ΘΕΜΑ ΤΟΥ ΜΗΝΑ Σωκράτης Καμπουρόπουλος , Συνέντευξη «Το προφίλ του Έλληνα αναγνώστη»

Ο Έλληνας αναγνώστης είναι ένας μορφωμένος πολίτης του κόσμου

Αναγνώστης και βιβλίο: Μια ισχυρή και σταθερή σχέση, που αντέχει στο χρόνο. Αυτό είναι το κυριότερο συμπέρασμα της πρόσφατης έρευνας του ΕΚΕΒΙ για την αναγνωστική συμπεριφορά.

Ποιο είναι όμως το προφίλ του σύγχρονου Έλληνα αναγνώστη; Ποιος είναι αυτός ο «γνωστός –άγνωστος» που έχει αντισταθεί στην τηλεοπτική επιδρομή και στρέφεται στα βιβλία για ψυχαγωγία και ενημέρωση;  Είναι μορφωμένος; Εργάζεται; Μιλάει ξένες γλώσσες; Σε ποια πόλη κατοικεί; Ταξιδεύει; Τι ηλικία έχει; Είναι άντρας ή γυναίκα; Έχει ομοιότητες ο Έλληνας με τον Ευρωπαίο αναγνώστη; Σε αυτά και αρκετά ακόμη ερωτήματα απαντά στο Book Bar ο Σωκράτης Καμπουρόπουλος, ειδικός σύμβουλος του Εθνικού Κέντρου Βιβλίου και υπεύθυνος για την παρακολούθηση της Γ’ Πανελλήνιας Έρευνας Αναγνωστικής Συμπεριφοράς και Πολιτιστικών Πρακτικών του ΕΚΕΒΙ, που σας παρουσιάσαμε πρόσφατα.

Συνέντευξη στην Ελπίδα Πασαμιχάλη

Ποιο είναι το προφίλ του σύγχρονου Έλληνα αναγνώστη σύμφωνα με την Γ΄ Πανελλήνια Έρευνα; Είναι μορφωμένος; Μιλάει ξένες γλώσσες,; Ταξιδεύει; Εργάζεται;

Το προφίλ του «μέσου» Έλληνα αναγνώστη, όπως διαγράφεται μέσα από την έρευνα του ΕΚΕΒΙ, είναι ενός σύγχρονου ανθρώπου, ηλικίας 35-54 ετών, με μέση ή ανώτερη/ανώτατη μόρφωση, συχνότερα γυναίκας, με εξαρτημένη σχέση εργασίας, που μένει στην πόλη, μιλάει ξένες γλώσσες και ταξιδεύει στην Ελλάδα και το εξωτερικό περισσότερο από ότι ο μέσος πολίτης. Το εκπαιδευτικό επίπεδο είναι, σύμφωνα με τα ευρήματα της έρευνας, ο κυριότερος προσδιοριστικός παράγοντας για τη στάση απέναντι στο βιβλίο, και ακολουθούν η αστικότητα (για τα άτομα ανώτερης-ανώτατης εκπαίδευσης), το φύλο (για τα άτομα μέσης εκπαίδευσης), η γλωσσομάθεια και η προηγούμενη διαμονή σε χώρες του εξωτερικού για τα άτομα κατώτερης εκπαίδευσης.

H Θεσσαλονίκη ξεπερνά την Αθήνα

στους τακτικούς αναγνώστες

Αποδέχεστε την έννοια του «μέσου» αναγνώστη;

Η έννοια του «μέσου» αναγνώστη κρύβει συχνά τις πολλές και ενδιαφέρουσες διαφοροποιήσεις ενός πραγματικά πολύμορφου αναγνωστικού κοινού. Δεν αφήνει, λ.χ., να φανεί το ότι υπάρχει ένα 17% των αποφοίτων ΑΕΙ/ΤΕΙ και ένα 35% των αποφοίτων Λυκείου που δε διαβάζουν καθόλου βιβλία, παρόλο που έχουν τα μορφωτικά εφόδια, και ένα 25%, αντίστοιχα, των αποφοίτων Δημοτικού/Γυμνασίου που διαβάζουν (και μάλιστα, το 3% από αυτούς συστηματικά). Το ότι υπάρχει ένα 5% στις αγροτικές περιοχές που διαβάζει αρκετά και ένα 26% χαλαρότερα (ενώ, αντίστοιχα, η Θεσσαλονίκη ξεπερνάει για άλλη μια φορά την Αθήνα στη φιλαναγνωσία, όσον αφορά τους τακτικούς αναγνώστες). Η χαλαρή σχέση των φοιτητών, αλλά και όσων εργάζονται πολλές ώρες, όπως οι επιχειρηματίες και οι ελεύθεροι επαγγελματίες, με το διάβασμα. Ή και το γεγονός ότι το 7% όσων έλαβαν μέρος στην έρευνα δεν ήσαν ελληνικής καταγωγής, παρόλο που απάντησαν στα ελληνικά -το 4% ήσαν αλβανικής καταγωγής, 2% από χώρες της πρ. ΕΣΣΔ, κλπ.- με δυσκολίες πρόσβασης σε κείμενα στη μητρική τους γλώσσα.

