«Ο Ναγκίμπ Μαφχούζ υπήρξε μεγάλο σχολείο για μένα»
Κορυφαία μεταφράστρια της αραβικής λογοτεχνίας στην Ελλάδα, έχοντας μεταφράσει το μεγαλύτερο μέρος από το έργο του Αιγύπτιου νομπελίστα συγγραφέα Ναγκίμπ Μαφχούζ αλλά και το Κοράνι, η Πέρσα Κουμούτση έχει στο ενεργητικό της και τέσσερα πρωτότυπα συγγραφικά έργα. Με αφορμή το μυθιστόρημα «Καφέ Κλεμέντε», η συγγραφέας που έχει τιμηθεί με το Διεθνές Βραβείο «Κ.Π. Καβάφη», μιλά για τον ψυχαναλυτικό ρόλο της συγγραφικής δημιουργίας, για την επίδραση του μεταφραστικού της έργου στο λογοτεχνικό και σχολιάζει την άποψη ότι οι Έλληνες δεν διαβάζουν.
Συνέντευξη στην Ελπίδα Πασαμιχάλη
Γιατί γράφετε; Ποιο είναι το στοιχείο που κινεί τη συγγραφική σας δημιουργία;
Στην αρχή ήταν μια επίμονη ανάγκη να εκτονώσω συναισθήματα και ερωτηματικά που με βασάνιζαν καιρό, όπως η νοσταλγία, για παράδειγμα, ή προς τα πού έγερνε περισσότερο η ζυγαριά της πολιτισμικής μου ταυτότητας. Τώρα πια είναι μια ανάγκη να εξωτερικεύσω σκέψεις, συναισθήματα και αποκρυσταλλωμένες ιδέες που έχουν σωρευτεί μέσα μου ως απόρροια της διαδικασίας ωρίμανσης μου. σκέψεις και ιδέες που άλλοτε με βαραίνουν ως συνείδηση κι άλλοτε με προβληματίζουν. Η λογοτεχνία συχνά λειτουργεί ψυχαναλυτικά για τον δημιουργό.
Πώς εμπνευστήκατε την Ελισάβετ, την κεντρική ηρωίδα στο «Καφέ Κλεμέντε»;
Πάντα ήθελα να γράψω ένα βιβλίο όπου η τέχνη θα έπαιζε κυρίαρχο ρόλο στη ζωή και στην πορεία των ηρώων. Έτσι επινόησα την ηρωίδα του βιβλίου: μια εξαιρετικά ταλαντούχα ηθοποιό του μεσοπολέμου που συγχέει τον κόσμο του θεάτρου με εκείνο της πραγματικότητας, μια γυναίκα που είναι δοσμένη με πάθος στο υπερεγώ της, αλλά και στο δικό της ωραιοποιημένο κόσμο, επιλέγοντας να μένει ανέπαφη από τις πικρές αλήθειες της ζωής. Σφετερίζεται τη τέχνη προς όφελος της προκειμένου να ικανοποιήσει τις προσωπικές της επιδιώξεις και η τέχνη την εκδικείται, την καθιστά έρμαιο του ίδιου του ταλέντου της.
Ποια στοιχεία στο χαρακτήρα της ηρωίδας σας γοητεύουν και ποια σας απωθούν;
Θα έλεγα πως ο χαρακτήρας της Ελισάβετ ενσαρκώνει τη ρήση του Πιραντέλο για την τέχνη, δηλαδή πως: ” Η τέχνη εκδικείται την ίδια τη ζωή, γιατί η δική της δημιουργία είναι αληθινή, λυτρωμένη από το χρόνο, τα εμπόδια και τις μικρότητες!» Όσο για το δεύτερο σκέλος της ερώτησης, θα έλεγα πως τα αρνητικά στοιχεία είναι αυτά που με γοητεύουν περισσότερο. Οι αντιήρωες πάντα με συγκινούσαν, γιατί είναι πολύπλευροι και πιο ρεαλιστικοί. Το ωραιοποιημένο είναι πάντα ψεύτικο, δεν πείθει ένα ψαγμένο αναγνώστη.
Χαρακτήρες όπως η Ελισάβετ είναι η εξαίρεση ή ο κανόνας
για την εποχή μας που η βιομηχανία του θεάματος κυριαρχεί;
Η Ελισάβετ είναι η εξαίρεση ή ο κανόνας σε μια εποχή όπου η φιλοδοξία είναι το υπέρτατο αγαθό και η πιο αναγνωρισμένη αξία για ένα άνθρωπο; Σε αυτήν την περίπτωση η Ελισάβετ δεν είναι εξαίρεση. Όλοι είμαστε σαν την Ελισάβετ σε ένα μεγαλύτερο ή μικρότερο βαθμό. Η Ελισάβετ, θα έλεγα, πως είναι ένα μεγεθυσμένο ψήγμα της σκοτεινής πλευράς του εαυτού μας, της πλευράς εκείνης που σκέφτεται και δρα ατομιστικά και δίνεται με πάθος στις φιλοδοξίες του αγνοώντας τις συνέπειες.
