Όταν τα φορτία γίνονται …σακιά
Πολυσυζητημένο και πολυδιαβασμένο το βιβλίο «Τα σακιά» της Ιωάννας Καρυστιάνη. Ένα μυθιστόρημα που βρέθηκε για πολύ καιρό στις πρώτες θέσεις των ευπώλητων και τιμήθηκε με το Βραβείο Μυθιστορήματος του περιοδικού Διαβάζω.
Η Ιωάννα Καρυστιάνη είναι μια ιδιαίτερη προσωπικότητα στη μεταπολιτευτική ελληνική λογοτεχνία και ασφαλώς έχει μια πολύ ξεχωριστή θέση στην κατηγορία της λεγόμενης γυναικείας λογοτεχνίας, όπου αναπόφευκτα εντάσσεται λόγω φύλου. Ξεχωριστή θέση, διότι το ύφος γραφής και η θεματολογία στα βιβλία της δεν έχει τίποτα το ανάλαφρο ή το ρηχό που να την συνδέει με τα τυπικά βιβλία της γυναικείας γραφής. Αντιθέτως έχουν βάρος. Και μερικές φορές το βάρος αυτό γίνεται πολύ μεγάλο, σχεδόν ασήκωτο. Ένα φορτίο σαν αυτό στο οποίο παραπέμπει και ο τίτλος του βιβλίου της «Τα σακιά».
Της Ελπίδας Πασαμιχάλη
Το ίδιο ισχύει και με τους ήρωες και τις ηρωίδες της. Δημιουργεί πρόσωπα αρχετυπικά. Πρόσωπα που μπορεί να ζουν στο σήμερα, αλλά οι ρίζες τους στο παρελθόν είναι πολύ βαθιές. Κουβαλάνε μνήμες, παραδόσεις, βιώματα, ακόμη και παραισθήσεις που έρχονται από άλλες εποχές. Είναι οι ίδιες οι μνήμες και οι παραδόσεις του Έλληνα στο πέρασμα των αιώνων. Μια μνήμη που απουσιάζει εν τέλει, καλώς ή κακώς, από την πλειοψηφία των Ελλήνων αναγνωστών και δίνει στα έργα της την αίσθηση ότι έρχονται από άλλες εποχές. Και μερικές φορές ξενίζει.
Τέτοιου είδους αρχετυπικό πρόσωπο είναι και η ηρωίδα στα «Σακιά» η Βιβή Χολέβα. Είναι η μάνα ενός νεαρού βιαστή και δολοφόνου, που καταδίδει το γιό της στην αστυνομία. Και μόνο η υπόθεση του βιβλίου είναι συγκλονιστική. Μπορεί κανείς να φαντασθεί τα διλήμματα, τα αδιέξοδα, την παράνοια και εν τέλει το σπαραγμό που βρίσκεται πίσω από τα πρόσωπα και το δράμα τους. Το τέρας και η μάνα του. Ή αλλιώς η μάνα του τέρατος. Ο Γιάννης ο φονιάς, για να θυμηθούμε το υπέροχο ποίημα του Νίκου Γκάτσου. Αυτά είναι «Τα σακιά». Αυτά είναι τα βαριά, ασήκωτα φορτία που στιγματίζουν τους ανθρώπους για όλη τους τη ζωή και δεν μπορούν να τα μοιραστούν με κανέναν άλλο. Αυτός είναι ο πραγματικός Γολγοθάς….
Η τραγωδία και ο κατά Αριστοτέλη ορισμός της
Η υπόθεση παραπέμπει από κάθε άποψη σε θεματολογία τραγωδίας. Όμως στο σημείο αυτό έρχεται ο ίδιος ο ορισμός του Αριστοτέλη για την τραγωδία και ….αντιστέκεται!
