“Η άνοδος της ασημαντότητας με κάνει λίγο ‘σνομπ’”|
Ο Παύλος Μάτεσις δεν μένει πια εδώ. Ο κορυφαίος λογοτέχνης, θεατρικός συγγραφέας μυθιστοριογράφος
και δεινός μεταφραστής έφυγε από τη ζωή την Κυριακή (20 Ιανουαρίου 2013) το πρωί σε ηλικία 80 ετών, Το Δεκέμβριο του 2010 είχε υποστεί εγκεφαλικό επεισόδιο ενώ παραξολουθούσε μια θεατρική παράσταση. Από τότε νοσηλευόταν σε ιδιωτικό θεραπευτήριο και δεν είχε ανακτήσει την ικανότητα του λόγου, ενώ τον τελευταίο καιρό η κατάστασή του είχε επιδεινωθεί.
Πολυμαθής, βαθύτατα καλλιέργημένος αλλά και βαθύτατα πολιτικοποιημένος με την ουσιαστική έννοια του όρου, ο Παύλος Μάτεσις υπήρξε ένας εκρηκτικός συνδυασμός, ευαισθησίας και ευθύτητας, οξυδέρκειας και ανατρεπτικότητας, σοφίας και εριστικότητας . Υπήρξε από τους ελάχιστους πνευματικούς ανθρώπους που δεν σιώπησαν ποτέ. Ακόμη και στα χρόνια της τεχνητής ευμάρειας, που σήμερα μόνο αναγνωρίζουμε και αποκαλούμε ως διαφθορά ο Παύλος Μάτεσις δεν έκρυβε τα λόγια του και δεν δίσταζε να επισημαίνει τα κακώς κείμενα χωρίς να χαρίζεται σε κανέναν. Γι αυτό είχε τη φήμη του αυστηρού και δύσκολου και απρόβλεπτου συνομιλητή, που δεν χάιδευε τα αυτιά των ακροατών του. Μακάρι να είχαμε κι άλλους σαν εκείνον.
Της Ελπίδας Πασαμιχάλη
Σε συνέντευξη που είχα την τιμή να κάνω μαζί του τον Μάρτιο του 2009, με αφορμή ομιλία που επρόκειτο να κάνει στο Πανεπιστήμιο του Ελσίνκι, και ενώ η λέξη κρίση υπήρχε περισσότερο σαν εικασία κάποιων “απαισιόδοξων”, μου είχε πει μεταξύ των άλλων: “ Αυτό που έχουμε να φοβηθούμε είναι το επίπεδο νοημοσύνης του κοινού. Για παράδειγμα το επίπεδο της Βουλής καθρεφτίζει το επίπεδο νοημοσύνης των ψηφοφόρων’. Μεγάλη και απόλυτα δικαιωμένη η ανησυχία του για την γλώσσα : “Σήμερα εμφανίζονται άνθρωποι στη τηλεόραση αλλά και στη Βουλή που δεν ξέρουν να χειρίζονται την ελληνική καθόλου. Κάνουν λάθη τερατώδη. Δεν έχουν καμία γλωσσική ευχέρεια. Δυστυχώς ο κόσμος που δεν ασχολείται ειδικά με την γλώσσα, αφήνεται και παρασύρεται και χρησιμοποιεί όλες αυτούς τους σολοικισμούς της τηλεόρασης και των πολιτικών”.
Βαθειά ήταν η σχέση του Παύλου Μάτεσι με την έννοια της ελληνικότητας την οποία προσέγγιζε μέσω της λογοτεχνίας και φυσικά είχε τις δέουσες αποστάσεις από κάθε μορφή κακώς εννοούμενου εθνικισμού: “Η ελληνική ιστορία είναι πολυκύμαντη και ίσως άτυχη. Κάθε φορά έχει διακοπές και ενάρξεις. Ξέρουμε όλοι πόσο η ιστορία ενός τόπου επηρεάζει ή όχι τη λογοτεχνία. Που όχι απλώς την επηρεάζει αλλά μερικές φορές την αναγκάζει να τραπεί σε έναν τόνο πατριωτικό. Πράγμα μερικές φορές επικίνδυνο γιατί μπορεί να οδηγήσει στον σωβινισμό. Εγώ επισημαίνω ότι όταν τελείωσε η τουρκική δουλεία γεννήθηκαν τα πολύ μεγάλα ονόματα, ο Σολωμός και ο Κάλβος, οι οποίοι έδρασαν ως εθνικοί νομοθέτες με τη δουλειά τους. Εγραψαν πολύ μεγάλη ποίηση αλλά ταυτόχρονα νομοθετούν την δέουσα πορεία του κράτους που δημιουργήθηκε. Χωρίς να είναι σωβινιστές υπήρξαν πατριώτες”.
