Η κρίση είναι πρωτίστως πολιτιστική |
«Προτιμώ να γράφω θέατρο γιατί είναι μια τέχνη
που απαιτούνται σύντροφοι. Μέσω του θεάτρου εκφράζεται η κοινωνικότητά μου. Τις περισσότερες φορές εν αγνοία τους, ερωτεύομαι τους ηθοποιούς μου». Εξομολογείται ο Ανδρέας Στάικος, μια από τις πιο ξεχωριστές και πολύπλευρες καλλιτεχνικές προσωπικότητες των ημερών μας.
Θεατρικός συγγραφέας, σκηνοθέτης, πεζογράφος και μεταφραστής ο Ανδρέας Στάικος δίνει τις δικές του απαντήσεις για την τέχνη, τον πολιτισμό και την κρίση μέσα από μία συνέντευξη όπου επικεντρώνεται στα σημεία εκείνα όπου η γραφή και το θέατρο συναντώνται με την ίδια τη ζωή.
Συνέντευξη στην Πωλίνα Γουρδέα
Πρόσφατα ανέβηκε το θεατρικό σας έργο Καρακορούμ σε σκηνοθεσία Δημήτρη Δεγαῒτη. Ένα από τα θέματα του έργου είναι η αιώνια διαμάχη των φύλων. Πώς συνδέεται το έργο με την κοινωνία μας;
Αυτό το έργο είναι κυρίως μια ιστορία ψευδαισθήσεων, μια αλληγορία των ματαιωμένων προσδοκιών. Αυτό είδα, γιατί αυτό με ενδιέφερε. Ο πόθος για ευτυχία, δύναμη και δόξα που δεν εκπληρώνεται. Τα πρόσωπα του έργου είναι ένα τρίο συνενόχων που δόθηκαν σ’ αυτή την περιπέτεια. Είναι η ιστορία ενός ανεκπλήρωτου πόθου ή καλύτερα, μια ιστορία ψευδαίσθησης. Μπορεί να υπήρχε αυτό που λες, αλλά δεν ήταν το πρωταρχικό στοιχείο. Αυτό το έργο δεν έχει καμία σχέση με την επικαιρότητα γιατί γράφτηκε το 1989. Αλλά και κανένα έργο μου δεν έχει σχέση με την επικαιρότητα. Και γι’ αυτό βλέπω με μεγάλη έκπληξη έργα μου, όπως η Κλυταιμνήστρα, να είναι πάντα επίκαιρα. Τα έργα που αφορούν την επικαιρότητα έχουν ημερομηνία λήξης.
Η οικονομική κρίση αναγκάζει πολλούς επιχειρηματίες να επιλέγουν έργα με λίγα πρόσωπα. Τι έχετε να πείτε γι’ αυτό;
Η παρουσία λίγων προσώπων ήταν πάντα για μένα μία επιλογή. Για μένα η κρίση δεν είναι τωρινή, είναι ένα καθεστώς μόνιμο. Η επιλογή των ολιγοπρόσωπων έργων έχει σχέση με την πρόθεσή μου οι ρόλοι να είναι ισάξιοι και πρωταγωνιστικοί και ποτέ διακοσμητικοί. Τα δύο, τρία ή τέσσερα πρόσωπα έχουν τη δυνατότητα να εκφραστούν πλήρως εις βάθος και εις πλάτος. Μόνιμη αντίληψη θεάτρου και επί των ηθοποιών.
Γράφετε θεατρικά έργα και πεζογραφία. Τι επιπτώσεις είχε αυτό στη ζωή σας και τι ήταν αυτό που σας οδήγησε στη γραφή; Ποια από τις δύο μορφές σας είναι πιο οικεία;
Γράφω μόνο και μόνο για την προσωπική μου απόλαυση, απόλαυση ισοδύναμη του φαγητού, του κρασιού και των αισθήσεων. Προτιμώ να γράφω θέατρο γιατί είναι μια τέχνη που απαιτούνται σύντροφοι. Μέσω του θεάτρου εκφράζεται η κοινωνικότητά μου. Τις περισσότερες φορές εν αγνοία τους, ερωτεύομαι τους ηθοποιούς μου. Αυτές οι σχέσεις έχουν μια μυστική συνάφεια με την εξέλιξη της πλοκής και την εξέλιξη των χαρακτήρων. Επειδή γράφω πάνω στους ηθοποιούς μου, είναι σαν να δεσμεύομαι απέναντί τους να ολοκληρώσω ένα έργο που δεν θα το απολάμβανα σε καθεστώς μοναχικότητας. Δεν θα μπορούσα να ανταπεξέλθω ή να ολοκληρώσω ένα έργο σε καθεστώς μοναχικότητας. Το έργο βγαίνει από τη σκηνή για τη σκηνή. Έτσι αντιμετωπίζεται μια εύθυμη ραθυμία, ανευθυνότητα και οκνηρία. Δεν θα ήθελα να αποκρύψω ότι υπάρχει ένα είδος ναρκισσισμού. Πριν από το τελικό χειροκρότημα της πρεμιέρας από ένα κοινό για το οποίο μάλλον αδιαφορώ, μ’ ενδιαφέρει το καθημερινό χειροκρότημα των άμεσων συνεργατών που είναι οι ηθοποιοί. Η συμμετοχή των ηθοποιών αφορά την έμπνευσή μου απ’ αυτούς ως προσωπικότητες. Επειδή συμμετέχουν ψυχή τε και σώματι στο έργο και αυτό το αισθάνονται. Μ’ άλλα λόγια, επωμίζονται τους ρόλους τους, δεν ερμηνεύουν. Δεν πηγαίνουν προς τον ρόλο, αλλά ο ρόλος έρχεται προς αυτούς στα δικά τους μέτρα. Τα πεζογραφήματα είναι ένα είδος ανάπαυσης του συγγραφέα, ένα διάλειμμα από τη θεατρική γραφή.