Τον θυμίζουμε: « Ἐστὶν οὖν τραγωδία μίμησις πράξεως σπουδαίας καὶ τελείας, μέγεθος ἐχούσης, ἡδυσμένῳ λόγῳ, χωρὶς ἑκάστῳ τῶν εἰδὼν ἐν τοῖς μορίοις, δρώντων καὶ οὐ δι’ ἀπαγγελίας, δι’ ἐλέου καὶ φόβου περαίνουσα τὴν τῶν τοιούτων παθημάτων κάθαρσιν»
Μετάφραση: “Είναι λοιπόν η τραγωδία μίμηση (δηλ. αναπαράσταση επί σκηνής) πράξης σημαντικής και ολοκληρωμένης, η οποία έχει κάποια διάρκεια, με λόγο ποιητικό (“γλυκό” ή “διανθισμένο”, στην κυριολεξία), τα μέρη της οποίας διαφέρουν στη φόρμα τους, που παριστάνεται ενεργά και δεν απαγγέλλεται, η οποία προκαλώντας τη συμπάθεια και το φόβο του θεατή τον αποκαθάρει (λυτρώνει) από παρόμοια ψυχικά συναισθήματα” (πηγή και μετάφραση Βικιπαίδεια)
Μια τραγωδία με Μίμηση αλλά δυσκολίες στην …Πράξη
Διαβάζοντας λοιπόν κανείς το βιβλίο της Ιωάννας Καρυστιάνη θα διαπιστώσει ότι έχει σοβαρή αδυναμία σε σχέση με την «Μίμηση της πράξης» . Διότι η ίδια η «πράξη» παρουσιάζει πολλά προβλήματα. Μοιάζει σαν η συγγραφέας να διστάζει μπροστά σε αυτό που έχει να πει, σαν να δειλιάζει ίσως για τις ίδιες τις πράξεις των ηρώων της. Σαν να φοβάται κάτι…
Έτσι ενώ με ένα τέτοιο θέμα κυριολεκτικά συγκλονιστικό, θα έπρεπε εξαρχής να εισάγει τον αναγνώστη στον πυρήνα του δράματος , το καθυστερεί τόσο πολύ, που στο τέλος τον κουράζει. Χαοτικές περιγραφές, κουραστικές αναδρομές, άφθονες λεπτομέρειες, αναλύσεις και η …Πράξη, η μεγάλη κατά Αριστοτέλη πράξη, απουσιάζει σχεδόν τελείως! Το κείμενο ξεφεύγει, ακολουθεί τη δική του γλαφυρή μεν, αλλά σε λάθος κατεύθυνση πορεία και τελικά δεν ξέρεις σε ποια ακριβώς κατηγορία λόγου να το εντάξεις.
Το μυθιστόρημα, σαν λογοτεχνικό είδος, δεν είναι ούτε μελέτη, ούτε δοκίμιο, ούτε φιλοσοφική πραγματεία ούτε βεβαίως ποίηση. H Μίμηση και η Πράξη της τραγωδίας, στηρίζουν την αρχιτεκτονική του μυθιστορήματος. Οι χαρακτήρες γίνονται το μέσον να ξεδιπλωθούν. Το μυθιστόρημα δεν μπορεί να αναλώνεται στα «περί», αλλά να μιλά για το «δια ταύτα». Και αν το «δια ταύτα» σοκάρει, αν η ίδια η Πράξη σοκάρει, όπως συμβαίνει με όλες τις πράξεις στις τραγωδίες, από τον Οιδίποδα μέχρι τη Μήδεια, εκεί ακριβώς φαίνεται η δύναμη συγγραφέα.
Η δύναμη
Η δύναμη της Ιωάννας Καρυστιάνη στην προκειμένη περίπτωση είναι πως μπόρεσε να δει στο πρόσωπο της δικής της «Μάνας» την τραγική σύγκρουση ανάμεσα στο μητρικό αίσθημα και την κοινωνική συνείδηση, δηλαδή την ηθική. Και όλα αυτά σε μια εποχή και σε μια σύγχρονη Ελλάδα που βυθίζεται όλο και περισσότερο στον αμοραλισμό και την ηθική αφασία. Ένα παρακμιακό σκηνικό που περιγράφεται ανάγλυφα στο βιβλίο. Σε αυτές τις βάρβαρες συνθήκες η Βιβή Χολέβα και ο Λίνος αποκαλύπτονται ως εξιλαστήρια θύματα και ο καθένας τους θα κουβαλήσει μόνος το …σακί του!
INFO
«Τα σακιά»
ΙΩΑΝΝΑ ΚΑΡΥΣΤΙΑΝΗ
ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΚΑΣΤΑΝΙΩΤΗ 2010