Τα ονόματα της τουρκικής Μικράς Ασίας είναι Ιωνία και Αιολίς
Εξαίρετος μεταφραστής έργων του Αριστοφάνη (“Ειρήνη”, “Πλούτος”, “Βάτραχοι”, “Νεφέλαι” “Λυσιστράτη” κ.ά ) ο Παύλος Μάτεσις συνέδεε την έννοια του πατριωτισμού με την αγάπη και το σεβασμό του για την γλώσσα και ποτέ δεν οδηγήθηκε ούτε στο σωβινισμό ούτε όμως και στην ισοπεδωτική αναίδεια για την ελληνική πολιτιστική κληρονομιά που χαρακτηρίζει δυστυχώς αρκετούς ομοτέχνους του: “Δεν θέλω να φανώ σωβινιστής αλλά επισημαίνω το εξής: Εχουμε κακούς και βλαπτικούς γείτονες και η Ελλάδα θα ήταν προτιμότερο να είναι ένα νησί. Αλλά επισημαίνω επίσης ότι οι Έλληνες σήμερα κυρίως στη λογοτεχνία δεν έχουν αυτό τον ανόητο πατριωτισμό ή σωβινιτικές τάσεις ή τον αλυτρωτισμό. Επισημαίνω όμως ότι όλοι οι Ελληνες, ακόμη και αυτοί που δεν διαβάζουν ξέρουν ποια είναι τα ουσιαστικά ονόματα της τούρκικης Μικράς Ασίας. Είναι Ιωνία και Αιολίς. Και ξέρουν ότι εκεί πέρα γεννήθηκαν ο Πρωταγόρας, ο Όμηρος, όλα τα θηρία. Και ξέρουμε πως ότι και να λένε οι αντίπαλοι, οι Τούρκοι μας λένε Γιουνάν, δηλαδή Ίωνες”.
Η άνοδος της ασημαντότητας με κάνει λίγο “σνομπ”
Ο Παύλος Μάτεσις δεν είχε τη χαρά να δεί την άνοιξη του 2011 στη Νέα Σκηνή του Εθνικού Θεάτρου το πιο δημοφιλές και πολυμεταφρασμένο μυθιστόρημά του, η «Μητέρα του σκύλου», που είχε σκηνοθετήσει ο Σέρβος Νικίτα Μιλιβόγιεβιτς. Η μεταφορά του σπουδαίου αυτού μυθιστορήματος στο θέατρο ήταν κάτι που τον προβλημάτιζε πολύ και δίσταζε να δώσει τη συγκατάθεσή του, παρά το γεγονός ότι του είχε επανειλλημμένα ζητηθεί. Όταν τον είχα ρωτήσει για ποιό λόγο ήταν επιφυλακτικός, η απάντηση υπήρξε ευθύτατη: “Ήμουν επιφυλακτικός, διότι νοιώθω μία απογοήτευση για το θέατρο τα τελευταία χρόνια, υπάρχει μία πτώση γενικότερη. Τόσο που φοβάμαι. Νομίζω ότι έχουν μπει στο θέατρο πολλοί άνθρωποι αδαείς, πολλοί άνθρωποι με μεγάλο ενθουσιασμό, αλλά με καθόλου γνώση. Έχω δει πολλά τα τελευταία χρόνια και νομίζω ότι και στα μικρά και στα κατεστημένα θέατρα υπάρχει μία άνοδος της ασημαντότητας, όπως έλεγε ο Κορνήλιος Καστοριάδης. Αυτή η άνοδος της ασημαντότητας στο θέατρο με κάνει να είμαι λίγο «σνομπ». Υπάρχουν ηθοποιοί χρήσιμοι, αλλά οι πραγματικοί ηθοποιοί ή έχουν αποσυρθεί ή δεν υπάρχουν πιά. Βέβαια υπάρχουν πλάσματα υπεροχα, όπως είναι η Καριοφυλιά Καραμπέτη, μονάκριβη και μοναδική” Και διευκρίνισε “Γιατί η λέξη «θέατρο» προέρχεται από το ρήμα «θεώμαι» που σημαίνει βλέπω μετά προσοχής,. Αυτά όλα τα έχουν παρεξηγήσει τώρα”.