Βιβλίο, Εφημερίδες ή Ίντερνετ; Πώς διαμορφώνονται σήμερα οι προτιμήσεις σε σχέση με το παρελθόν;

Σύμφωνα με την καταγραφή των προτιμήσεων του κοινού, πρώτες έρχονται οι εφημερίδες (28%), στην ίδια θέση όμως με τα βιβλία (27%) και στην τρίτη θέση έρχονται τα περιοδικά (14%). Ωστόσο, το βιβλίο έχει φτάσει στην ψηλότερη θέση στην κλίμακα προτίμησης, μέσα σε μια δεκαετία, ενώ αντίθετα, η δημοτικότητα των έντυπων μέσων -εφημερίδων και περιοδικών- μειώνεται διαρκώς (τα αντίστοιχα ποσοστά, σύμφωνα με την έρευνα  του 1999 ήταν: εφημερίδες 31%, βιβλία 24%, περιοδικά 19%). Παράλληλα, υπάρχει μια εντυπωσιακά μεγαλύτερη διείσδυση του διαδικτύου στη ζωή μας, η οποία αποτυπώνεται παντού. Το ποσοστό όσων δηλώνουν ότι αγοράζουν εφημερίδα 2-3 φορές την εβδομάδα ή πιο συχνά είναι 32%, ενώ όσων συνδέονται με το Internet το ίδιο συχνά είναι 34% (έναντι 15% το 2004).

Ο πυρήνας των

τακτικών αναγνωστών

παραμένει σταθερός

Υπάρχουν αλλαγές στην εικόνα που έχουμε σήμερα για τους αναγνώστες σε σχέση με προηγούμενες έρευνες; Αν ναι, ποιες είναι οι κυριότερες;

Σε σύγκριση με τις δυο προηγούμενες έρευνες, του 1999 και του 2004, ο πυρήνας των συστηματικότερων αναγνωστών, δηλαδή όσων δηλώνουν ότι διαβάζουν περισσότερα από 10 βιβλία το χρόνο, παρουσιάζει σημαντική σταθερότητα, αντιπροσωπεύοντας το 8,1% στις ηλικίες άνω των 15 ετών (έναντι του 8,6% το 2004 και 8,5% το 1999). Η ομάδα όσων δήλωσαν ότι διαβάζουν από 1-9 βιβλία το χρόνο, αυξήθηκε στο 34,2% (έναντι 25,4% το 2004), η ομάδα όσων δήλωσαν ότι διαβάζουν βιβλία μόνο για πρακτικούς ή επαγγελματικούς-επιμορφωτικούς σκοπούς, μειώθηκε στο 16,9% (έναντι 22,2% το 2004), και η ομάδα όσων δήλωσαν ότι δε διαβάζουν απολύτως κανένα βιβλίο, μειώθηκε στο 40,7% (έναντι 43,8% το 2004).

Η κρίση στρέφει τους πολίτες

στον αναστοχασμό

και στο …δανεικό βιβλίο!

Η κρίση έχει επηρεάσει την ανάγνωση; Την έχει βλάψει ή την έχει ωφελήσει;

Υπάρχει, θα λέγαμε μια διπλή τάση. Η οικονομική κρίση φαίνεται ότι έχει προβληματίσει τους πολίτες, και τους στρέφει προς το βιβλίο σε μια διαδικασία αναστοχασμού (σε βάρος, λ.χ., της παρακολούθησης των παραδοσιακών ΜΜΕ). Ταυτόχρονα, όμως, οι πρακτικές της επιπτώσεις, όπως η μείωση των χρημάτων τους και η αύξηση των υποχρεώσεων στη δουλειά, κάνει τη σχέση τους με το βιβλίο πιο περίπλοκη. Η έρευνά μας κατέγραψε αύξηση του ενδιαφέροντος για το βιβλίο, που αφορά σήμερα περισσότερους ανθρώπους, και, ταυτόχρονα, μείωση του αριθμού των βιβλίων που αγοράζουμε και διαβάζουμε,  καταφυγή στο δανεισμό από φίλους, συγγενείς και από βιβλιοθήκες, κλπ. Όπως παρατήρησε εύστοχα ο διευθυντής της Metron Analysis, Στράτος Φαναράς, στην παρουσίαση της έρευνας, «η κρίση δεν μπορεί να μας αποκόψει από όσα αγαπάμε, επηρεάζει όμως την ένταση της ενασχόλησής μας μ’ αυτά».