Το θέατρο απαιτεί μεγάλη αφοσίωση και σεις έχετε αφιερώσει ένα κομμάτι της ζωής σας σε αυτό. Κατά τη γνώμη σας, ποιο είναι το βασικό χαρακτηριστικό που απαιτείται για κάποιον που θέλει να γίνει θεατρικός συγγραφέας;
Δεν είναι θέμα αφοσίωσης ή καθήκοντος. Είναι τρόπος ζωής το ζην θεατρικώς. Δηλαδή αναζητώ ακόμη και στην καθημερινότητά μου τα θεατρικά στοιχεία της καθημερινής ζωής. Για μένα το θέατρο δεν παίζεται μόνο στις αίθουσες του θεάτρου ή από ηθοποιούς. Παίζεται από όλο τον κόσμο, εν αγνοία του ίσως, αλλά απ’ όλο τον κόσμο. Όλοι οι άνθρωποι είναι ηθοποιοί, αλλά το αγνοούν.
Η κρίση ως συμβάν θεωρείτε ότι εντείνει την ερημιά και το κενό της σημερινής πραγματικότητας; Υπάρχει διέξοδος;
Όλα τα καλά έργα στον κόσμο έχουν ως θέμα τους την ουτοπία, τη φθορά και τον χρόνο. Ο χρόνος δημιουργεί την κρίση, όχι η έλλειψη χρημάτων.
Ως μεταφραστής τώρα, θα θελα να μας πείτε πόσο εφικτή είναι η πιστή απόδοση ενός κειμένου σε άλλη γλώσσα και ποιο είναι το πιο γοητευτικό στοιχείο στην τέχνη της μετάφρασης;
Η επικοινωνία με ένα άλλο πνεύμα το οποίο έχεις αγαπήσει, αυτό είναι η μετάφραση. Εγώ τουλάχιστον μετέφραζα συγγραφείς που τους αγαπούσα τόσο πολύ που θα ‘θελα να είμαι εγώ. Μεταφράζοντάς τους αναδημιουργώ το δικό τους έργο. Τώρα, η πιστή μετάφραση είναι ανέφικτη γιατί διαστρεβλώνει τον συγγραφέα. Μόνο η ελεύθερη μετάφραση τιμά το πνεύμα του συγγραφέα.
Τι σας αρέσει να διαβάζετε τον ελεύθερο χρόνο σας κι ποιος είναι ο στίχος που θυμάστε πάντα.
«Επέστρεφε συχνά και παίρνε με/ αγαπημένη αίσθησις επέστρεφε και παίρνε με» Κ.Π.Καβάφης
Είναι ένας στίχος που τον έχω χρησιμοποιήσει σ’ ένα θεατρικό μου έργο, στα Φτερά στρουθοκαμήλου. Κι άλλος ένας στίχος που μ’ έχει συνεγείρει από τον Ανδρέα Κάλβο, Το ψυχρόν της αργύριον/ ρίπτει η σελήνη (Εις Θάνατον). Διαβάζω κλασσική λογοτεχνία και ιδίως τους Γάλλους κλασσικούς στο πρωτότυπο. Πρόσφατα διάβασα το μυθιστόρημα του Φλωμπέρ, Σαλαμπό.
Αν κάνατε έναν απολογισμό ποιο έργο σας θα λέγατε ότι είναι το πιο ξεχωριστό;
Πιστεύω ότι έχω γράψει μόνο ένα έργο. Έχω γράψει 15 θεατρικά έργα, εν κατακλείδι όμως βλέπω ότι όλα είναι παραλλαγές του ίδιου έργου. Το κυνήγι του αδύνατου ως θέμα ζωής.
Ο ρόλος του δημιουργού διαφοροποιείται από την σημερινή κρίση που μαστίζει όλη τη Νότια Ευρώπη; Είναι κρίση πολιτισμού;
Είναι πρωτίστως κρίση πολιτισμού κι όχι οικονομική. Σε περιόδους πολιτισμικής κρίσης ο δημιουργός καλείται να μην προσαρμόζεται στην κρίση, αλλά να μένει πιστός στον εαυτό του. Δεν πρέπει να διαφοροποιείται από τον εαυτό του.
Η πολιτιστική πολιτική που ασκείται αυτή την περίοδο πώς σας φαίνεται; Δικαιολογεί τις μεγάλες περικοπές που έχουν γίνει;
Πολιτιστική πολιτική δεν υπήρξε ποτέ σ’ αυτή τη χώρα, άρα δεν υπήρξε ποτέ κανένα πολιτιστικό όραμα. Τα μεγαλύτερα πολιτιστικά επιτεύγματα της χώρας μας ήταν η Αττική Οδός και κάποια στάδια για τους Ολυμπιακούς Αγώνες που σήμερα έχουν περιπέσει σε κατάσταση μεσαιωνικών μνημείων.
Ποιό είναι εκείνο το στοιχείο που σας οδηγεί κάθε φορά στη συγγραφή;
Μπορεί να είναι ένα ατύχημα, μια ματιά, μια γεύση, ένα βλέμμα, μια γνωριμία. Το τυχαίο του πράγματος.
