Ειρωνεία της τύχης:
Τα Νόμπελ Λογοτεχνίας δεν θα απονεμηθούν φέτος/
«Δεν θα μπορούσα να πω ότι η ζωή υπήρξε “καλή” μαζί μου. Πέρασα κάποιες πολύ δύσκολες στιγμές. Νομίζω όμως ότι κατάφερα να κάνω αυτό το οποίο ξεκίνησα να κάνω, να μην παρεκκλίνω από αυτό και να γράψω κάποια καλά βιβλία. Υπό αυτήν την έννοια, ναι, ήμουν τυχερός. Είμαι τυχερός για τους φίλους που έχω, τυχερός που είμαι ακόμη ζωντανός. Ο Τζον Απντάικ πέθανε, ήταν 76 χρόνων. Όλοι πεθαίνουμε, πρέπει να περιμένεις στη σειρά. Η πιο περίεργη πτυχή αυτής της περιόδου ζωής, την οποία ποτέ δεν θα υποψιαζόμουν αν δεν έφτανα ως εδώ, είναι ο θάνατος των φίλων. Όταν είσαι πιο νέος έχεις την εμπειρία του θανάτου των παππούδων, των γονιών. Ποτέ όμως δεν μπορούσα να διανοηθώ ότι φίλοι μου που ήταν δέκα χρόνια μεγαλύτεροι από μένα θα πέθαιναν. Είναι πολύ σοκαριστικό, είναι αδιανόητο. Εξι φίλοι μου πέθαναν τον τελευταίο ενάμιση χρόνο. Είναι απίστευτο. Και δεν έχει τέλος. Είναι ένα περίεργο φαινόμενο. Τον Σεπτέμβριο έχω τη συνάντηση παλιών συμμαθητών έπειτα από 60 χρόνια. Ετοιμάζομαι να πάω και θα δω ποιος έχει πεθάνει και ποιος είναι ζωντανός! Η τελευταία φορά που συναντηθήκαμε ήταν πριν από 15 χρόνια, στα 45 χρόνια, και πολλοί θα έχουν “εξαφανιστεί” από τότε».
Αυτός ήταν ένας μικρός απολογισμός περί «Ζωής και Θανάτου» που είχε κάνει ο Φίλιπ Ροθ το 2010 σε συνέντευξη του στο BHmagazino και στη δημοσιογράφο Μαριλένα Αστραπέλλου που τον είχε συναντήσει στην εξοχική του κατοικία στο Κονέκτικατ όπου είχε απομονωθεί εκείνη την εποχή.
Από τα ξημερώματα της Τρίτης 22 Μαΐου 2018 που άφησε την τελευταία του πνοή σε νοσοκομείο του Μανχάταν, ο Φίλιπ Ροθ εκτοξεύθηκε στη σφαίρα της λογοτεχνικής ιστορίας «Αυτό τον εφιάλτη από τον οποίο προσπαθώ να ξυπνήσω» όπως είχε χαρακτηρίσει ο ίδιος την Ιστορία σε ένα από τα πιο γνωστά του αποφθέγματα.
«Τα γηρατειά δεν είναι μάχη. Είναι γενοκτονία» είχε πει ο ίδιος κάποτε, αλλά αντιστάθηκε σθεναρά σε αυτά, φτάνοντας μέχρι τα 85 του χρόνια, κάτι που όπως έλεγε και ο ίδιος του προκαλούσε έκπληξη.
Ο θάνατος του Philip Roth ρίχνει την αυλαία για τους μεγάλους κλασσικούς, τα «τρομερά παιδιά» της αμερικανικής μεταπολεμικής λογοτεχνίας. Σολ Μπέλοου (2005) , τον Τζον Απντάικ (2009) αλλά και τον Νόρμαν Μέιλερ (2007) στα στιβαρά και πληθωρικά βήματα του μεγάλου πατριάρχη της Ερνεστ Χέμινγουεϊ και του Ουίλιαμ Φόκνερ.
