Η «Κυριακή» αποτυπώνει το τέλος μιας εποχής και το χάραμα μιας καινούργιας
Μια αλληγορία δανεισμού προ ΔΝΤ
«Tην Κυριακή των εκλογών ψήφισα και ύστερα, παρακολουθούσα, όσα συνέβαιναν. Αισθανόμουν σαν να ζούσα σε ένα βιβλίο, σε μια ταινία. Όλο αυτό το σκηνικό από το πρωί, με τον κόσμο που ψήφιζε, μ’ εκείνους που παρακολουθούσαν τις δ
ηλώσεις από τα καφενεία, με τα exit polls, με τα αποτελέσματα, με την παραίτηση Καραμανλή, με την θριαμβολογία του Παπανδρέου, όλο αυτό μου φάνηκε πως ενείχε ένα μεγάλο ποσοστό θεατρικότητας. Η ουσία είναι πως αυτό που ένιωσα εκείνη τη μέρα ήταν μια αίσθηση επικείμενης τραγωδίας. Μια αίσθηση που εντάθηκε με το που έκλεισαν οι κάλπες. Οι δυο ήρωες μου κυκλοφορούν σε αυτό το πλαίσιο, ενώ η αναζήτησή μιας απάντησης για όσα τους καίνε με οδήγησε σε μια αλληγορία του δανεισμού, αρκετά προ ΔΝΤ» .
Συνέντευξη στην Ελπίδα Πασαμιχάλη
Αυτές τις εικόνες μου έδωσε ο Αλέξης Σταμάτης, μιλώντας για τις πηγές έμπνευσης στο τελευταίο του βιβλίο, με τον εύγλωττο τίτλο «Κυριακή». Ένα μυθιστόρημα κοινωνικό αλλά και βαθύτατα πολιτικό, που εστιάζει στην περίφημη Κυριακή των τελευταίων εκλογών μέσα από μια εκρηκτική, πρωτότυπη, ιδιόμορφη και ευρηματική ιστορία. Ένας σιωπηλός δεκαεννιάχρονος που μιλά με την αργκό των νέων και ένας μεσήλικας δημοσιογράφος, που χειρίζεται άριστα τη γλώσσα, δυο διαφορετικοί άνθρωποι, δύο διαφορετικοί κόσμοι, συναντιούνται, γνωρίζονται και προσπαθούν να λύσουν ένα μυστήριο, με φόντο τη σημερινή αθέατη Αθήνα. Ένα βιβλίο που ξεχωρίζει στο πλούσιο μυθιστορηματικό έργο του συγγραφέα και αποδεικνύει σπάνια ρεφλέξ!
Σε μια εποχή που η κρίση έχει σαρώσει το σύνολο της κοινωνικής ζωής στη χώρα, πιάνοντας την πλειοψηφία των ομοτέχνων του συγγραφέων περίπου στον ύπνο, ο Αλέξης Σταμάτης παρουσιάζει ένα απροσδόκητα επίκαιρο έργο, σαν …έτοιμο από καιρό! Ένα έργο όπου ο δημόσιος δανεισμός μεταφέρεται σ επίπεδο προσωπικό και παίρνει τη μορφή τοκογλυφίας. Όπως τονίζει ο ίδιος: «Ο δανεισμός δεν μας αφορά μόνο ως έθνος αλλά και ως μονάδες. Το βιβλίο αυτό επιχειρεί να αποτυπώσει το τέλος μιας εποχής και το χάραμα μιας καινούργιας.» Όταν του είπα ότι η «Κυριακή» είναι ίσως από τα καλύτερα βιβλία του, εκείνος μου απάντησε «Εγώ το αγαπώ πιο πολύ απ’ όλα».
