Από τον Γαλιλαίο στον Αϊνστάιν |
Ένα αξιοθαύμαστο και συνθετικό συγγραφικό επίτευγμα
αποτελεί ο τόμος Η Φιλοσοφία της Φυσικής του Roberto Torretti, ένα βιβλίο που ξεδιπλώνει και εξετάζει την ιστορική εξέλιξη για την αλληλεπίδραση της φυσικής με τη φιλοσοφία από τον 17ο αιώνα μέχρι τα τέλη του 20ου. Ο συγγραφέας παρακολουθεί την εξέλιξη της φυσικής από τον 17ο αι., όταν δημιουργήθηκαν τα σύγχρονα θεμέλια της φυσικής επιστήμης μέχρι το τέλος του 20ού αιώνα – από τον Γαλιλαίο και τον Νεύτωνα, τον Μάξγουελ και τον Μπόλτσμαν, τον Αϊνστάιν και τους θεμελιωτές των κβαντικών θεωριών- και συζητά φιλοσοφικές απόψεις όχι μόνο φυσικών αλλά και διανοητών που πραγματεύθηκαν τις γνωσιολογικές και μεθοδολογικές διαστάσεις της φυσικής.
Της Ελπίδας Πασαμιχάλη
Το βιβλίο δεν παραβλέπει τη μετάβαση από τη φυσική φιλοσοφία του Αριοτοτέλη στη νεότερη φυσική φιλοσοφία , ενώ δίνει μεγάλη έμφαση στις πρωτογενείς πηγές αλλά και στην προέλευση των όρων της φυσικής ή της φιλοσοφίας οι οποίες αρχίζουν να εμφανίζονται στην αρχαία ελληνική γραμματεία και όχι μόνο στον Αριστοτέλη αλλά και στον Αισχύλο, τον Πίνδαρο, τον Ηρόδοτο, τον Όμηρο, τους πλατωνικούς διαλόγους αλλά και στους Πατέρες της Ελληνορθόδοξης Εκκλησίας.
Όπως δηλώνει με σαφήνεια ο ίδιος ο συγγραφέας στον πρόλογο, το βιβλίο εστιάζει στη φιλοσοφία της φυσικής και όχι στη φιλοσοφία περί φυσικής Όπως αναφέρει χαρακτηριστικά: “Μια φλέβα φιλοσοφικής σκέψης σχετικά με τα φαινόμενα της φύσης διατρέχει την ηλικίας τεσσάρων αιώνων παράδοση της φυσικής και διατηρεί τη συνοχή της τελευταίας. Αυτή η φιλοσοφία στην φυσική έχει περισσότερο βάρος στο βιβλίο απ’ ότι οι στοχασμοί των φιλοσόφων σχετικά με τη φυσική. Συνεπώς η μελέτη μας για την εξέλιξη της νεότερης και σύγχρονης φιλοσοφίας της φυσικής θα δώσει μεγάλη έμφαση στην εννοιολογική ανάπτυξη της ίδιας της φυσικής”.
