600 Βιβλιοθήκες της Αγγλίας κινδυνεύουν με λουκέτο,
Phillip Pulman: Έκκληση για τη σωτηρία των Βιβλιοθηκών
Σε μια εποχή όπου οι μεγάλες διεθνείς βιβλιοθήκες 
επενδύουν στο ψηφιακό μέλλον εξαγγέλλοντας την ψηφιοποίηση του πνευματικού τους πλούτου, και κάνοντάς τον προσιτό στο ευρύ κοινό με ένα απλό ‘κλικ’, έρευνες κρούουν τον κώδωνα του κινδύνου για την βιωσιμότητά τους, κυρίως των μικρών και ‘αδύναμων’. Τι συμβαίνει με τις βιβλιοθήκες;
Της Δάφνης Μαρίας Βουβάλη
Σύμφωνα με πρόσφατη έρευνα που είδε το φως της δημοσιότητας στην ηλεκτρονική έκδοση της εφημερίδας The Telegraph, οι βιβλιοθήκες λόγου χάρη της Βρετανίας παρουσιάζουν σταθερή πτώση στον αριθμό των επισκεπτών τους τα τελευταία 20 χρόνια.
Σταθερή μείωση των επισκεπτών και …περικοπές χρηματοδότησης
Κατά την διάρκεια των τριών τελευταίων χρόνων, επισημαίνει ο αρθρογράφος της εφημερίδας, Σαμίρ Ραχίμ, λυσσαλέα μάχη διεξάγεται ανάμεσα στα τοπικά συμβούλια της χώρας, τα οποία επιδιώκουν να βελτιστοποιήσουν τις υπηρεσίες που παρέχουν οι βιβλιοθήκες τους – ουσιαστικά κλείνοντας τις μικρές προς όφελος των μεγάλων – και ακτιβιστών που αντιτίθενται στην περικοπή δαπανών στον συγκεκριμένο τομέα, όπως ο Άλαν Μπένετ, ο οποίος σε μια εκπληκτική υπερβολική αποστροφή του συνέκρινε το κλείσιμο των βιβλιοθηκών με την «παιδική κακομεταχείριση».
Όπως γράφει ο Ραχίμ, οι κάτοικοι της Χερσονήσου του Γουίραλ στην βορειοδυτική Αγγλία, όπως και του Μπρεντ και του Κάμντεν στο Λονδίνο, στηρίζουν τώρα όλες τους τις ελπίδες στην προσπάθειά τους να πείσουν τον υπουργό πολιτισμού της Βρετανίας, Έντ Βέιζι να παρέμβει προσωπικά. Σύμφωνα με τις διατάξεις Πράξης του Κοινοβουλίου του 1964, τα τοπικά συμβούλια υποχρεούνται να παρέχουν «πλήρεις και αποτελεσματικές υπηρεσίες στο κοινό» – και αν δεν πληρούν αυτό το κριτήριο, ο υπουργός μπορεί να τα εξαναγκάσει να το πράξουν.
Ο Ραχίμ όμως αναφέρει ότι έκθεση ειδικής εξεταστικής επιτροπής γύρω από το κλείσιμο των βιβλιοθηκών που δημοσιεύτηκε πρόσφατα, υπογραμμίζει ότι η Πράξη του Κοινοβουλίου του 1964 δεν προσδιορίζει τι ακριβώς σημαίνει «πλήρεις και αποτελεσματικές». Το κλείσιμο έξι βιβλιοθηκών στο Μπρεντ πέρυσι – το οποίο μάλιστα έτυχε αποτυχημένης νομικής αμφισβήτησης από τους κατοίκους – μπορεί να θεωρηθεί ότι αποτελεί αποτελεσματική χρήση δυσεύρετων πόρων. Σύμφωνα με την τρέχουσα βρετανική επιθεώρηση δαπανών, τα τοπικά συμβούλια πρέπει να περικόψουν τους προϋπολογισμούς τους κατά μέσον όρο κατά 28%. Και φυσικά, από την στιγμή που η ίδια η κυβέρνηση συνασπισμού της Βρετανίας ζητά αυτές τις περικοπές, δεν θα είναι δαψιλής στις παρεμβάσεις της.