Ένα Νόμπελ που δεν δόθηκε ποτέ
Έγραψε πάνω από 30 μυθιστορήματα και τιμήθηκε σχεδόν με όλα τα λογοτεχνικά βραβεία, ενώ υπήρξε ο μοναδικός Αμερικανός συγγραφέας που εκδόθηκαν τα «Άπαντα» του σε πλήρη και οριστική έκδοση από την Library of America ενώ ήταν εν ζωή. Η Σουηδική Ακαδημία ωστόσο αρνήθηκε πεισματικά να του απονείμει το Νόμπελ Λογοτεχνίας, παρά το γεγονός ότι επί σειρά ετών ήταν στην κορυφή του καταλόγου των υποψηφίων και φερόμενων ως «φαβορί». Κάποιοι εκτίμησαν ότι τον θεωρούσε «Πολύ Αμερικανό για τα γούστα της», τα οποία «γούστα» την οδήγησαν την πιο αμφιλεγόμενη απονομή του Νόμπελ Λογοτεχνίας στον Bob Dylan, ξεσηκώνοντας θύελλα αντιδράσεων. Και αποτελεί ειρωνεία της τύχης το γεγονός ότι ο Phillip Roth πέθανε την χρονιά ακριβώς που τα Νόμπελ Λογοτεχνίας έχουν προαναγγείλει πως δεν θα απονεμηθούν λόγω του σκανδάλου που προέκυψε στη Σουηδική Ακαδημία. Θαρρείς και τηρούν ενός … έτους σιγή στη μνήμη του.
Το «τρομερό παιδί» των αμερικανικών γραμμάτων
Έγραψε βιβλία αριστουργηματικά που άφησαν το αποτύπωμά τους στην παγκόσμια λογοτεχνία. Το Αμερικανικό Ειδύλλιο, το Παντρεύτηκα έναν Κομμουνιστή και το Ανθρώπινο Στίγμα. Βιβλία που προσφέρουν την ανατομία της μεταπολεμικής Αμερικής.
Ξεκίνησε τη συγγραφική του διαδρομή ως το «τρομερό παιδί» των αμερικανικών γραμμάτων με το βιβλίο Αντίο Κολόμπους (Goodbye Columbus, 1959) για το οποίο τιμήθηκε με το Βραβείο National Book Award μια συλλογή από πέντε ιστορίες και το τέταρτο βιβλίο του το διάσημο πια Σύνδρομο Πόρτνοϊ με θέμα τις σεξουαλικές εμμονές ενός τριαντάχρονου Αμερικανού. σοκάρισε την αμερικανική κοινή γνώμη και αποτελεί μια κραυγή υπέρ της ανεκτικότητας.
Σαρκαστικός, ανελέητος, πληθωρικός, κυνικός, λεπτολόγος της αφήγησης, και την ίδια στιγμή ευαίσθητος, τρυφερός και βαθειά ανθρώπινος, λάτρης της τέχνης και του έρωτα, ανατέμνει την ψυχή του σύγχρονου ανθρώπου, αναλύει την πολιτική, εμβαθύνει στην ανθρώπινη αδυναμία και ανεπάρκεια και δεν σταματά να μελετά την ιδιαιτερότητα του να είσαι Εβραίος που ζει στην Αμερική.
«Είμαι Αμερικανός»
Δηλωμένος άθεος, ο Φίλιπ Ροθ απέρριπτε για πολλά χρόνια την ταμπέλα του Αμερικανοεβραίου συγγραφέα και τις επικρίσεις σε βάρος του κατά τις οποίες ήταν ένας «Εβραίος που μισεί τον εαυτό του»: Όλο αυτό «δεν είναι κάτι που να μου προξενεί το ενδιαφέρον. Ξέρω ακριβώς τι σημαίνει το να είσαι Εβραίος και στ’ αλήθεια δεν έχει ενδιαφέρον. Είμαι Αμερικανός», είχε πει στην εφημερίδα The Guardian το 1995.
Αργότερα όμως φάνηκε να συμφιλιώνεται με την εβραϊκή του καταγωγή και κληρονομιά: «Νομίζω ότι ήταν κάτι πολύ ενδιαφέρον που μου συνέβη. Έκανε τη ζωή μου επεισοδιακή από πολιτική, πολιτιστική και κοινωνική πλευρά. Χαίρομαι που μου συνέβη. Έχει και τα προβλήματά της επίσης, υπήρξε όμως μια ενδιαφέρουσα μοίρα», δηλώνει το 2010 στο BHmagazino.