Γιατί επιλέξατε την εποχή του Μεσοπολέμου ως χρόνο δράσης
για το μυθιστόρημα; Τι σημαίνει για σας εκείνη η εποχή;
Ο μεσοπόλεμος ανέκαθεν με γοήτευε ως εποχή, καθότι οι μεγαλύτερες κοινωνικοπολιτικές αλλαγές, αλλά και οι Avant guard τάσεις στην τέχνη διενεργήθηκαν σε αυτήν την εποχή. Έπειτα είναι ο προπομπός ενός από τους χειρότερους πολέμους που έγιναν ποτέ. Άρα ενέχει δυο σημαντικά στοιχεία: γοητεία και τη σκληρότητα. Το επέλεξα ως χρονικό πλαίσιο δράσης της ιστορίας μου, γιατί ταιριάζει στη ψυχοσύνθεση των ηρώων μου, ειδικά της κεντρικής ηρωίδας που διαθέτει αυτά τα δυο κυρίαρχα στοιχεία. Η ομορφιά υποχωρεί μπροστά στην σκληρότητα, το ίδιο και η τέχνη μπροστά στο πόλεμο.
Υπάρχουν ομοιότητες κατά τη γνώμη σας ανάμεσα σε εκείνη την εποχή, λίγο πριν το ξέσπασμα του Β’ Παγκοσμίου πολέμου και τη σημερινή που πλήττεται από την οικονομική κρίση;
Όλες οι εποχές μοιάζουν μεταξύ τους, γιατί ο άνθρωπος που πρωταγωνιστεί σε αυτές είναι πάντα ο ίδιος, εννοώ πως ο πυρήνας του είναι αμετάβλητος, ανεξάρτητα από τόπους, εποχές και κοινωνικοπολιτικά συστήματα.
Πιστεύετε ότι η οικονομική κρίση θα επηρεάσει το μέλλον του βιβλίου;
Φυσικά, αλλά όχι στο βαθμό που θα επηρεάσει το μέλλον άλλων ‘ αγαθών’ του πολιτισμού. Έπειτα πιστεύω πως το διαδίκτυο θα επηρεάσει το μέλλον του βιβλίου περισσότερο.
Συμφωνείτε με την εκτίμηση ότι οι Έλληνες δεν διαβάσουν;
Όχι, διαφωνώ. Οι Έλληνες διαβάζουν, αλλά το ζήτημα είναι τι διαβάζουν; Τα τελευταία χρόνια έχει διαμορφωθεί ένα αναγνωστικό κοινό το οποίο είναι απαίδευτο, ή για να ακριβολογήσω έχει εκπαιδευτεί να αναγνωρίζει μόνο ένα είδος ‘λογοτεχνίας’ και αυτό γιατί του προσφέρεται αφειδώς και μάλιστα σε ωραιοποιημένα πακέτα. Οτιδήποτε ξεφεύγει από το ‘πακέτο’ αυτό, από την πεπατημένη δηλαδή, τους ξενίζει, δεν το επιλέγουν. Την τάση αυτή συχνά ενθαρρύνουν οι εκδότες που βλέπουν το βιβλίο αποκλειστικά ως εμπορεύσιμο προϊόν. Έτσι το προωθούν με όσα μέσα διαθέτουν επισκιάζοντας τα άλλα. Επίσης οι κριτικοί έχουν κι αυτοί μερίδιο ευθύνης, γιατί παρότι θα μπορούσαν να παίξουν σημαντικό ρόλο στη διαμόρφωση ενός νέου εκπαιδευμένου κοινού, συχνά υπερνικούνται από το θυμό ή την εμπάθεια και χάνουν την αξιοπιστία τους.
Η μεταφραστική σας εμπειρία στο έργο του νομπελίστα Ναγκίμπ
Μαφχούζ έχει επηρεάσει τις συγγραφικές και εκφραστικές σας επιλογές;
Έχω μεταφράσει πάνω από 100 βιβλία τα περισσότερα σημαντικών ή βραβευμένων δημιουργών. Ο Ναγκιμπ Μαχφούζ είναι η κορωνίδα όλων αυτών. Δε θα μπορούσα λοιπόν να μην επηρεαστώ από τη γραφή του, τα θέματα αλλά και τον τρόπο που τα πραγματεύεται. Σίγουρα είναι ένα μεγάλο σχολείο για μένα. Έχοντας ασχοληθεί με το έργο του για 20 περίπου συναπτά έτη, μπορώ να πω πως με έχει επηρεάσει και ως συνείδηση, όχι μόνο ως συγγραφέα. Σε γενικές γραμμές η μεταφραστική μου δουλειά ήλθε ως συνέπεια και συνέχιση των σπουδών μου στη λογοτεχνία, και η συγγραφική ως συνέχεια της μεταφραστικής δραστηριότητας. Οπότε, νομίζω, πως τώρα πια έχω μια πληρέστερη εικόνα του τι σημαίνει λογοτεχνικό βιβλίο και ποια είναι τα ‘συστατικά ‘ ή οι νόρμες – αν μου επιτρέπεται να χρησιμοποιήσω αυτόν τον όρο- που την καθορίζουν.
Ημερομηνία άρθρου 5/8/2010
INFO
Το Μυθιστόρημα «Καφέ Κλεμέντε» της Πέρσας Κουμούτση κυκλοφορεί από τις Εκδόσεις Ψυχογιός.
