Του Κωστή Τριανταφύλλου
Η αδιαφορία για τον πλανήτη σήμερα, αυτό που θα φέρει, είναι έναν αυριανό πλανήτη κατεστραμμένο. Δεν είναι συμβολικό τέλος, δεν θα ξυπνήσουμε την επόμενη μέρα στα ίδια και αυτό, γιατί δεν θα υπάρχει τέτοια επόμενη μέρα ή επιστροφή στην κανονικότητα ή τον 
φυσικό κύκλο ζωής του πλανήτη– έτσι, είναι ένα τέλος, μια ημερομηνία λήξης και είναι ευκαιρία να αναλογιστούμε. Όσο υπάρχει τέλος στον θάνατο ενός φίλου, τόσο τέλος υπάρχει χωρίς να έχει πεθάνει, αρκεί να χαθεί η επικοινωνία μαζί του. Οσο τέλος υπάρχει όταν ένας λαός αφανιστεί, το ίδιο και χειρότερο τέλος, όταν το γεγονός ξεχαστεί .Υπάρχει τέλος όταν κάτι δεν επαναληφθεί ή όταν αποφασίσω πως αυτό πάει τέλειωσε! Αυτό δεν συμβαίνει στην περίπτωση του βίαιου περάσματος από το ένα οικοσύστημα στο άλλο; Όταν τελειώνει μια μέρα προσπαθείς το καλύτερο για την επόμενη.
Ποιός ήταν ο γνωστός άγνωστος 20ος αιώνας; Ο πλανήτης Γη υπάρχει πολλά χρόνια όπως και ο άνθρωπος πάνω στον πλανήτη μα και ο πολιτισμένος άνθρωπος πολύ περισσότερο από 20 αιώνες! Το απαύγασμα τόσων αιώνων σκέψης συμπυκνώνεται στο τέλος του 20ου, στο να είναι η πλανητάρχης αγορά καταλύτης της ελευθερίας των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και επιθυμιών; Πως ο οικονομικός ανταγωνισμός είναι ο θεματοφύλακας της ανθρώπινης δημιουργίας και ελευθερίας; Πως οι αξίες κι ο πολιτισμός είναι μετρήσιμα οικονομικά μεγέθη ή απλά βοηθούν να ξεπεραστεί η κρίση εμπιστοσύνης προς το σύστημα;
Ο 20ος αιώνας άφησε πίσω του καμένη γη
Ο 20ος αιώνας αφήνει πίσω του καμένη γη. Δημιούργησε τα πιο δολοφονικά όπλα που ποτέ εφευρέθηκαν, τους περισσότερους πολέμους στην ιστορία του πλανήτη, τις πιο άγριες σφαγές πληθυσμών. Δημιούργησε τις μεγαλύτερες οικονομικές ανισότητες ,τον καινούριο αναλφαβητισμό, 
τις καινούριες ασθένειες, τις νέες ανισότητες. Δημιούργησε τόνους σκουπιδιών και επικίνδυνων αποβλήτων, έφερε την μόλυνση του περιβάλλοντος σε όρια επικίνδυνα για την διαβίωση, κατέστρεψε την ατμόσφαιρα, την γη, την θάλασσα- αλλοιώθηκε η τροφή και περιορίστηκα ν οι υδάτινοι πόροι. Τόσους αιώνες ο πλανήτης διαφυλάχθηκε και σ’ αυτόν τον αιώνα πετύχαμε τον τραυματισμό του που δεν επουλώνεται, δηλαδή την μερική καταστροφή του. Η τεράστια σπατάλη ενέργειας έχει περιορίσει τα ζωτικά αποθέματα της γης .750 χιλιάδες έτη ζωής έχουν στρώματα πάγων της Ανταρκτικής για να τους απειλήσει τώρα το πρόσφατα αποκτηθέν φαινόμενο του θερμοκηπίου.