Πόσο κοστίζουν οι βιβλιοθήκες στου Άγγλους
Πόσο κοστίζουν οι βιβλιοθήκες στους Άγγλους; Η έκθεση της επιτροπής παρουσιάζει κάποια ενδιαφέροντα στοιχεία. Στην Αγγλία υπάρχουν 3.500 βιβλιοθήκες, που κοστίζουν 900 εκατομμύρια λίρες (περίπου 1.116 δισ. ευρώ) τον χρόνο. Το ερώτημα είναι κατά πόσον αυτό το ποσό μπορεί να δικαιολογηθεί, με δεδομένο ότι ο αριθμός των ανθρώπων που επισκέπτονται τις βιβλιοθήκες τα τελευταία 20 χρόνια έχει πέσει κατακόρυφα.
Όπως δείχνει το παρακάτω γράφημα, οι 391 εκατομμύρια επισκέψεις που πραγματοποιούνταν στις αρχές της δεκαετίας του 1990, έχουν μειωθεί στις 322 εκατομμύρια το 2009.
(Μετάφραση γραφήματος: Αριθμός επισκεπτών στις δημόσιες βιβλιοθήκες, Ηνωμένο Βασίλειο. Εκατομμύρια. Πηγή: Στατιστική Δημοσίων Βιβλιοθηκών.)
Ο αριθμός των βιβλίων τους έχει μειωθεί στο μισό
Το 1980 είχαν αφαιρεθεί από τις βιβλιοθήκες 650 εκατομμύρια βιβλία, ενώ ο αριθμός αυτός σήμερα έχει ελαττωθεί κατά το ήμισυ.
Φταίει το Ιnternet και τα φτηνά βιβλία; Αναρωτιέται ο συντάκτης της The Telegraph, θίγοντας ίσως την σοβαρότερη παράμετρο του προβλήματος. Φταίει μια λογοτεχνική κουλτούρα που φθίνει; Ή μήπως το μικρότερο απόθεμα βιβλίων, οι λιγότερες ώρες λειτουργίας των βιβλιοθηκών και η πτώση στην επισκεψιμότητα είναι συγκοινωνούντα δοχεία; Όποιος και να είναι ο λόγος, τα τοπικά συμβούλια που εξετάζουν προσεκτικά τους προϋπολογισμούς τους, θα σκεφτούν ότι «έχει νόημα» η μετατόπιση χρημάτων σε υπηρεσίες με μεγαλύτερη ζήτηση.
Βιβλιοθήκες ή …ποδόσφαιρο; Ένα ερώτημα με κριτήριο το κέρδος
Βεβαίως, ανάμεσα στις τρομακτικές στατιστικές, η έκθεση καταγράφει και την μαρτυρία του Νίγκελ Τόμας, από την Υπηρεσία της Βιβλιοθήκης του Λάιτσεστερσαϊρ, ο οποίος πολύ εύστοχα αναρωτήθηκε: «Τι σημαίνει απόδοση για τον τομέα των βιβλιοθηκών;» Ένα παιδί βρίσκει χώρο για να διαβάσει μακριά από το χαοτικό του σπίτι, ένας φοιτητής σκοντάφτει πάνω σ’ ένα βιβλίο που μπορεί ν’ αλλάξει την ζωή, ένας συνταξιούχος βρίσκει ένα ζεστό καταφύγιο μέσα στο οποίο μπορεί να διαβάσει την εφημερίδα του. Πώς μπορούμε να εκφράσουμε αυτά τα πράγματα σε ποσότητες μέσα σε ένα γράφημα; Ο κοινωνικός αντίκτυπος της ανεπαρκούς λογοτεχνικής κουλτούρας είναι εμφανέστατος: το 80% των ταραξιών του Λονδίνου δεν ξέρει καλά-καλά ανάγνωση.