Υπάρχουν διεθνείς έρευνες που δείχνουν ότι οι οικονομικές κρίσεις στρέφουν το κοινό στο βιβλίο. Έχει παρατηρηθεί αντίστοιχη τάση και στην Ελλάδα;

Στη ερώτηση «για ποιον λόγο θα λέγατε ότι διαβάζετε, κυρίως; (για ψυχαγωγία, για αναζήτηση γνώσεων και πληροφοριών ή για την απόλαυση της τέχνης του λόγου)», το 60% των ερωτώμενων απάντησαν ότι διαβάζουν ταυτόχρονα, και για τους τρεις λόγους ενώ δεν υπάρχουν ενδείξεις ότι αυξήθηκαν τα ποσοστά της ανάγνωσης για ψυχαγωγία και «απόδραση». Βεβαίως, σύμφωνα με άλλα στοιχεία που έχει στη διάθεσή του το ΕΚΕΒΙ, με την εκδήλωση της οικονομικής κρίσης, το 2008, εμφανίζεται το παράδοξο φαινόμενο της μείωσης του αριθμού των εκδόσεων οικονομικών και θεωρητικών βιβλίων. Επίσης, η τρέχουσα έρευνα κατέγραψε αύξηση του ενδιαφέροντος για τη λογοτεχνία -ιδίως για το ιστορικό μυθιστόρημα και το μυθιστόρημα εποχής- και μείωση του ενδιαφέροντος για τις μελέτες και τα δοκίμια, που ίσως επιβεβαιώνει, ως ένα βαθμό, την υπόθεσή σας, παρόλο που η ίδια εξέλιξη δείχνει, εμμέσως, μια στροφή στη λογοτεχνία που συνδέεται και με γνωστικό περιεχόμενο.

Η αναγνωστική παιδεία στην Ευρώπη

είναι βαθύτερη σε σχέση με την Ελλάδα

Υπάρχουν ομοιότητες ανάμεσα στον Έλληνα αναγνώστη και στον Ευρωπαίο; Υπάρχουν διαφορές; Ποιες είναι οι κυριότερες;

Οι διαφορές ανάμεσα στον Έλληνα και τον Ευρωπαίο αναγνώστη είναι μεγάλες. Δεν είναι μόνο ποσοτικές αλλά και ποιοτικές. Δεν είναι μόνο, λ.χ., τα σημαντικά υψηλότερα ποσοστά όσων δηλώνουν ότι διαβάζουν έστω και ένα βιβλίο το χρόνο (που είναι 70%, περίπου, στην Κεντρική και 90-95% στη Β. Ευρώπη). Στις χώρες αυτές μιλάμε για αναγνωστική παιδεία και βαθύτερη σχέση με το βιβλίο μέσα στο χρόνο, για συστηματικότερο διάλογο στη δημόσια σφαίρα (από τις εφημερίδες μέχρι το διαδίκτυο), για ένα κριτικό και απαιτητικό αναγνωστικό κοινό. Η Ελλάδα είναι μια από τις λίγες ευρωπαϊκές χώρες στην οποία η επιτυχία των τίτλων των Ελλήνων συγγραφέων ξεπερνάει αυτή της μεταφρασμένης λογοτεχνίας, ακόμα και όσον αφορά «μεγάλα» ονόματα του χώρου -με λίγες μόνο, αξιομνημόνευτες εξαιρέσεις. Για τους ίδιους λόγους, η αντίστροφη πορεία της λογοτεχνίας μας προς το ευρωπαϊκό κοινό είναι τόσα χρόνια αμφίβολη, καθώς σπάνια καταφέρνει να κερδίσει την εμπιστοσύνη του.

Οι γυναίκες …πρωταθλήτριες στη λογοτεχνία!

Οι άντρες υπερτερούν σε όλα τα υπόλοιπα βιβλία!