Πέρα από το ιστορικό φαινόμενο των δύο παγκοσμίων πολέμων, την άγρια σφαγή των Εβραίων, των Αρμενίων, των Βιετναμέζων, των Θιβετιανών κλπ αποκτήσαμε και την καταστροφική αίσθηση που χαρακτηρίστηκε σαν χειρουργική επέμβαση, του πολέμου του Κόλπου, στην εντέλεια παρουσιασμένη από τα διεθνή τηλεοπτικά κανάλια, έτσι που καιρό μετά το τέλος του πολέμου, δεν ξέραμε πόσοι Ιρακινοί χτυπήθηκαν, αλλά μόνον πως η βόμβα μπήκε στην εντέλεια από τον φεγγίτη-αν θυμάστε την σχετική σκηνή!
Αυτός ο αιώνας έχει παράξει τεράστια ποσότητα πληροφοριών, όσο και την μεγαλύτερη αμνησία και απάθεια. Στην Δύση το ενδιαφέρον των ανθρώπων για τα κοινά εξαφανίζεται κι η αποχή είναι όλο και μεγαλύτερη, όσο οι άνεργοι ή οι αποκλεισμένοι δεν επανεντάσσονται, όσο ο πληθυσμός γερνάει και δεν ανανεώνεται ,όσο οι εθνικές οικονομίες υποτάσσονται στην πλανητάρχη αγορά… Μα και τί πολιτική συνειδητοποίηση είναι αυτή στο τέλος του 20ου; Πως έχουμε ανάγκη από μια νέα μονοκρατορία; Και έχουμε φανατισμούς που ξεσηκώνουν θρησκευτικούς πολέμους κι εθνικιστικές διαφορές! Ο αιώνας που φεύγει έχει τραυματίσει βίαια τον πλανήτη και τους ανθρώπους του-δηλαδή όσο την φύση τόσο και τον πολιτισμό έτσι την ίδια την έννοια της ζωής. Στην ιστορία της ανθρωπότητας υπήρξε κατά περιόδους και τοπικά το αίτημα της προόδου. Η τεχνολογική, γεννετική, μοριακή, βιολογική, ψηφιακή …εξέλιξη δεν σημαίνει πρόοδο του ανθρώπου. Είναι εξέλιξη των επιστημών σε σχέση ή όχι με τις ανάγκες της παραγωγής ,των πολέμων, των οικονομικών συμφερόντων κλπ.
Υπάρχει ακόμα σαν πιθανότητα η πρόοδος της ανθρωπότητας ;
Κάθε μεγάλο πράγμα που έγινε ήταν συνέπεια μιας μεγάλης ελπίδας. Δεν έρχεται σαν λύση των προβλημάτων που δημιούργησε ο 20ος αιώνας η τεχνολογική κάθαρση , που είναι φυσική εξέλιξη μεθοδικής έρευνας και πολύ απέχει απ’ την αμφιλεγόμενη πρόοδο. Ας κυριαρχήσει το αυθεντικό, ας αντισταθούμε στην γενικευμένη αδιαφορία, ας αναλάβουμε τις ευθύνες μας, ας είναι το πιο δυνατό πάθος του 21ου αιώνα η επαναστατικότητα, ας συγκρατήσουμε τα ερείπια υπαρκτά και ενωμένα για να βρουν οι επόμενες γενιές μέσα τους, την σύγχρονη αρχαιολογία του ανθρώπινου γένους. Αν βέβαια μπορούμε να ελπίζουμε πως οι ψευδεπίγραφες συμβολικές αφηγήσεις του παρελθόντος, αλλά και του παρόντος, που δίνουν υποτίθεται λύσεις στα πάντα, θα έχουν σβήσει κι ότι ο καθημερινός άνθρωπος θα ξαναβρεί το ενδιαφέρον του για την ζωή. Όσο βρισκόμαστε πολιτικά αμήχανοι και σε δημοκρατική ανετοιμότητα και δεν απαιτούμε να λειτουργούμε σαν πολίτες, τόσο είμαστε και οικολογικά ανενημέρωτοι κι ανέτοιμοι. Αυτή η άνευρη συμπεριφορά έχει οδηγήσει σε μια χαλαρότητα όπου όλα αφήνονται στην τύχη τους!
