«Ο πόνος και ο τρόμος είναι ίδιος στις αντιμαχόμενες πλευρές»
Η Μαρία Θηρεσία Καρλόττα υπήρξε ένα πρόσωπο εκτοπισμένο
στις παρυφές της Ιστορίας. Θα μπορούσε να είναι ένα κορίτσι της Γαλλικής Επανάστασης, ήταν όμως η πρωτότοκος κόρη του Λουδοβίκου ΙΣΤ’ και της Μαρίας Αντουανέτας και η μοναδική επιζήσασα από τα παιδιά του βασιλικού ζεύγους της Γαλλίας, που εκθρονίστηκε από τη μεγαλύτερη ευρωπαϊκή επανάσταση. Έτσι σε μια εποχή που τα συνομήλικα της παιδιά υποσιτίζονταν ή πέθαιναν από την πείνα, σε μια Γαλλία οικονομικά τσακισμένη, η Μαρία Θηρεσία Καρλόττα μπορούσε να παίζει αμέριμνη στους κήπους των Βερσαλλιών και να απολαμβάνει τη γραφικότητα στο Μικρό Τριανόν και τη στοργή του πατέρα της. Όμως εκείνη η παιδική ανεμελιά επρόκειτο να ανατραπεί με τον πιο δραματικό τρόπο στην εφηβεία της. Όταν ξέσπασε η Γαλλική Επανάσταση η μικρή Μαρία Θηρεσία πλήρωσε για τα ανομήματα και την ανικανότητα της βασιλικής αυλής, με τρόπο οδυνηρό και χωρίς στην πραγματικότητα να ευθύνεται. Η φράση «Αμαρτίες γονέων παιδεύουσι τέκνα» ταιριάζει απόλυτα στην περίπτωση αυτή….
Συνέντευξη στην Ελπίδα Πασαμιχάλη
Την ιστορία της Μαρίας Θηρεσίας Καρλόττας αφηγείται μυθοπλαστικά η συγγραφέας, δημοσιογράφος Σόνια Ζαχαράτου στο νέο της βιβλίο με τίτλο «Ρόδινη Στάχτη» που κυκλοφορεί από τις Εκδόσεις Εξάντας. Καταγράφοντας με λυρισμό μια μοναχική διαδρομή από την πολυτέλεια στην ανέχεια, από τις γιορτές της αυλής στη γκιλοτίνα, από την επανάσταση στην τρομοκρατία. Ο Σόνια Ζαχαράτου απαντά στις ερωτήσεις του Book Bar για το «παρασκήνιο» και το προσκήνιο της «Ρόδινης Στάχτης» που βλέπει το φως της δημοσιότητας σε μια εποχή εκρηκτική από κάθε άποψη.
Πώς «ανακαλύψατε» τη Μαρία Θηρεσία Καρλόττα της Γαλλίας και μοναδική επιζήσασα από τα παιδιά του Λουδοβίκου ΙΣΤ και της Μαρίας Αντουανέτας;
«Μια σειρά συμπτώσεων με έφερε μπροστά στο όνομά της και ξεκίνησα να ψάχνω τη βιογραφία της. Άλλωστε, η Μαρία Θηρεσία Καρλότα, παρόλο που δεν είναι τόσο αναγνωρίσιμη όσο άλλες γυναίκες της ιστορίας, δεν είναι και άγνωστη, καθώς ήταν γόνος βασιλικής οικογένειας, έζησε στην ταραγμένη περίοδο της Γαλλικής Επανάστασης κι έπαιξε κι ένα μικρό πολιτικό ρόλο στους μετέπειτα χρόνους. Επίσης, αναφέρεται σε πολλά λογοτεχνικά έργα, που έχουν ως κυρίως θέμα τη μητέρα της, Μαρία Αντουανέτα, αλλά υπάρχουν και πολλά ζωγραφικά έργα, τα οποία την παρουσιάζουν από παιδούλα έως τα βαθιά γεράματά της».