Ο Παύλος Μάτεσις γεννήθηκε το 1933 στο χωριό Δίβρη, στην Πελοπόννησο. Μέχρι τα 19 του έζησε σε πολλές επαρχιακές πόλεις. Σπούδασε θέατρο (πτυχίο ηθοποιού), μουσική (πτυχίο βιολιού), ξένες γλώσσες (αγγλικά, γαλλικά, ισπανικά). Δίδαξε υποκριτική (1963-64) στη σχολή Σταυράκου. Διετέλεσε βοηθός – δραματουργός στο Εθνικό Θέατρο, 1971-1973. Έμεινε στο Λονδίνο καθόλη τη διάρκεια του 1969. Έγραψε και σκηνοθέτησε 2 τηλεοπτικές σειρές (ΥΕΝΕΔ 1974-6) και έχει γράψει κείμενα για Floor Show. Η πρώτη παρουσία του στα ελληνικά γράμματα ήταν το 1967 με το θεατρικό έργο “Η τελετή” (θέατρο Ν. Ιωνίας 1967 και Εθνικό Θέατρο 1969) Τα 11 από τα 13 θεατρικά έργα του είναι κυρίως παιγμένα από το Εθνικό Θέατρο. Είχε βραβευτεί πολλές φορές: με Κρατικό Βραβείο Θεάτρου 1966 για το έργο “Η τελετή”. Με το έπαθλο “Κάρολος Κουν”-Πόλις των Αθηνών 1989 για το καλύτερο ελληνικό έργο της χρονιάς (“Περιποιητής φυτών”). Με το Βραβείο Ελληνόφωνων Κάτω Ιταλίας (1998) για το μυθιστόρημα του “Η μητέρα του σκύλου”. Με το Μέγα Βραβείο Κριτικών θεάτρου έτους 2000. Με το Βραβείο Acerbi (2002) για το μυθιστόρημα “Η μητέρα του σκύλου”. Είχε μεταφράσει στα ελληνικά Μρόζεκ. Τζόνσον, Αρτό, Ίψεν, Σέξπηρ κ.ά και στα νέα ελληνικά τα έργα του Αριστοφάνη “Ειρήνη”, “Πλούτος”, “Βάτραχοι”, “Νεφέλαι”, “Όρνιθες”, “Αχαρνής”, “Θεσμοφοριάζουσαι”, “Λυσιστράτη”.
Τελευταίο του βιβλίο το «Graffito», μια πολιτική, ολίγο αναρχική, αλληγορία για το κοινοβουλευτικό μας σύστημα. Άλλα έργα του «Η μητέρα του σκύλου», «Αλδεβαράν», «Έκθεσις Ιδεών», «Μύρτος», «Ενοικιάζεται φύλακας άγγελος», «Πάντα καλά», «Σκοτεινός οδηγός», «Ύλη δάσους», «Αφροδίτη», «Βιοχημεία», «Η βουή», «Η τελετή», «Περιποιητής φυτών», «Το φάντασμα τρου κυρίου Ραμόν Ναβάρο», «Προς Ελευσίνα»,»Λύκε- λύκε», «Εξορία», «Η καθαίρεση».
