(Περί τοῡ μη δεῖν δανείζεσθαι)
ΠΛΟΥΤΑΡΧΟΣ
Η φράση πως «η Ιστορία επαναλαμβάνεται» επιβεβαιώνεται μερικές φορές με εξαιρετικά απρόβλεπτο και οδυνηρό τρόπο. Στη σκέψη αυτή οδηγεί ένα κείμενο του Πλουτάρχου που αυτό το διάστημα κυκλοφορεί από τις Εκδόσεις Νεφέλη. Τίτλος του «Οι συμφορές του δανεισμού» και το περιεχόμενό του αποδεικνύει ότι η μάστιγα του δημόσιου δανεισμού που οι τράπεζες έχουν αναγάγει σε επιστήμη στις μέρες μας, δεν είναι καθόλου καινούργια και κατά κανόνα οδηγεί σε συμφορές.
Γνωστός ως ο μεγάλος βιογράφος της αρχαιότητας ο Πλούταρχος στο κείμενο αυτό ξεφεύγει από τη συνήθη του θεματολογία και μάλιστα μιλά , όχι για τον ιδιωτικό αλλά για το δημόσιο δανεισμό. Πρόκειται για ομιλία του που εκφωνήθηκε πιθανότατα στην Αθήνα μετά το 92 μΧ, μια εποχή που η πάλαι ποτέ υγιής αθηναϊκή δημοκρατία μαστιζόταν από τις συνέπειες της υπερχρέωσης σε εγχώριους, αλλά και κυρίως ξένους, ως επί το πλείστον Ιταλούς πιστωτές και στους αντιπροσώπους τους. Εκείνο που κάνει εντύπωση στο συγκεκριμένο κείμενο, είναι πως χαρακτηρίζεται από πάθος και ο συνήθως μειλίχιος και χαμηλών τόνων συγγραφέας κατακεραυνώνει το φαινόμενο του αλόγιστου δανεισμού τόσο από την πλευρά των οφειλετών όσο και από την πλευρά της απληστίας και βαναυσότητας των πιστωτών.
Το πάθος αυτής της ομιλίας είχε οδηγήσει αρκετούς μελετητές του Πλουτάρχου να αμφισβητήσουν την πατρότητα του κειμένου και κάποιους άλλους να το θεωρήσουν ως ρητορική άσκηση ερμηνεύοντας την ορμή του ως Juvenilis ardor. Η έρευνα όμως απέδειξε ότι πρόκειται για έργο της ώριμης περιόδου και ότι το πάθος του δεν προερχόταν από νεανική ορμή αλλά από την ώριμη και βαθειά γνώση των τραγικών συνεπειών του προβλήματος. Το βιβλίο περιέχει και το αρχαίο κείμενο.
Ο Πλούταρχος (περ. 45 – περ. 120 μ.Χ.) καταγόταν από εύπορη αριστοκρατική οικογένεια της Χαιρώνειας της Βοιωτίας, όπου γεννήθηκε και έζησε το μεγαλύτερο μέρος της ζωής του. Φοίτησε στην Ακαδημία της Αθήνας και ταξίδεψε στην Ελλάδα, στην Αλεξάνδρεια, στη Μικρά Ασία και την Ιταλία. Επισκέφθηκε τουλάχιστον δύο φορές τη Ρώμη, όπου συνδέθηκε με κύκλους του αυτοκρατορικού περιβάλλοντος. Έχαιρε μεγάλου σεβασμού και τιμήθηκε με διάφορα δημόσια αξιώματα. Επί «πολλὰς πυθιάδας», τουλάχιστον είκοσι χρόνια, διετέλεσε πρωθιερέας του μαντείου των Δελφών.
Έμεινε γνωστός ως ο μεγάλος βιογράφος της αρχαιότητας, χάρη στους πενήντα (από τους οποίους σώζονται οι 48) Βίους Παραλλήλους επιφανών Ελλήνων και Ρωμαίων. Το έργο του περιλαμβάνει επιπλέον περίπου διακόσια (σώζονται 78) κείμενα ποικίλης θεματολογίας, δοκίμια, ομιλίες και διαλόγους, στο σύνολο των οποίων δόθηκε, όχι απολύτως εύστοχα, ο τίτλος Ἠθικά.
Η επίδραση που άσκησε το έργο του Πλούταρχου ήταν τεράστια. Έχει γραφτεί ότι μέσα από αυτό έχουμε όλοι οι μεταγενέστεροι γνωρίσει την ελληνική και τη ρωμαϊκή αρχαιότητα. Ειδικά μεταξύ του 16ου και του 18ου αιώνα η διάδοσή του στους μορφωμένους ευρωπαϊκούς κύκλους δεν απείχε εκείνης της Βίβλου. Στους θαυμαστές του και σ’ εκείνους που άντλησαν από αυτό κατά τους τελευταίους αιώνες συγκαταλέγονται, ενδεικτικά, ο Έρασμος, που μετέφρασε στα λατινικά και αφιέρωσε στον Ερρίκο Η΄ το Πῶς ἄν τις διακρίνοιε τὸν κόλακα τοῦ φίλου· ο Μονταίν, που εμπνεύστηκε τις Δοκιμές του από ταἨθικά· ο Σαίξπηρ, που βάσισε στους Βίους τις ρωμαϊκές τραγωδίες του· ο Ρουσσώ και ο Γκαίτε, που κατέτασσαν τον Πλούταρχο στους αγαπημένους τους συγγραφείς· ο Μπετόβεν, που τον εκτιμούσε όσο και τον Όμηρο και αναζήτησε στο έργο του στήριγμα όταν έχανε την ακοή του· ο Έμερσον και οι υπερβατιστές· ο Καβάφης, στο Απολείπειν ο Θεός Αντώνιον, στους Αλεξανδρινούς βασιλείς κ.α., ενώ οι Παράλληλοι Βίοι ήταν το αγαπημένο ανάγνωσμα του Ναπολέοντα.
Η μελέτη του Πλούταρχου εγκαταλείφθηκε κατά τον 19ο αιώνα, κυρίως επειδή το έργο του αποδεικνυόταν αναξιόπιστο για την ιστορική ανασύνθεση του ελληνορωμαϊκού παρελθόντος. Εντούτοις ο ίδιος δεν ενδιαφερόταν τόσο για την ιστορική ακρίβεια, όσο για το χαρακτήρα και την ψυχολογία των ηρώων του, καθώς και για την ηθική διάσταση των πράξεών τους. Κατά τις τελευταίες δεκαετίες του 20ού αιώνα το ενδιαφέρον για το έργο του Πλούταρχου ώς έναν βαθμό αναζωπυρώθηκε, ωστόσο περιορίστηκε κυρίως στην ακαδημαϊκή κοινότητα.
Μετάφραση –Σχόλια: Πολυξένη Παπαπάνου
Σελ. 56
Εκδόσεις Νεφέλη