«Το ξάφνιασμα του τρόμου που θα ένοιωθε
σε αυτήν την απόλυτη ανατροπή της ζωής της»
Τι σας συγκίνησε στην ιστορία της και θελήσατε να την αφηγηθείτε;
«Η τρυφερότητα της γραφής της στο εφηβικό ημερολόγιό της, τα μεγάλα θλιμμένα μάτια της στις ελαιογραφίες, το ξάφνιασμα του τρόμου που σκεφτόμουν ότι θα ένιωσε από αυτήν την απόλυτη ανατροπή της ζωής της. Τότε, ένα μεγάλο ερωτηματικό στρογγυλοκάθισε στην σκέψη μου: «Πώς μπορεί να νιώθει ένας άνθρωπος, όταν έχουν καρατομήσει τους πάντες γύρω του και είναι ο μόνος επιβιώσας;» Και πέρα από αυτό: «Ποια σχέση μπορεί να έχει κάποιος –και στη συγκεκριμένη περίπτωση, ένα κορίτσι– με το λαιμό του, όταν έχουν καρατομήσει σχεδόν όλους τους αγαπημένους του;»
Πώς κάνετε την έρευνα για το βιβλίο που διαδραματίζεται σε μια από τις πιο καθοριστικές στιγμές της παγκόσμιας ιστορίας, τη Γαλλική Επανάσταση;
«Μελετώντας την συγκεκριμένη ιστορική περίοδο και θέλοντας να μάθω λεπτομερειακά, όχι μόνο τι συνέβαινε τότε στη Γαλλία, αλλά σε όλη την Ευρώπη. Τις σχέσεις ανάμεσα στις Αυλές και στα πολιτικά συμφέροντα. Για τα σύνορα που διαρκώς άλλαζαν, για τις συμμαχίες που από τη μια υπογράφονταν και, από την άλλη, καταπατούνταν. Ανατρέχοντας, επίσης, σε βιογραφίες και έργα των επαναστατών και των διαφωτιστών, σε πρόσωπα της Αυλής, στις αλλεπάλληλες μάχες, σε ίντριγκες και σε ραδιουργίες. Κάνοντας συγκρίσεις στις πηγές μου για να είμαι όσο το δυνατόν περισσότερο ακριβής. Διαβάζοντας κάποια λογοτεχνικά έργα. Όλα αυτά αναφέρονται στο τέλος του βιβλίου, αφού ήταν και οι πηγές μου.
»Το σημαντικότερο, ωστόσο, ήταν για μένα ένα ταξίδι στο Παρίσι. Ήθελα να περπατήσω πάνω στα χνάρια της μικρής Μαρίας Θηρεσίας Καρλότας, να μπω στο δωμάτιο που γεννήθηκε, να νομίσω ότι είμαι κι εγώ παιδί που τρέχει στους κήπους, ψαρεύει και παίζει με τα ζώα της φάρμας, που κρύβεται στην σπηλιά, που κατεβαίνει με τη βασιλική άμαξα στην πόλη –γεννήματα και της φαντασίας μου. Να δω το κελί της Μαρίας Αντουανέτας, το προσευχητάρι της, τα ταφικά μνημεία των βασιλέων, να περπατήσω τις διαδρομές που περιγράφω. Να την φανταστώ πάνω στη γέφυρα και στην Πλατεία του Λουδοβίκου –τη σημερινή Place de la Concorde. Το υλικό που συγκέντρωσα είναι τεράστιο, θα μπορούσε η ‘Ρόδινη Στάχτη’ να είναι διπλάσια σε όγκο, αλλά τα τόσο μεγάλα μυθιστορήματα, τα θεωρώ εξόχως κουραστικά».