Πώς ξεκίνησε η έμπνευση για την «Κυριακή»; Ήταν μια ιδέα που δούλευες από καιρό στο μυαλό σου;
Το βιβλίο αναδύθηκε μέσα από τον κεντρικό χαρακτήρα, τον Βασίλη. Έτυχε κάποια στιγμή να γνωρίσω ένα παιδί γύρω στα 19 – 20, από αυτά που μιλάνε με τη σύγχρονη αργκό, που είναι ντυμένα στα μαύρα, που λένε «έλα ρε homo», «πήγα σε άλλη πίστα» κλπ. Φυσικά ήξερα και άλλα τέτοια παιδιά, αλλά το συγκεκριμένο είχε κάτι στην αύρα του, που με έκανε να αναρωτηθώ ποια είναι η απόσταση ανάμεσα σ’ εκείνο που αρθρώνεται και σ’ αυτό που συνέβαινε στο κεφάλι του. Τι κοσμογονία θα γινόταν εκεί μέσα. Στη συνέχεια μου δημιουργήθηκε η ανάγκη να βρω μια αντίστιξη σε έναν άλλο ήρωα, τον Πέτρο, που είναι της γενιάς μου και βρίσκεται στον αντίποδα του Βασίλη. Αυτός είναι σε θέση να εκφραστεί με ένα πλουσιότατο λεξιλόγιο, έχει ξεκινήσει να γράφει ένα μυθιστόρημα, που δεν έχει τελειώσει ποτέ, έχει δουλέψει σε περιοδικά, έχει περάσει απ’ όλο αυτόν τον αντιφατικό οδοστρωτήρα που έχει ζήσει η δική μου γενιά.
Έχουμε δυο διαφορετικούς ήρωες και δύο διαφορετικούς κόσμους. Νομίζεις ότι είναι και δύο διαφορετικοί «πολιτισμοί»;
Νομίζω ότι οι δύο ήρωες στέκονται ισότιμα. Δεν έχουμε έναν παντογνώστη μεσήλικα που καθοδηγεί το νεαρό παιδί. Νομίζω μάλιστα ότι συμβαίνει και το αντίθετο. Νομίζω ότι αυτό το νέο παιδί, έχει μέσα του ένα θάρρος και μια καθαρότητα που μπορεί να προσφέρει και μια αισιόδοξη προοπτική στο τέλος.
«Πρέπει να αλλάξει βαθειά
στη ρίζα ο Έλληνας.
Να λάμψει το μάτι του και ο νους του»
Η δεκαετία του ’80 έχει ενοχοποιηθεί για πολλά το τελευταίο διάστημα. Πώς το βλέπεις;
Νομίζω ότι έχει ενοχοποιηθεί όλη η μεταπολίτευση. Όχι μόνο η δεκαετία του ’80. Την εποχή εκείνη άρχισε μια κατρακύλα, η οποία κάποια στιγμή έφτασε στο αποκορύφωμα. Δεν ήταν μόνο το οικονομικό, αλλά όλη η αισθητική της. Τι σήμαινε τελικά το να περνάμε καλά. Αυτή την κοινωνία της ψευδοευωχίας της έλλειψης προβληματισμού και της κατανάλωσης τη ζήσαμε όλοι και την ανεχτήκαμε. Ακόμη και σήμερα, ένα χρόνο μετά, υπάρχει κόσμος που ασχολείται με το life style, ενδιαφέρεται για το τι έγινε στο κάθε πάρτι . Όταν λοιπόν η φαντασιακή προβολή ενός μέρους τους ελληνικής κοινωνίας ακόμη και μετά την κρίση είναι αυτή η ψευτο-χλίδα και μάλιστα στην τουρκο-μπαρόκ της εκδοχή , όταν το κοινό θέλει αυτά τα σκουπίδια, αυτά τα σκουπίδια θα του δώσουν. Αν μάλιστα το κοινό συνεχίζει να θέλει σκουπίδια ακόμη και μετά από αυτό το χαστούκι, τότε λες ότι κάτι δεν πάει καλά και στον κουκούτσι, στον πυρήνα. Και όντως δεν πάει καλά.