Οικοσυστήματα και διαφορετικότητα, η παγκόσμια αλλαγή
Kάθε τμήμα της γής φέρει την μνήμη της ύπαρξής μας. Κάθε κατεστραμμένο μέρος της μνήμης αυτής, έρχεται μετά από μια καταστροφική σκέψη. Η οικολογία δεν ήταν ποτέ παρά ένα τμήμα του συνολικού πολιτικού προτάγματος, της ουσιαστικής κατανόησης κι αντιμετώπισης των διαφορών. Πολιτισμικών, ιδεολογικών συστημάτων σκέψης ή άλλων προσεγγίσεων με την φύση. Όσο παραμένουν διανθρώπινες οι διαφορές, τόσο απέναντι στην φύση τον 20ό αιώνα έγιναν πανανθρώπινες – λες και για πρώτη φορά συμμάχησαν όλοι οι άνθρωποι να ξεχάσουν την φύση τους ! Μπήκαμε σε περίοδο μαζικής εξάλειψης ειδών, συνθηκών και ορυκτού και υδάτινου πλούτου.
Πως υπολογίζεται το κόστος της καταστροφής του πλανήτη; Παγκόσμια είναι η μόλυνση τόσο στη γη όσο και στην ατμόσφαιρα. Ποιό πληθυσμιακό τμήμα της γης αφορά αυτό το κόστος διότι δημιουργεί αυτή την βίαια αλλαγή και έτσι πρέπει να πληρώσει; Στην ομάδα ΚΡΑΚ το 1975 στην Αθήνα είχαμε κάνει διεξοδικές συζητήσεις και είχανε ετοιμαστεί κείμενα γι’ αυτό το θέμα. Συνθήματα σε τοίχους και σε διαδηλώσεις δώσανε το στίγμα αυτής της σκέψης μαζί με κάποια κείμενα που μοιράστηκαν.
Εξ άλλου πόσο ανέτοιμη ήταν η Ελληνική κοινωνία τότε! Νόμιζαν πως αν προσέξουμε την φύση δεν θα υπάρχει τεχνολογική εξέλιξη και άλλα φοβικά τέτοια. Σε ποιόν ανήκει ο πλανήτης για να μπορεί να τον καταστρέφει; Περιορίζονται οι ελπίδες για ανάπτυξη ζωής κάτω από σώρευση τόνων μπετόν, γυαλιού και καυσαερίων, παραπλανητικών συνθημάτων και ψεμάτων μια μόλυνση ιδεών και πρακτικών που βέβαια για την φύση, όχι μόνον της ακυρώνουν την πιθανότητα ανάπτυξης των ευαίσθητων και πολύπλοκων ισορροπιών των προϋπαρχόντων οικοσυστημάτων, αλλά οδηγούν σε αφανισμό οικοσυστήματα που θα μπορούσαν μέσα από την βιοποικιλότητα να αναπτυχθούν και να επαναπροσδιορίσουν έτσι το αύριο.
Και ας μην ξεγελιόμαστε κι επαναπαυόμαστε – πως εδώ έχουμε τα καταγάλανα νερά, τον καταγάλανο ουρανό, τα καταγάλανα ποιήματα, την καταναλωτική ευμάρεια, την τουριστική ευτυχία και τους πάρα πολλά υποσχόμενους πολιτικούς που επί 30 και χρόνια, τόσο θυμάμαι αυτό το πρόβλημα, δεν κατόρθωσαν να διευθετήσουν ούτε το πρόβλημα των σκουπιδιών της πρωτεύουσας – άρα δεν μας αφορά το θέμα !