Στο επίμετρο του βιβλίου αναφέρεστε στα ημερολόγια της Μαρίας Θηρεσίας Καρλόττας. Πώς τα ανακαλύψατε; Τι αναφέρουν; Μπορείτε να μας πείτε περισσότερα πράγματα γι αυτά;
«Πρόκειται για ένα και μοναδικό ημερολόγιο και ήταν ό, τι ευκολότερο, διότι υπάρχει στο Ίντερνετ. Αναφέρεται στο πώς διήγε η οικογένεια μέσα στη φυλακή, στον Πύργο του Ναού. Μια σχεδόν πλήρης καταγραφή της καθημερινότητας, με αρκετό πόνο, αγωνία και φόβο. Και με την απλότητα της μικρής ηλικίας και την ατολμία, συγχρόνως, μιας πριγκίπισσας που βρέθηκε σε αυτή την οδυνηρή θέση.
»Με την ευκαιρία αυτή θα ήθελα να πω ότι στο ημερολόγιο δεν αναφέρονται όσα γράφονται στο βιβλίο. Δηλαδή, δεν έχω κάνει μια μεταγραφή του ημερολογίου. Απλώς, έχω πάρει κάποια στοιχεία για την τριετία του εγκλεισμού της κι αν θέλετε, έχω υιοθετήσει, κατά κάποιον τρόπο, και τη θλίψη της έως και τον σπαραγμό της, τον οποίον ωστόσο η βασιλική ανατροφή της δεν της επέτρεπε να τον εκφράσει κραυγάζοντας».
«Η Επανάσταση ήταν αναγκαία και
το έχει κρίνει η Ιστορία, όχι εγώ»
Η άποψή σας για την Γαλλική Επανάσταση άλλαξε μετά την έρευνα για τη συγγραφή του βιβλίου;
«Για τη Γαλλική Επανάσταση γνωρίζουμε όλοι περισσότερα πράγματα από κάθε άλλη επανάσταση, καθώς ανέτρεψε δεδομένα και ξεσήκωσε υποδουλωμένους λαούς. Και η δική μας Επανάσταση κατά του οθωμανικού ζυγού είχε κι αυτή τις ρίζες της στη Γαλλική, καθώς ο Διαφωτισμός εμπότισε όλους τους φιλελεύθερους ανθρώπους, τους οραματιστές. Ανάμεσά τους, ο Ρήγας Φεραίος, ο Άνθιμος Γαζής, ο Μαυροκορδάτος, ο Αλέξανδρος Υψηλάντης, ο Εμμανουήλ Ξάνθος και τόσοι άλλοι… Τι να πρωτογράψει κανείς… Ο Αδαμάντιος Κοραής παρακολουθούσε τα τεκταινόμενα από το παράθυρό του, καθώς τότε σπούδαζε στο Παρίσι… Όσο για το αν άλλαξε η άποψή μου γι’ αυτήν την περίοδο έπειτα από την έρευνα που έκανα, νομίζω ότι όσα προανέφερα υποδηλώνουν ένα μεγάλο ‘όχι’. Η Επανάσταση –όπως όλες οι επαναστάσεις- ήταν αναγκαία και το έχει κρίνει η ιστορία, κι όχι εγώ. Όσον αφορά την περίοδο της Τρομοκρατίας που έσπειρε την φρίκη, μακάρι να μην είχε υπάρξει. Και να, λοιπόν, πώς προκύπτει το φιλοσοφικό ερώτημα, για το οποίο βεβαίως δεν έχω απάντηση: ‘μπορεί να γίνει αλλιώς;’».