Τι δεν πάει καλά λοιπόν;
Δεν υπάρχει ανάγκη για ουσιαστική γνώση, δεν υπάρχει αίσθηση ευθύνης και υπάρχει ακόμα ένα μεγάλο ποσοστό καλοπερασάκηδων. Επίσης, ένα μεγάλο μέρος μιας κομβικής, σημαντικής γενιάς νέων οδηγήθηκε στην αδράνεια. Εξ αιτίας των γονιών τους, που τους παρείχαν τα πάντα, είτε ήταν ο Ωνάσης, είτε ο ψιλικατζής. Όταν τα παιδιά μάθουν να τα έχουν όλα έτοιμα, τελικά αδρανοποιούνται. Βέβαια κοιτάζοντας κανείς πίσω, την προηγούμενη γενιά, βλέπει κάτι νεκροζώντανο. Κι έρχεται η ώρα της απείθειας, η όποια ωστόσο δεν έχει πόδια, δεν έχει βάση. Και όσο είναι αναγκαία η απείθεια στο νέο, άλλο τόσο είναι αναγκαία και η αυθεντικότητά της. Έτσι, δε βγαίνει ούτε από τους μεν ούτε από τους δε. Πρέπει να αλλάξει βαθειά στη ρίζα ο Έλληνας. Να λάμψει το μάτι του και ο νους του. Να μπορέσει να ξεφύγει από αυτή τη μιζέρια που του προετοιμάζεται.
«Συνέβη μια κάθετη,
άγρια τομή και έπιασε
την έμπνευση στα πράσα»
Έχω την αίσθηση ότι η πλειοψηφία των ομοτέχνων σου, βρέθηκαν απροετοίμαστοι γι αυτή την τρομερή καταιγίδα που έχει ξεσπάσει στη χώρα. Συμφωνείς;
Νομίζω ότι ισχύει το κλασικό, πως η πραγματικότητα, μερικές φορές ξεπερνά τη φαντασία. Όλο αυτό συνέβη με μια κάθετη, άγρια τομή και έπιασε την έμπνευση στα πράσα. Κανείς δεν περίμενε κάτι τέτοιο. Περιμέναμε μικρο-επιπλοκές, μικρο-αλλαγές, μικρο-καταστάσεις, υπο- πλοκές και ήλθε μια τεράστια πραγματικότητα που μας ξεπέρασε. Μια αφήγηση μεγαλύτερη του αναμενομένου. Μια υπερ- αφήγηση που είναι πάρα πολύ δύσκολο να την «ανταγωνιστείς» να τη «διαπλάσεις» να την «αποτυπώσεις» και μάλιστα εν θερμώ. Φοβάμαι ότι θα δούμε αρκετά «μεγαλόστομα» βιβλία γι’ αυτό το θέμα. Είναι πολύ δύσκολη η αποτύπωση μιας κρίσης, την ώρα που συμβαίνει. Από την άλλη έχουμε πολλούς εξαιρετικούς συγγραφείς στη χώρα που θα το καταγράψουν μέσα από τις διόδους που προσφέρει η καλή λογοτεχνία και ο χρόνος που προσφέρει την απαραίτητη απόσταση.
«Όταν το «λίπος»,
όχι μόνο το οικονομικό,
αλλά και το ψυχικό, λιώσει,
τότε τι θα γίνει;»
Η κρίση έχει δημιουργήσει και μια σύγχυση;
Ναι, τώρα επικρατεί μια σύγχυση, αλλά είναι φυσική. Δεν υπάρχει κάποιος μάγος, που αυτό το «κομμάτια και θρύψαλα» που λέγεται σημερινή Ελλάδα θα το τακτοποιήσει με ένα ραβδί, μέσα από αυτή την κρίση. Στις κρίσεις όμως φαίνεται και ο χαρακτήρας. Πως αντιμετωπίζεις τα δύσκολα; Γι αυτό και στη λογοτεχνία, μας ενδιαφέρουν τα πρόσωπα σε κρίση. Αν θεωρήσουμε ότι ο χαρακτήρας μας είναι η Ελλάδα, τότε για τι χαρακτήρα μιλάμε; Μια δημοκρατία που είναι σε εφηβική ηλικία. Μια χώρα που διαθέτει αυτό το μεγαλεπήβολο παρελθόν, το οποίο δεν ξέρει να διαχειριστεί, μια χώρα που όταν συζητά για την ιστορία της διχάζεται από την πρώτη πρόταση, μια χώρα, χωρίς συλλογική συνείδηση πολίτη που ακόμη δεν έχει λύσει βασικά ζητήματα ταυτότητας – και δεν εννοώ ιστορικής.