Από την αρχή της εμφάνισης ζωής στον πλανήτη, υπήρξε εξέλιξη των ειδών ανάλογα με τις συνθήκες διαβίωσης-εξέλιξη που οδήγησε και στην εξαφάνιση κάποιων ειδών. Ο άνθρωπος στην μακραίωνη πορεία του δημιούργησε μικροτοπικές διαφοροποιήσεις. Ήταν τότε που ο πληθυσμός αύξανε με αργούς ρυθμούς. Σήμερα ο ρυθμός άλλαξε και είμαστε ήδη μπροστά στο πληθυσμιακό πρόβλημα που δημιουργεί από μόνο του ζητήματα καινούρια που θέλουν την συλλογική παρέμβαση. Ένα σύνθετο πλέον οικοσύστημα που ζητάει άμεσες περίπλοκες πλανητικές συνεννοήσεις είναι αυτό που αντιμετωπίζουμε. Δισεκατομμύρια χρόνια η ισορροπία της βιόσφαιρας δεν διαταράχθηκε και στον 20ό αιώνα ανατρέψαμε ανεπανόρθωτα την λεπτή, ευαίσθητη και πολύπλοκη αρμονία της φύσης. Η ανθρώπινη συμβολή!
Η πνευματική κατάντια του δυτικού κόσμου
Και βέβαια εδώ, θέλω να επισημάνω την πνευματική κατάντια στην οποία έχει περιπέσει ο δυτικός κόσμος, που από καιρό έχει να κοιτάξει τον εαυτό του έξω από τον βωμό των οικονομικών ανθρωποθυσιών – για να αναρωτηθούμε αν κάτω από τέτοιες συνθήκες ανθρώπινης συνεννόησης μπορεί κανείς να ψάχνει συλλογικά για πραγματικές λύσεις για την συγκατοίκηση σ’ αυτόν τον πλανήτη. Οι κλιματικοί πρόσφυγες αυξάνουν συνεχώς. Οι αξεπέραστες καθημερινές δυσκολίες όπως της λειψυδρίας επιτείνουν την βαρβαρότητα και την εκμετάλλευση. Η νέα προσαρμοστικότητα που απαιτείται από τις συνθήκες διαβίωσης στα καινούρια κλιματολογικά δεδομένα, μας οδηγούν σε έναν άλλο τύπο σχέσης ανθρώπου-φύσης-ανθρώπου.
Ποιό θέλουμε να είναι το μέλλον της γης; Η γη να μας αφήνει ζωντανούς ή να μας δηλητηριάζει να μας αρρωσταίνει και να μας πεθαίνει; Η ιστορία της καταστροφής του πλανήτη γη από τον άνθρωπο, τους δυο τελευταίους αιώνες δεν θα γραφτεί ποτέ. Όπως η ιστορία της καταστροφής των ανθρώπων από τον άνθρωπο. Γιατί δεν συμφέρει και δεν πουλάει σαν ιστορία. Γιατί αυτοί που την καταστρέφουν, απλώς θεωρούν πως κατορθώνουν να κυριαρχήσουν πάνω της. Γιατί αυτοί που καταστρέφουν ανθρώπους απλώς θεωρούν πως κατορθώνουν να κυριαρχήσουν πάνω τους.
Μπορεί να αλλάξει η στάση μας απέναντι στην φύση αν δεν είναι μια συνολική, πλανητική απόφαση; Έτσι, να αλλάξει η συνολική θεώρηση των βασικών ερωτημάτων γύρω από την σύγχρονη κοινωνική οργάνωση και την ανθρώπινη παρέμβαση. Συνολικός επαναπροσδιορισμός της ανθρώπινης δραστηριότητας. Επανατοποθέτηση του γνωστικού προβλήματος και των σημασιών που απορρέουν από αυτή την προσέγγιση. Μεταμόρφωση του κοινωνικού περιεχομένου και των σχέσεων και των σημασιών που απορρέουν. Των σχέσεων που εμείς θα δημιουργήσουμε με τους θεσμούς ,τους ανθρώπους και την φύση που μας υποδέχεται την περίοδο που εμείς ζούμε.