Tα μυθιστορήματά του “Η μητέρα του σκύλου” (50η έκδοση), “O Παλαιός των Ημερών” (13η έκδοση) και “Πάντα καλά” (27η έκδοση) κυκλοφορούν σε δεκατέσσερις χώρες, ενώ θεατρικά του έργα έχουν εκδοθεί στην Αγγλία, την Ιταλία, τη Ρουμανία, τη Γαλλία, τη Φινλανδία και το Iσραήλ. ‘
Η κηδεία του Παύλου Μάτεσι θα γίνει την Τρίτη 22 Ιανουαρίου στις 4 το απόγευμα από το Κοιμητήριο Παπάγου.
Το Διοικητικό Συμβούλιο του ΟΣΔΕΛ εξέφρασε τη βαθεία του θλίψη για το θάνατο Παύλου Μάτεσι που υπήρξε ιδρυτικό του μέλος. Όπως επισημαίνει ο ΟΣΔΕΛ : “Ο Παύλος Μάτεσις αφιέρωσε τη ζωή του στα Γράμματα και τον Πολιτισμό, αφήνοντας ανεξίτηλο το στίγμα του και ένα μοναδικό δείγμα γραφής”.
Συλλυπητήρια από τους πολιτικούς
Σίμος Κεδίκογλου
«Έφυγε σήμερα ο Παύλος Μάτεσις, μια μεγάλη μορφή των ελληνικών γραμμάτων και ένας κορυφαίος θεατρικός συγγραφέας. Το έργο του άφησε ανεξίτηλο το στίγμα του τόσο στην ελληνική λογοτεχνία όσο και στο ελληνικό θέατρο ενώ οι μεταφράσεις σημαντικών έργων θεωρούνται μεγάλο σχολείο για τους νεώτερους. Επί σαράντα και πλέον χρόνια υπήρξε ένας ακούραστος εργάτης της τέχνης, ένας λαμπρός διανοητής, ένας πολυβραβευμένος συγγραφέας και μεταφραστής. Η κυβέρνηση εκφράζει τη θλίψη και τα θερμά συλλυπητήρια της στους οικείους του»
Κώστας Τζαβάρας
«Έφυγε από τη ζωή ένας μεγάλος Έλληνας συγγραφέας. Ο Παύλος Μάτεσις στην πολύχρονη δημιουργική πορεία του ανανέωσε τον θεατρικό λόγο, καλλιέργησε με τον ξεχωριστό δικό του τρόπο τη λογοτεχνία και μετέφρασε υποδειγματικά θεατρικά και λογοτεχνικά έργα. Η αξία της γραφής του πέρασε τα ελληνικά σύνορα και κέρδισε διεθνή αναγνώριση, σεβασμό και διακρίσεις. Του χρωστάμε ευγνωμοσύνη για τη μοναδική συμβολή του στην καλλιέργεια της τέχνης του λόγου και για την πολύτιμη προσφορά του στον πολιτισμό. Η μνήμη του θα είναι αιώνια. Εκφράζω τα θερμά μου συλλυπητήρια στην οικογένειά του»
ΣΥΡΙΖΑ
«Μια εξαίρετη μορφή των γραμμάτων και των τεχνών της χώρας μας με μεγάλη διαδρομή και αναγνώριση πέραν των συνόρων έφυγε από κοντά μας. Το πλούσιο έργο του και η συμβολή του στην τέχνη θα μείνει ζωντανό στο πέρασμα των χρόνων. Εκφράζουμε τα συλλυπητήρια μας στους οικείους του» ανακοίνωσε ο ΣΥΡΙΖΑ.
Ευάγγελος Βενιζέλος
«Έφυγε σήμερα ένας σπουδαίος Έλληνας. Πολυβραβευμένος, πολυδιαβασμένος και πολυταξιδεμένος, ο Παύλος Μάτεσις υπήρξε ένας άνθρωπος που αφιέρωσε τη ζωή του στη συγγραφή. Εκτός από τα μυθιστορήματά του που ταξίδεψαν στα τέσσερα σημεία του ορίζοντα υπέγραψε και την ίδια την ανανέωση του ελληνικού θεατρικού έργου. Καλό του ταξίδι»
ΔΗΜΑΡ
«Ο Παύλος Μάτεσις, σημαντική μορφή των ελληνικών γραμμάτων επί 40 και πλέον χρόνια, είναι συγγραφέας του οποίου το “ανατρεπτικό έργο” θα επιβιώσει στο χρόνο».