Οι διευθύνοντες των αγγλικών τουλάχιστον υπηρεσιών, δεν φαίνονται να σκέφτονται ότι αν στις βιβλιοθήκες συχνάζουν όλο και λιγότεροι επισκέπτες, ίσως έχει έρθει η ώρα να τις βελτιώσουμε. Τα τοπικά συμβούλια κατατρύχονται από το μοντέλο προσφοράς-ζήτησης, οπότε το ποδόσφαιρο αποτελεί γι’ αυτά την πιο κερδοφόρα απασχόληση. Το πρότυπο των κατοίκων των μικρών κοινωνιών που παίρνουν την τύχη τους στα χέρια τους, και το οποίο πρεσβεύει η ‘Μεγάλη Κοινωνία’ (Big Society)*, υπόσχεται πολλά – είναι κάτι που ήδη έχει συμβεί στην Βιβλιοθήκη Κιτς του Χάμπστεντ και στο Πρίμροουζ Χιλ – αλλά θα πρέπει να αποδειχθεί βιώσιμο και σε λιγότερο εύπορες γειτονιές.
Αν θέλουμε να σώσουμε τις 600 βρετανικές βιβλιοθήκες που απειλούνται με άμεσο κλείσιμο, τότε απλούστατα, θα πρέπει να τις χρησιμοποιούμε. Το 90% των ερωτηθέντων, απάντησαν ότι επιθυμούν την σωστή διαχείριση των βιβλιοθηκών, αλλά για να δώσουμε πραγματικά ‘πολεμοφόδια’ στους ακτιβιστές, αυτοί θα πρέπει πρώτα να εμφανιστούν. Ίσως να ακούγεται τετριμμένο, αλλά αν όλοι καταβάλουμε την ίδια προσπάθεια, τότε το πράσινο φιδάκι του γραφήματος μπορεί να σηκώσει το κεφάλι του, καταλήγει ο Ραχίμ.
Phillip Pulman: “Το Ίντερνετ, είναι σαν να κοιτάς ένα τοπίο μέσα από μια κλειδαρότρυπα”
Ακτιβιστής όμως εναντίον των περικοπών των δαπανών για τις βιβλιοθήκες, και πρωτοπόρος για την διάσωσή τους, είναι κι ένας από τους μεγαλύτερους συγγραφείς της Βρετανίας, o Phillip Pulman. Σε συνέντευξή του στην ίδια εφημερίδα πριν από ένα περίπου χρόνο, όταν δέχθηκε έντονη φραστική επίθεση από κρατικούς παράγοντες γι’ αυτή του την στάση, ο Pullman επισήμανε «την τεράστια σπουδαιότητα των δημόσιων βιβλιοθηκών», τις αποκάλεσε «ζωτικό καταφύγιο» για τα παιδιά και τους μεγάλους, και δήλωσε ότι το κρατικό εκπαιδευτικό πρόγραμμα National Curriculum της Βρετανίας «δεν ασχολείται μαζί τους». «Στην βιβλιοθήκη πηγαίνεις για να περάσεις ευχάριστα τον χρόνο σου», είπε, υπερτονίζοντας την πνευματική χαρά και την ξεγνοιασιά που αυτή προσφέρει.
Χαρακτηριστική δε ήταν η δήλωσή του όσον αφορά τον ισχυρισμό ότι η Google μπορεί να συναγωνιστεί τις βιβλιοθήκες ως αξιόπιστη πηγή αναφοράς: «Όταν χρησιμοποιείς το Ίντερνετ, είναι σαν να κοιτάς ένα τοπίο μέσα από μια κλειδαρότρυπα. Ό,τι εισπράττεις πηγαίνοντας σε μια βιβλιοθήκη, είναι η βοήθεια ενός εξειδικευμένου βιβλιοθηκάριου, ο οποίος γνωρίζει πολύ περισσότερα από σένα γι’ αυτό που αναζητάς, προκειμένου να αντλήσεις τις καλύτερες πληροφορίες. Το Ίντερνετ είναι πολύ καλό, αλλά μόνο αν αυτό που επιδιώκεις είναι ένα περιορισμένο τμήμα ενός αντικειμένου, το οποίο σου παρουσιάζεται όπως θέλει να στο παρουσιάσει η Google».