Πιστεύεις ότι η κρίση θα φέρει κάτι καλύτερο;
Αυτό είναι πολύ δύσκολο να το απαντήσει κανείς. Σε κάτι που δεν έχει ημερομηνία λήξης, πας με το «κάθε μέρα». Στο «κάθε μέρα», στο πώς θα τη βγάλουμε μέρα τη μέρα, ο Έλληνας, έχει κάποιες λύσεις. Είναι εφευρετικός. Όμως όταν και τα περισσεύματα τελειώσουν, όταν το «λίπος» όχι μόνο το οικονομικό αλλά και το ψυχικό, λιώσει, τότε τι θα γίνει;
«Εδώ παίζονται πολιτικοοικονομικά παιχνίδια
με όρους digital cloud
και η πολιτική μας αφήγηση
είναι ακόμα στο dial up»
Εκτιμάς πως μπορεί να υπάρξει κάποιο έντονο ξέσπασμα οργής;
Δεν υπάρχει αμφιβολία, ότι υπάρχει ένα έντονο θυμικό στον Έλληνα. Υπάρχει μια λεπτή γραμμή που μπορεί και να σπάσει. Είμαι κατά της βίας, από οπουδήποτε και αν προέρχεται. Είμαι υπέρ της έξυπνης αντίδρασης απέναντι σε ένα σύστημα που είναι τόσο smart που είναι σε θέση να απορροφά αμέσως ακόμα και αντιδράσεις τύπου Wikileaks. Με θλίβει το γεγονός ότι όλα, μα όλα τα κόμματα, λειτουργούν ακόμη με την παλιά λογική. Θα έλεγε κανείς ότι ακόμη και η πολιτική, με τα εργαλεία που έχει, θα έπρεπε να είναι σε θέση να παράξει έναν στοιχειώδη λόγο απέναντι σ αυτή τη λαίλαπα. Εδώ παίζονται πολιτικοοικονομικά παιχνίδια με όρους digital cloud και η πολιτική μας αφήγηση είναι ακόμα στο dial up.
Εσύ προσωπικά έχεις επηρεαστεί από το γενικότερο άσχημο κλίμα;
Με έχει επηρεάσει πάρα πολύ. Κατάλαβα πως όλα εκείνα που λέγαμε περί ασφάλειας, δεν ήταν παρά ένα τεράστιο παραμύθι. Κάτι που δεν είναι κατ’ ανάγκη και κακό. Σκοπός της ζωής μας δεν είναι να είμαστε ασφαλείς. Αυτό ήταν μια απίστευτη μπούρδα! Να χτίζεις και να χτίζεις ώστε να μην κινδυνεύσεις από κάτι. Για να ευτυχήσει κάνεις πρέπει να πάψει να σκέπτεται ως πρώτο πλάνο την ασφάλεια του. Εν κατακλείδι νομίζω ότι αν δεν μάθουμε και από αυτό πού μας έτυχε, δεν θα μάθουμε ποτέ.
ΑΠΟΣΠΑΣΜΑ ΤΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ
«Ρε εσύ, η μάνα σου κάτι έχει».