Συνομιλία με την φύση
Η συνομιλία με την φύση μας δίνει τη γνώση και το δικαίωμα να την υπερασπιστούμε και να την καλλιεργήσουμε, έτσι, να μάθουμε να κατοικούμε καλύτερα τον πλανήτη. Συνυπάρχουμε με το περιβάλλον, που πρέπει να έχει προβλέψιμες εναλλαγές στην ζωή του – μέσα στις δυνατότητές του. Η συγκατοίκηση ας γίνει αποδεκτή. Το περιβάλλον μας τρέφει και μεγαλώνει τα παιδιά μας -εμείς πρέπει να αποφασίσουμε με ποιό τρόπο θα του το ανταποδίδουμε. Δεν μπορεί να ασκούμε κατ’ εξακολούθηση την βίαιη εξασθένιση , την ακραία δηλητηρίαση, την παραβίαση του συνολικού προτάγματος ατμόσφαιρα-επιφάνεια-μάζα της γης. Δηλαδή την δηλητηρίαση της ατμόσφαιρας, την μόλυνση των πηγών, την παραβίαση των αποθεμάτων και της μάζας της γης, την συρρίκνωση των δυνατοτήτων της με τις βεβιασμένες καλλιέργειες και την πυρηνική μόλυνση, την τσιμεντοποίηση εκτάσεων, την αποψίλωση δασών, την μη προβλέψιμη αφαίμαξη φυσικών πόρων από τα σπλάχνα της γης, την σκουπιδοποίηση, την ερημοποίηση εκτάσεων…
Σήμερα όσο ποτέ υπάρχουν αυτές οι πληροφορίες και είναι διαθέσιμες – ας αναλογιστούμε την αξία τους. Ας σκεφτούμε μια συμφωνία για την γη. Ας συζητήσουμε, ας συμφωνήσουμε πως ήρθε η ώρα του πλανήτη γη – να του ανταποδώσουμε και να τον ευχαριστήσουμε. Εμείς είμαστε οι περαστικοί. Όντας μέσα στην φύση όπως μέσα στο κορμί μας. Αυτό που μας περιβάλλει , αυτό που εισέρχεται σαν αέρας και μυρωδιές, σαν φαγητό και γεύσεις, σαν ηλεκτρισμός και αίσθηση, σαν άγγιγμα και θερμοκρασία ,σαν εικόνα και ορίζοντας, σαν όραση της φύσης, σαν έρωτας για την φύση, σαν παιχνίδι με την φύση και τα ζώα, και τα δένδρα και τα λουλούδια… Αυτό που πατάμε που αγγίζουμε που βλέπουμε, που μας περιβάλλει, που μας κρυώνει, που μας φυσάει ,που μας κεραυνοβολεί… Αυτή η σκέψη συνεχίζεται επ’ άπειρον και γεμίζει αισθήσεις απρόβλεπτες που ξαφνιάζουν.
Η γη αυτοκαταστρέφεται ή αυτοθεραπεύεται γερνώντας ή ανανεώνει την ύπαρξή της; Οι σεισμοί, οι ηφαιστειακές εκρήξεις και οι κεραυνοί, το τσουνάμι κι ο τυφώνας από την μία πλευρά και η τρύπα του όζοντος και το λιώσιμο των παγετώνων από την άλλη. Ο πλανήτης γερνάει ή επαναπροσδιορίζεται; Οι συσχετισμοί ανάμεσα στα προβλήματα που δημιουργεί ο άνθρωπος και τις απαντήσεις που δίνει σε αυτά η φύση ή τα προβλήματα που δημιουργεί η φύση από μόνη της σαν απάντηση σε δικές της συνθήκες δημιουργούν απρόβλεπτα περίπλοκους συνδυασμούς. Για όλες τις μεταβολές και βέβαια δεν είναι υπαίτιος ο κάτοικος αυτού του πλανήτη. Οι βίαιες εναλλαγές του περιβάλλοντος της ζωής του πλανήτη γίνονταν αντιληπτές σε μακροκλίμακα.