Οι Βιβλιοθήκες στο κατώφλι της Ψηφιακής Εποχής
Κάτι βέβαια που θα αλλάξει τελείως την μορφή των βιβλιοθηκών, είναι η ψηφιοποίηση του ανυπολόγιστης αξίας υλικού τους, η οποία διαδίδεται πλέον με ιλιγγιώδη ταχύτητα σε παγκόσμια κλίμακα. Πράγμα που ίσως μακροπρόθεσμα να σημάνει και το πέρασμα του βιβλίου με την παραδοσιακή, έντυπή του μορφή, στην ιστορία.
Αναφέρουμε μερικά μονάχα χαρακτηριστικά παραδείγματα: Την ψηφιοποίηση των κλασικών έργων των Τσαρλς Ντίκενς, Τζέιν Όστιν, Τόμας Χάρντι και χιλιάδων άλλων συγγραφέων του 19ου αιώνα από την Βρετανική Βιβλιοθήκη, το πέρασμα σε ηλεκτρονική μορφή των χειρογράφων του Ισαάκ Νεύτωνα από το Πανεπιστήμιο του Καίμπριτζ, στα πλαίσια ευρύτερου προγράμματος που θα δώσει online πρόσβαση στο κοινό στα χειρόγραφα κορυφαίων επιστημόνων και ερευνητών όπως ο Δαρβίνος και ο Ernest Rutherford, την πρόθεση της Εθνικής Βιβλιοθήκης του Ισραήλ να ψηφιοποιήσει το έργο του Κάφκα, την ψηφιοποίηση του αρχείου του Έρνστ Χέμινγουεϊ από το ομώνυμο Μουσείο της Κούβας στην Αβάνα, που βρίσκεται σε εξέλιξη, και τέλος δύο έργα ψηφιοποιήσεων που αφορούν την χώρα μας: την παρουσίαση online του έργου έξι κορυφαίων Ελλήνων κριτικών λογοτεχνίας στον νέο κόμβο του Εθνικού Κέντρου Βιβλίου ΕΚΕΒΙ, με τον κωδικό critics.ekebi.gr., (του Τέλλου Άγρα, του Άλκη Θρύλου (Ελένης Ουράνη), του Ανδρέα Καραντώνη, του Κλέωνα Παράσχου, του Πέτρου Χάρη και του Αιμίλιου Χουρμούζιου), και την ψηφιοποίηση του αρχείου του Κωνσταντίνου Καβάφη, την οποία έχει εξαγγείλει το Ίδρυμα Ωνάση.
*Σ.Σ.: Η ‘Μεγάλη Κοινωνία’ (Big Society), υπήρξε η πολιτική ιδέα – ναυαρχίδα του μανιφέστου του Συντηρητικού Κόμματος της Βρετανίας στις βουλευτικές εκλογές του 2010. Σήμερα, αποτελεί μέρος του νομοθετικού προγράμματος της κυβερνητικής Συμφωνίας Συνασπισμού των Συντηρητικών και των Φιλελεύθερων Δημοκρατών.
Σχετικά Θέματα
Το Principia Mathematica* του Ισαάκ Νεύτωνα στο διαδίκτυο από το Πανεπιστήμιο του Καίμπριτζ
Κορυφαίοι Κριτικοί Λογοτεχνίας των αρχών του 20ου αιώνα on line από το ΕΚΕΒΙ
Δωρεάν Download από τη Βρετανική Βιβλιοθήκη