Το βιβλίο, εκτός από τα σημεία στα οποία αναφερθήκαμε ήδη, εστίαζει στους εξής σταθμούς που καθόρισαν την φιλοσοφία της φυσικής μέχρι τις μέρες μας. Αναλύει σε βάθος την κριτική φιλοσοφία τουKant με αφετηρία τις απόψεις των Leibniz και Berkeley για τη μαθηματική φυσική. Παρουσιάζει την εμφάνιση των μη ευκλείδιων γεωμετριών κατά τον 19ο αιώνα και τις οπτικές γωνίες με τις οποίες τις αντιμετώπισαν οιLobachevsky, Kleinκαι Riemann. Διερευνά την εμφάνιση των κλασσικών θεωριών για τα πεδία στη φυσική με επίκεντρο την ηλεκτρομαγνητική θεωρία του Maxwell. Αναφέρεται στα πειράματα που οδήγησαν στη θεμελίωση της θερμοδυναμικής, από τους Carnot, Joule, Helmboltz, Clausius και Kelvin. Εξηγεί τον τρόπο με τον οποίο οι έννοιες της τυχαιότητας και της πιθανότητας εισήχθησαν στη φυσική με τη διατύπωση της κινητικής θεωρίας και της στατιστικής μηχανικής των Maxwell, Boltzman.Συγκεντρώνει και παρουσιάζει διάφορες ετερόκλητες φιλοσοφικές προσεγγίσεις που αναπτύχθηκαν κατά τον 19ο αιώνα με κριτήριο την επίδραση που είχαν στη φιλοσοφία της επιστήμης του 20ου αιώνα. Αναλύει την δομή του χωροχρόνου Minkowskiκαι εκθέτει τα εννοιολογικά θεμέλια της Ειδικής Θεωρίας της Σχετικότητας, ενώ παραπέμπει στα παράδοξα και τις φιλοσοφικές προκλήσεις που έθεσε η συγκεκριμένη θεωρία. Περνά στην ανακάλυψη της Γενικής Θεωρίας της Σχετικότητας μέχρι της επινόηση των πληθωριστικών μοντέλων. Μιλά για την ανάπτυξη της Παλαιάς Κβαντικής Θεωρίας (1900 – 1925) από τους Plank, Bohr, Einsteinκ.ά. Παρουσιάζει την Μηχανική Πινάκων του Heisenberg, την μυατική μηχανική του Schrodinger, την ισοδυναμία τους κατά Noymanκαι την ερμηνεία τους κατά Born. Αναλύει τη σύγχρονη θεμελίωση της μη σχετικιστικής κβαντικής μηχανικής με υπόβαθρο τον μαθηματικό χώρο Hilbert. Πραγματεύεται τις κύριες εννοιολογικές καινοτομίας της μη σχετικιστικής κβαντικής μηχανικής. Περιλαμβάνει μια σύντομη αναφορά στις ιδιαιτερότητες των σχετικιστικών κβαντικών θεωριών πεδίων. Τέλος αναφέρεται κριτικά σε μια ευρεία γκάμα θεμάτων της φιλοσοφίας της επιστήμης του 20ου αιώνα, με παραδείγματα από τη φυσική.
Διακεκριμένος καθηγητής Φιλοσοφίας και επιστημολογίας στο Πανεπιστήμιο της Χιλής ο Roberto Torretti,στο τέλος του βιβλίου επεξηγεί το εννοιολογικό πλαίσιο των θεωριών της φυσικής αλλά και το μαθηματικό τους υπόβαθρο. Στο σημείο αυτό θα πρέπει να διευκρίνίσουμε ότι παρά το γεγονός ότι η μελέτη για τη “Φιλοσοφία της Φυσικής” αποτελεί ένα απαιτητικό βιβλίο, εν τούτοις δεν προϋποθέτει πανεπιστημιακές γνώσεις φυσικής για την κατανόηση από τον αναγνώστη. Είναι προσιτό σε μορφωμένους αναγνώστες με γνωσιακό υπόβαθρο δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης, που ωστόσ είχαν μια σχετική έφεση στη φυσική και στα μαθηματικά. Εννοτείται πως έιναι ένα εξαιρετικά διαφωτιστικό συμπλήρωμα για φοιτητές των φυσικών αλλά και μαθηματικών επιστημών που επιθυμούν να αποκτήσουν μια συγκροτημένη και συνεκτική άποψη για την επιστήμη τους.
Πραγματικό μεταφραστικό κατόρθωμα η απόδοση του βιβλίου στα ελληνικά από την Ανδρομάχη Σπανού, καθώς και η επιστημονική επιμέλεια του Αριστείδη Αραγεώργη, επίκουρου καθηγητή φιλοσοφίας των φυσικών και μαθηματικών επιστημών στο Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο, που συνεργάστηκαν για την παρουσιάση ενός επιστημονικά άρτιου και ελκυστικού έργου.
INFO
H Φιλοσοφία της Φυσικής
Roberto Torretti
Μετάφραση: Ανδρομάχη Σπανού
Επιμέλεια: Αριστείδης Αραγεώργης
Επιμέλεια σειράς: Αριστείδης Μπαλτάς
Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης 2012
Σελ. 607, Τιμή € 25