Σ’ αυτό το κείμενο όμως αναφέρομαι ειδικά στον 20ό αιώνα που έγιναν αντιληπτές οι παραβιάσεις της φύσης σε μικροκλίμακα και είμαι ιδιαίτερα ενοχλημένος από τους συνανθρώπους μου που δεν άκουσαν, δεν ενδιαφέρθηκαν για τις φωνές μας που από την δεκαετία του εξήντα θέταμε επιτακτικά αυτά τα ζητήματα σαν ερωτήματα που ζητάνε λύση. Ο άνθρωπος κυρίαρχος της φύσης σημαίνει και ενάντιος στην φυσική αρμονία; Η βιομηχανική εξέλιξη του 19ου και αρχές του 20ου αυτό έδειξε. Η συνέχεια του 20ου ακόμα χειρότερα. Άρα η φύση σαν ιδεολόγημα ή σαν ο ζωντανός οργανισμός που μέσα του ζούμε; Νεκρή φύση ή ζωογόνος; Πρέπει να βρούμε μια σαφή διαχωριστική γραμμή ανάμεσα στην φύση κι εμάς για να αναπτύξουμε τον δικό μας τρόπο ζωής; Ζώα και φυτά και άνθρωποι ήταν ένα σύνολο. Σήμερα τι μας εμποδίζει να αναδείξουμε την φύση σαν σύμμαχο της όποιας τεχνολογικής μεταβιομηχανικής ψηφιακής επανάστασης;
Το ανθρώπινο πνεύμα χαρακτηρίζεται από τους σημαντικούς στόχους που θέτει. Τι στόχος είναι να δώσουμε στα επιμέρους στοιχεία που αποτελούν την γη ημερομηνία λήξης ! Το ανθρώπινο πνεύμα χαρακτηρίζεται από τα μεγάλα ερωτήματα που θέτει. Τα ερωτήματα που δημιούργησαν οι λύσεις που δόθηκαν στα προβλήματα κάθε κοινωνίας και κάθε εποχής αλλά και τα ερωτήματα που δε βρήκαν απάντηση που μείνανε σαν τα μεγάλα διαχρονικά ερωτήματα αυτού του πλανήτη που έχει γεμίσει λύσεις για όλα εκτός από τα σημαντικά, με κάναν ν’ αφιερώσω στη γη το μεγάλο ερωτηματικό της.
Έφτιαξα το ερωτηματικό και ο πλανήτης Γη βάζει την τελεία που χρειάζεται για να ολοκληρωθεί σαν σημείο στίξης. Γεννιέται κι αναπτύσσεται το ερωτηματικό από τη γη με μια σειρά κεφάλια που αρχίζουν με μια έντονη γλυπτική γραφή, παίρνουν σιγά-σιγά την υφή τους και χάνονται σ’ αφαιρετικούς όγκους. Το πρώτο κεφάλι που βγαίνει από τη γη κοιτάει τον θεατή – κάνει μια πλήρη περιστροφή ψάχνοντας αυτό τον κόσμο – ξανακοιτάει τον θεατή και συνεχίζει την ερωτηματική του διαδρομή .
Μια ερωτηματική κολώνα από πέτρα αφιερωμένη στο πνεύμα και στη Γη. Το ερωτηματικό της Γης .
- · Το κείμενο αυτό γράφτηκε και μοιράστηκε στην 7η Διεθνή Μπιεννάλε Γλυπτικής του Σκιρώνειου Μουσείου, το 1989– για την δημοσίευσή του στο περιοδικό Ν.Σ. προστέθηκαν κάποια αποσπάσματα από κείμενό μου για τον 20ό αιώνα..
Λ ε ζ ά ν τ α φ ω τ ο γ ρ α φ ί α ς :
Το ερωτηματικό της Γης παρουσιάστηκε στην 7η Διεθνή Μπιεννάλε Γλυπτικής,1989 στο Σκιρώνειο Μουσείο. Βρίσκεται στην είσοδο του Πάρκου Γλυπτικής του Σκιρώνειου Κέντρου Κηφισσιάς. 220 x 120 x 30 εκ. Πέτρα Χίου.