«Μπα, έτσι είναι»
«Όχι, κάτι έχει. Μην την φτύνεις έτσι. Ρισπέκτ. Σήμερα δεν είναι που…»
Σήμερα είναι, ναι. Πριν από ένα χρόνο ακριβώς τον έχασε. Κοφτό βλέμμα, πρώτης τάξεως. Ξυράφι, σαν το παρατσούκλι του. Οπισθοχώρηση Αργύρη. Τα εσκαμμένα, μην περνάς τα εσκαμμένα.
«Δεν πειράζει, ρε μαν, το πήρες σαν να σου ‘παιξα πουστιά, αλλά εγώ το εννοούσα αλλιώς, ρε…»
Παύση
«Σόρι, ρε χόμο»
Συγνώμη σιωπηλά δεκτή.
Η πίτσα τελείωσε. Ο υπουργός ψήφισε.
«Να πάω κι εγώ να το ρίξω το γαμημένο», ο Αργύρης
«Θα πας, ε;»
«Πατριώτης, ρε εσύ, πατρίδα. Από πού το πήραμε το Ντι-Εν-Έι; Να μην τιμήσουμε τη δημοκρατία; Εσύ δεν θα ψηφίσεις;»
«Μπα»
«Καλά, μετά έλα παραλία, ρε. Φάση θα ‘χει». (σελ 24 -25)
INFO
«ΚΥΡΙΑΚΗ»
ΑΛΕΞΗΣ ΣΤΑΜΑΤΗΣ
ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΚΑΣΤΑΝΙΩΤΗ
ΣΕΛ. 352, ΤΙΜΗ € 15
httpv://www.youtube.com/watch?v=gVyLT3bAgjM
ΒΙΟ
Ο Αλέξης Σταμάτης γεννήθηκε στην Αθήνα. Σπούδασε Αρχιτεκτονική στο ΕΜΠ και έκανε μεταπτυχιακά Αρχιτεκτονικής και Κινηματογράφου στο Λονδίνο. Έχει γράψει είκοσι βιβλία.
Το πρώτο του μυθιστόρημα, Ο έβδομος ελέφαντας (Κέδρος, 1998) εκδόθηκε στη Μεγάλη Βρετανία. Το Μπαρ Φλωμπέρ (πρώτη έκδοση, Κέδρος, 2000) εκδόθηκε στη Μεγάλη Βρετανία, τη Γαλλία, την Ιταλία, την Ισπανία, την Πορτογαλία και τη Σερβία. Η Αμερικάνικη φούγκα (Εκδόσεις Καστανιώτη, 2006) κέρδισε το Διεθνές Βραβείο Λογοτεχνίας του Αμερικανικού Ομοσπονδιακού Ιδρύματος Τεχνών και εκδόθηκε στις ΗΠΑ. Η Μητέρα Στάχτη (Εκδόσεις Καστανιώτη, 2005) εκδόθηκε στις ΗΠΑ και στην Τουρκία. Το πρώτο του παιδικό μυθιστόρημα, Ο Άλκης και ο λαβύρινθος (Εκδόσεις Καστανιώτη, 2009), τιμήθηκε με το Πρώτο Βραβείο του Κύκλου του Ελληνικού Παιδικού Βιβλίου.
Έχει δημοσιεύσει έξι ποιητικές συλλογές. Για τη δεύτερη συλλογή του, Αρχιτεκτονική εσωτερικών χώρων (Εκδόσεις Καστανιώτη, 2003), του απονεμήθηκε το 1994 από το Δήμο Αθηναίων το Πρώτο Βραβείο Ποίησης στη μνήμη Νικηφόρου Βρεττάκου. Ποιήματά του έχουν μεταφραστεί στη Μεγάλη Βρετανία.
Ο μονόλογός του Τελευταία Μάρθα παίχτηκε το 2008 στο «Θέατρο της Οδού Κεφαλληνίας». Δυο μονόλογοί του με τίτλο Γένεση ανέβηκαν το 2009 στο «Θέατρο Χώρα». Το θεατρικό του έργο Δακρυγόνα παρουσιάστηκε το 2010 στο «Θέατρο της Οδού Κεφαλληνίας».