Για αρκετούς, το βιβλίο του Φίλιπ Ροθ, The Plot Against America (2005 Sidewise Award for Alternate History) στα ελληνικά Η συνωμοσία εναντίον της Αμερικής, που διαπερνά συνεχώς τα όρια της πραγματικότητας και της μυθοπλασίας, είναι εξαιρετικά επίκαιρο, καθώς βλέπουν σε αυτό πολλές αντιστοιχίες με την εκλογή του Ντόναλντ Τραμπ στην αμερικανική προεδρία. Ο ίδιος ο συγγραφέας πάντως έσπευσε να απορρίψει δημόσια αυτή την συσχέτιση και δικαιολογημένα. Με κεντρικό ήρωα τον Tσαρλς Λίντμπεργκ που υπήρξε κορυφαίος πιλότος της πολεμικής αεροπορία των ΗΠΑ προπολεμικά, κατάφερε να διασχίσει τον Ατλαντικό το 1927 και έγινε στη συνέχεια εθνικός ήρωας της Αμερικής ενώ την ίδια στιγμή ήταν αντισημίτης και προσωπικός φίλος του Χίτλερ, ο Φίλιπ Ροθ θέτει ένα κορυφαίο ιστορικό ερώτημα: Τι θα γινόταν αν στις εκλογές του 1940 αντί για τον δημοκρατικό Ρούσβελτ κέρδιζε ο Pεπουμπλικάνος υποψήφιος, εθνικός “ήρωας των αιθέρων”, Tσαρλς Λίντμπεργκ; Ποιο θα ήταν το τέλος του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, αν η Αμερική δεν έμπαινε στον πόλεμο; Ποιο θα ήταν το μέλλον των Αμερικανοεβραίων σε μια Αμερική όπου θα κυριαρχούσε ο αντισημιτισμός;
Ο Ζούκερμαν
Στις συνεντεύξεις που κατά καιρούς παραχωρούσε ο Philip Roth ήταν απρόβλεπτος, σαφής, χιουμορίστας, αντισυμβατικός και αφοπλιστικά ειλικρινής: «Η συγγραφή είναι μια δουλειά με υπερβολικούς φόρους και προσφέρει ελάχιστη ευχαρίστηση, συγκριτικά με άλλες ανθρώπινες δραστηριότητες» είχε πει κάποτε μιλώντας για τη συγγραφική δημιουργία.
Παρά το γεγονός ότι για πολλά χρόνια είχε περίπου «αποκηρύξει» την εβραϊκή του καταγωγή, η εβραϊκή ταυτότητα αποτελεί το κεντρικό θέμα στα περισσότερα βιβλία του, με μια υπόγεια χιουμοριστική σχεδόν σαρκαστική διάθεση που κάποιες φορές θυμίζει την προσέγγιση του Γούντι Άλλεν για το ίδιο θέμα.
Από τους εμβληματικούς κεντρικούς του ήρωες υπήρξε ο Νέιθαν Ζουκερμαν που κάνει την εμφάνιση του στο Ghost Writer («Ο συγγραφέας φάντασμα») ως ένας εκκολαπτόμενος συγγραφέας που λατρεύει τα μεγάλα έργα της παγκόσμιας λογοτεχνίας. Στο μυθιστόρημα αυτό ο Ζούκερμαν πιστεύει ότι ανακάλυψε την …Άννα Φρανκ, η οποία μυστηριωδώς επιβίωσε από το Ολοκαύτωμα και ζει στην Αμερική.
Ο Ζούκερμαν πρωταγωνιστεί σε δέκα βιβλία του Φιλιπ Ροθ κάποια εκ των οποίων θεωρούνται αριστουργηματικά.
Στο Αμερικανικό Ειδύλλιο (Βραβείο Pulitzer 1997) αφηγείται τη ζωή του Σίμουρ Λιβόβ στα τέλη της δεκαετίας του ’60, του οποίου η υπέροχη κόρη που είναι μαθήτρια γυμνασίου, μόλις γίνεται 16 ετών, επαναστατεί κατά της αστικής της καταγωγής και γίνεται τρομοκράτισσα, αποφασισμένη να καταστρέψει τον ειδυλλιακό κόσμο του μπαμπά της.