«Μήπως τα ίδια δεν έγιναν στη διάρκεια
του δικού μας Εμφυλίου;»
Πώς επιλέξατε αυτή την «δύσκολη πρωτοτυπία» όπως αναφέρετε στο σημείωμα σας, «να υπερασπιστείτε ένα αντιδραστικό καθεστώς και να γράψετε εναντίον της Γαλλικής Επανάστασης»; Υπήρξε κάποια συγκεκριμένη παράμετρος που καθόρισε την επιλογή σας;
«Εν τέλει έγραψα εναντίον της; Νομίζω ότι οι υποτιθέμενοι προβληματισμοί –μυθιστορηματική αδεία- της Μαρίας Θηρεσίας Καρλότας για τις αιτίες της Επανάστασης, με σώζουν και η εξαθλίωση των Γάλλων είναι εμφανής, αφού διαπερνά αρκετές σελίδες του βιβλίου. Άρα, το δίκιο για το ξεσηκωμό τους, με το μέρος τους… Επίσης, ήθελα να ψάξω τον άνθρωπο που βρίσκεται στην ‘άλλη όχθη’. Την πλευρά που δεν γνωρίζω, που δεν είναι εκείνη του μικροαστού, του εργάτη, του επαναστατημένου και αδικημένου. Του πονεμένου λαού. Ο μόνος τρόπος, λοιπόν, ήταν να την εξετάσω μέσα από τα μάτια μιας έφηβης που δεν έχει προλάβει, λόγω ηλικίας, να διαποτιστεί από την αλαζονεία της εξουσίας και τις πολιτικές εχθρότητες. Και για να καταλήξω στο συμπέρασμα ότι ο πόνος και ο τρόμος είναι ίδιος στις αντιμαχόμενες πλευρές. Κι αν θέλετε ακόμα, εκείνο που με τρόμαξε περισσότερο, ήταν η εξολόθρευση των επαναστατημένων μεταξύ τους. Εκεί φαίνεται πώς το δέλεαρ της εξουσίας, η αλαζονεία της, το υπερδιογκωμένο εγώ των επαναστατών, η ψευδαίσθηση της κατοχής της μοναδικής αλήθειας, όλα αυτά που καταστρέφουν ό, τι προσπαθούν να κτίσουν. Μήπως τα ίδια δεν έγιναν και στη διάρκεια του δικού μας εμφυλίου; Μήπως και το ΚΚΕ δεν πρόδωσε δικούς του ανθρώπους και τώρα τους αποκαθιστά;».
«Οι Γάλλοι έμοιαζαν να ζητούν
συγνώμη από τα θύματα και την Ιστορία.
Η λαιμητόμος ήταν εκεί, μπροστά μας»
Ποια πιστεύετε ότι είναι η σχέση των σημερινών Γάλλων με την αιματοβαμμένη περίοδο της Τρομοκρατίας, που αποτελεί ωστόσο κομμάτι της ιστορίας τους;
«Η έκθεση που έγινε στο Μουσείο του Orsay στο Παρίσι, με τίτλο “Crime et Chatiment” (Έγκλημα και Τιμωρία) ήταν ίσως το αποτέλεσμα μιας συλλογικής κοινωνικής ενοχής. Στην Ελλάδα, στρουθοκαμηλίζουμε. Δεν τολμούμε ούτε να διανοηθούμε κάτι παρόμοιο. Μπορεί να παίζει ρόλο και ο χρόνος που έχει μεσολαβήσει. Οι Γάλλοι, ωστόσο, με την έκθεσή τους –κυριολεκτικά-, έμοιαζε να ζητούν συγγνώμη από τα θύματα και από την ιστορία. Έμοιαζε με ξόρκι, για να μη ξανασυμβεί. Εξέθεσαν όσα ντοκουμέντα είχαν κι εκτέθηκαν στα μάτια κάθε επισκέπτη, αποκαλύπτοντας τις πυορροούσες πληγές τους. Η λαιμητόμος ήταν εκεί, μπροστά μας. Μέσα σε μαβιά κρέπια. Έργα ζωγραφικής με σκηνές άπειρης σκληρότητας. Ξεσκισμένα σώματα. Ακόμα και κεφάλια κομμένα, που είχαν μεταφερθεί από το Μουσείο της Αστυνομίας. Κι ασχολήθηκαν στην έκθεση, όχι μόνο με τη βία που έφερε η Επανάσταση. Αλλά και με τη βία την κοινωνική, με τα εγκλήματα, με το αίμα που διαπότισε και τα επόμενα χρόνια την ζωή τους και όλα τα πρωτοσέλιδα των εφημερίδων. Πράγμα που δείχνει πόσο ο κόσμος είχε εθισθεί στις αποκρουστικές σκηνές, πόσο ήταν πλέον μέρος της καθημερινότητάς του. Και η τρέλα… Η τρέλα, που έπρεπε κι αυτή να εξολοθρευτεί, και το κράτος σκότωνε όποιον υπέφερε από αυτήν. Όπως έκανε ο Χίτλερ, που πάνω στους ψυχοπαθείς Γερμανούς, δοκίμασε και τους θαλάμους αερίων, πριν βάλει μέσα τους Εβραίους».
