εξέγερση των Τσιάπας στο Μεξικό. Ήταν μια προσπάθεια ένοπλης επανάστασης η οποία μπορεί να αφύπνισε τη συνείδηση της χώρας αλλά δεν πήγε πολύ μακριά. Οι μηχανισμοί της κυβέρνησης την εξουδετέρωσαν πολύ εύκολα, κτίζοντας μερικά σχολεία εδώ κι εκεί, και φτιάχνοντας κάποιους αυτοκινητόδρομους. Υπάρχουν πολλοί τρόποι σήμερα για να κόψεις τα φτερά ενός επαναστατικού κινήματος. Η ανάγκη βέβαια για αλλαγή, η ανάγκη για μια πιο δίκαιη κοινωνία εξα κολουθεί να υπάρχει.
»Στη Λατινική Αμερική έχουμε όμως ένα σαφές παράδειγμα διάστασης ανάμεσα στην επιθυμία για περισσότερους δημοκρατικούς θεσμούς, για ελεύθερο Τύπο και ελεύθερα συνδικάτα, θεσμούς τους οποίους σιγά σιγά κατακτούμε, και την ανάγκη να μειώσουμε τον αριθμό των ανθρώπων που εξακολουθούν να ζουν κάτω από το όριο της φτώχιας. Αν δεν καταφέρει η Δημοκρατία να προσφέρει φαγητό, μόρφωση, στέγαση στα εκατομμύρια των μη προνομιούχων Λατινοαμερικανών, τότε οι δημοκρατικοί θεσμοί που καταφέραμε να κατακτήσουμε θα κινδυνεύσουν. Είναι επιτακτική ανάγκη η Δημοκρατία να λύσει όλα τα σοβαρά κοινωνικά προβλήματα για να επιβιώσει».
* Προδημοσίευση από το υπό έκδοση βιβλίο του Ανταίου Χρυσοστομίδη
INFO
Το βιβλίο Οι κεραίες της εποχής μου του Ανταίου Χρυσοστομίδη, θα κυκλοφορήσει από τις Εκδόσεις Καστανιώτη.
To βιβλίο βασίστηκε στην ομώνυμη τηλεοπτική σειρά, που παρουσιάζει ο Ανταίος Χρυσοστομίδης με την Μικέλα Χαρουλάρη, στην κρατική τηλεόραση.
Περίληψη
Το βιβλίο αυτό –όπως άλλωστε και η ομώνυμη τηλεοπτική εκπομπή στην οποία βασίστηκε– δεν απευθύνεται μονάχα στους λάτρεις της λογοτεχνίας αλλά σε ένα πολύ ευρύτερο κοινό, το οποίο παραμένει ευαίσθητο στα προβλήματα και στις αναζητήσεις του καιρού μας. Μεταγράφοντας τις συζητήσεις που έκανε είτε μόνος είτε με τη Μικέλα Χαρτουλάρη με τους 33 διάσημους συγγραφείς αυτού του τόμου, ο Ανταίος Χρυσοστομίδης στρέφει κάθε φορά τη ματιά του σε ένα συγκεκριμένο θέμα ανάλογα με τα ενδιαφέροντα του συνομιλητή του. Θέματα που αφορούν την εποχή μας –τα προβλήματα της δημοκρατίας στον δυτικό κόσμο, ο θρησκευτικός φανατισμός, το πρόβλημα των εθνικισμών, η κρίση ηθικών αξιών, ο ρατσισμός, τα ευρωπαϊκά ιστορικά τραύματα, η σεξουαλική ελευθερία– διασταυρώνονται συνεχώς με θέματα που αφορούν τη λογοτεχνία, το μέλλον της, τη θετική ή μερικές φορές αρνητική επίδρασή της στην κοινωνία. Μια περιδιάβαση σε έναν κόσμο μαγικό γραμμένη σχεδόν σαν μυθιστόρημα.
Νικολό Αμανίτι • Μάργκαρετ Άτγουντ • Μωρίς Αττιά
Μάρτιν Βάλζερ • Μάριο Βάργκας Λιόσα (Νόμπελ 2010)
Γκαμάλ Αλ Γιτάνι • Ναντίν Γκόρντιμερ (Νόμπελ 1991)
Χανς Μάγκνους Εντσεσμπέργκερ • Χαβιέρ Θέρκας
Αντρέα Καμιλέρι • Ντάνιελ Κέλμαν • Χανίφ Κιουρέισι
Τζον Λε Καρέ • Κλάουντιο Μάγκρις • Βλαντίμιρ Μακάνιν
Ίαν ΜακΓιούαν • Νόρμαν Μάνεα • Χάρι Μούλις • Τζον Μπάνβιλ
Άμος Οζ • Πολ Όστερ • Ορχάν Παμούκ (Νόμπελ 2006)
Τζορτζ Πελεκάνος • Σέρχιο Πιτόλ • Σαντιάγο Ρονκαλιόλο
Ζοζέ Σαραμάγκου (Νόμπελ 1998) • Ίνγκο Σούλτσε
Αντόνιο Ταμπούκι • Π. Ντ. Τζέιμς • Ντάριο Φο (Νόμπελ 1997)
Κάρλος Φουέντες • Γιασμίνα Χάντρα • Άλαν Χόλινγκχερστ
Σχετικά Θέματα
Έφυγε από τη ζωή ο συγγραφέας Κάρλος Φουέντες