Ο Ζούκερμαν όμως εμφανίζεται και στο συγκλονιστικό Ανθρώπινο Στίγμα (2001 PEN/Faulkner Award for Fiction) όπου αφηγείται τη απίστευτη ιστορία του Κόλμαν Σιλκ, ενός καθηγητή Πανεπιστημίου που μετά από ένα ατυχές σχόλιο κατηγορείται για ρατσιστική συμπεριφορά. Στον έκπληκτο αναγνώστη θα αποκαλυφθεί με τρόπο αριστουργηματικό στη συνέχεια ότι ο Κόλμαν Σιλκ είναι στην πραγματικότητα λευκός Αφροαμερικανός (αποτέλεσμα σπάνιας αλλά υπαρκτής μετάλλαξης) γεννημένος από Αφροαμερικανούς γονείς που έκρυψε, άλλαξε και πλαστογράφησε την πραγματική του ταυτότητα και καταγωγή και έζησε μια ολόκληρη ζωή βασισμένη σε ένα ψέμα.
Τα τελευταία χρόνια ο Ροθ στράφηκε στην εξέταση των υπαρξιακών και σεξουαλικών κρίσεων της μέσης ηλικίας, χωρίς όμως να πάψει ποτέ να εξερευνά τη ντροπή και τα ένοχα μυστικά της ανθρώπινης ύπαρξης, πάντα με μια γερή δόση χιούμορ.
Γεννημένος στο Νούαρκ τη 19η Μαρτίου 1933, γιος πωλητή ασφαλειών, σπούδασε αγγλική φιλολογία στο πανεπιστήμιο Μπακλ και στο πανεπιστήμιο του Σικάγου. Δίδασκε για χρόνια συγκριτική λογοτεχνία, κυρίως στο Πανεπιστήμιο της Πενσιλβάνιας
.Έπειτα από 50 και πλέον χρόνια συγγραφής, ο Ροθ αποφάσισε ότι το Nemesis (2010· στα ελληνικά Νέμεσις), στο οποίο φαντάζεται μια επιδημία στο Νούαρκ, όπου μεγάλωσε, θα ήταν το τελευταίο του μυθιστόρημα. Κατόπιν αποφάσισε να ξαναδιαβάσει όλα του τα κείμενα με σκοπό «να δω αν απλά έχανα τον χρόνο μου», είχε πει το 2014, σε μια συνέντευξή του στο New York Times Book Review. Για το συμπέρασμά του, επανέλαβε μια ατάκα του Τζο Λούις, του πυγμάχου βαρέων βαρών τη δεκαετία του 1930 και του 1940: «Έκανα ό,τι καλύτερο μπορούσα με ό,τι είχα».
Ο Philip Roth έγινε ευρύτερα γνωστός στο ελληνικό κοινό όταν την έκδοση των βιβλίων του στην Ελλάδα ανέλαβαν οι Εκδόσεις Πόλις, Με εξαιρετικές μεταφράσεις από άριστους και έγκριτους μεταφραστές (Αχιλλέας Κυριακίδης, Τρισεύγενη Παπαϊωάννου, Κατερίνα Σχινά, Σώτη Τριανταφύλλου κ.ά) και σχεδιασμό εξωφύλλων ανάλογο με την αισθητική που έχουν οι εκδόσεις των βιβλίων του στην Αμερική, έδωσαν την ευκαιρία στους Έλληνες αναγνώστες να απολαύσουν τον υπέροχο, αιρετικό πληθωρικό, γοητευτικό και γλυκόπικρο λόγο του.
Βραβεία
National Endowment for the Arts – National Medal of Arts [1998]
Gold Medal In Fiction – The American Academy of Arts and Letters [2001]
National Book Award – Medal for Distinguished Contribution to American Letters [2002]
PEN/Nabokov Award for Lifetime Achievement [PEN American Center] [2006]
PEN/Saul Bellow Award for Achievement in American Fiction [2007]
Man Booker International Prize [2011]
To 2011 τιμήθηκε από τον Μπαράκ Ομπάμα με το National Humanities Medal.
Εργογραφία