«Οι λαοί ξεσηκώνονται
όταν δεν υπάρχει αύριο»
Οικονομική κρίση, επαχθής φορολογία, προνόμια των ευγενών, προκλητικές δαπάνες στις Βερσαλλίες, κρατικό έλλειμμα, εξαθλίωση του λαού, πείνα, κίνδυνος χρεωκοπίας της Γαλλίας υπήρξαν, ως γνωστό, κάποιες σοβαρές κοινωνικές αιτίες της Γαλλικής Επανάστασης, Οι ομοιότητες που υπάρχουν με την οικονομική κρίση των ημερών μας, θα μπορούσαν να οδηγήσουν σε ανάλογες εκρηκτικές καταστάσεις κατά τη γνώμη σας;
«Παρά την πολιτειακή διαφορά και τη διαφορά χρόνου και συνθηκών, ποιος μπορεί να τις αποκλείσει; Οι λαοί ξεσηκώνονται όταν βλέπουν στο πετσί τους τις τρομακτικές αδικίες, όταν τους παίρνουν τη μπουκιά από το στόμα, όταν τα παιδιά τους πεθαίνουν, όταν καταστρέφονται κι εξαθλιώνονται, όταν τα πάντα γύρω εκφυλίζονται, όταν νιώθουν προδομένοι. Όταν δεν υπάρχει αύριο. Η ερώτησή σας δημιουργεί ίλιγγο. Εύχομαι να μη φτάσουμε έως εκεί».
INFO
Η Σόνια Ζαχαράτου είναι δημοσιογράφος. Η Ρόδινη στάχτη είναι το τρίτο βιβλίο της. Έχουν προηγηθεί τα «Πανσέληνος παρά κάτι» (πεζοποιήματα, Αστάρτη 1989) και «Τρεις νύχτες του Αυγούστου» (και μία ημέρα) (μυθιστόρημα, Ελληνικά Γράμματα 2009). Πρόσφατα μοιράστηκε το Β΄ βραβείο διηγήματος για την ελληνική γλώσσα στον διεθνή διαγωνισμό που οργάνωσε η Asociación Cultural Helenica «Nostos» στην Αργεντινή.
«Ρόδινη Στάχτη»
ΣΟΝΙΑ ΖΑΧΑΡΑΤΟΥ
ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΕΞΑΝΤΑΣ 2011
ΣΕΛ. 236
ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ
Η παρουσίαση του βιβλίου “Ρόδινη Στάχτη” γίνεται την Τρίτη 15 Νοεμβρίου (ώρα 8 μ.μ.) στο αμφιθέατρο του Ιδρύματος Β. & Μ. Θεοχαράκη, και θα μιλήσουν οι: Πέπη Ρηγοπούλου, ιστορικός τέχνης, καθηγήτρια Πανεπιστημίου Αθηνών, Γιώργος Μιχαηλίδης, σκηνοθέτης – συγγραφέας και Ηλίας Βλάχος, ψυχίατρος – ομαδικός αναλυτής.
Αποσπάσματα θα διαβάσει η ηθοποιός Καρυοφυλλιά Καραμπέτη.
Μουσικές στιγμές του 18ου αιώνα θα ερμηνεύσει το Duo Arioso: Σοφία Μαυρογενίδου, φλάουτο Αριστείδης Χατζησταύρου, κλασική κιθάρα.