Σε ποιο φύλο ανήκει η πλειοψηφία των αναγνωστών;

Οι γυναίκες είναι αυτές που διαβάζουν ως ποσοστό περισσότερο από τους άνδρες, με στοιχεία, όμως, χαλαρότερης έντασης στην αναγνωστική τους συμπεριφορά (διαβάζουν 5,7 βιβλία το χρόνο, κατά μέσο όρο, έναντι 6,1 των ανδρών). Το 9,4% των γυναικών δηλώνουν ότι διαβάζουν περισσότερα από 10 βιβλία το χρόνο (έναντι 6,8% των ανδρών). Ωστόσο, η κατεξοχήν υπεροχή τους αναδεικνύεται στο πεδίο των ασθενέστερων αναγνωστών: Το 40,2% των γυναικών δήλωσαν ότι διαβάζουν από 1-9 βιβλία το χρόνο, έναντι μόνο 28% των ανδρών. Οι γυναίκες διαβάζουν περισσότερο από τους άντρες βιβλία  λογοτεχνίας (μυθιστορήματα, διηγήματα και ποίηση), ψυχολογίας και θρησκείας, ενώ σε όλες τις άλλες θεματικές κατηγορίες (όπως π.χ., η ιστορία, η φιλοσοφία, τα ταξίδια, οι κοινωνικές επιστήμες, οι αρχαίοι συγγραφείς, το πολιτικό βιβλίο, οι τέχνες, οι θετικές επιστήμες), οι άντρες είναι αυτοί που υπερτερούν.

Ποια είναι ηλικία τους; Ποια είναι η σχέση της νεότερης γενιάς με την ανάγνωση;

Εάν πάρουμε ως μέτρο το ποσοστό του «δε διαβάζω βιβλία», αυτό αυξάνεται όντως με την αύξηση της ηλικίας των ερωτώμενων, και μάλιστα μετά τα 55 χρόνια (50%-60%, σε σύγκριση με 40,7% για τον μέσο όρο). Εάν, όμως, αναζητήσουμε τις προσφιλέστερες ηλικίες για όσους διαβάζουν «περισσότερα από 10 βιβλία το χρόνο», τέτοιες αναδεικνύονται οι ηλικίες 35-44 ετών (12,1% μέτριοι ως συστηματικοί αναγνώστες) και 45-54 ετών (13,1% μέτριοι ως συστηματικοί αναγνώστες), σε αντίθεση με τις νεότερες ηλικίες 15-24 και 25-34 ετών, όπου το ποσοστό των αφοσιωμένων αναγνωστών περιορίζεται στα επίπεδα του 7%, προς όφελος της «χαλαρότερης» ανάγνωσης 1-9 βιβλίων το χρόνο.

Πόσα βιβλία κατά μέσο όρο διαβάζει ο σύγχρονος αναγνώστης στην Ελλάδα;

Ο μέσος όρος των αναγνωσμένων βιβλίων μειώνεται (5,9 βιβλία, το 2010, έναντι 7 βιβλίων το 1999 -οι μισοί από όσους δήλωσαν ότι διαβάζουν βιβλία, διάβασαν έως 3 βιβλία, έναντι 4 το 1999).

Με ποια κριτήρια επιλέγεται ένα βιβλίο; Το θέμα του; Το όνομα του συγγραφέα; Τον εκδοτικό οίκο; Τη γνώμη των κριτικών; Τη μεταφορά του στη μικρή ή στη μεγάλη οθόνη;

Τα κυριότερα κριτήρια επιλογής των βιβλίων που διαβάζουμε είναι το θέμα τους (85%), ο συγγραφέας (39%), η γνώμη φίλων και συγγενών (34%), η περίληψη (33%), η κριτική στον Τύπο (27%), η τιμή του (18%), η μεταφορά του στον κινηματογράφο (10%), η συμβουλή του βιβλιοπώλη (9%), η βράβευσή του (8%), ο εκδοτικός οίκος (8%). Η αποτελεσματικότητα της διαφήμιση, αντίθετα, περιορίζεται στο 4%. Το αναγνωστικό κοινό εμφανίζεται, έτσι, σε μεγάλο βαθμό αυτάρκες και αδιαμεσολάβητο είτε από την κριτική, είτε από τη βράβευση ενός βιβλίου. Ο βαθμός επίδρασης της κριτικής υπερσκελίζει τη γνώμη των φίλων και συγγενών, για τους τακτικότερους αναγνώστες αλλά και σ’ αυτούς παραμένει ο τέταρτος κατά σειρά παράγοντας (34%).

Η τιμή του βιβλίου και τα eBooks

θα καθορίσουν τις εξελίξεις στο μέλλον

Μπορούν να γίνουν κάποιες προβλέψεις για το μέλλον;

Σύμφωνα με τα δεδομένα που έχουμε σήμερα στα χέρια μας, η οικονομική κρίση και η «κρίση χρέους» στη χώρα μας συνδέεται με διαρθρωτικά χαρακτηριστικά που δεν είναι δυνατόν να αντιμετωπιστούν πριν περάσουν μερικά χρόνια. Λαμβάνοντας υπόψη τα αποτελέσματα της έρευνας, επομένως, καθοριστικό ρόλο στις εξελίξεις σε σχέση με την ανάγνωση προβλέπεται ότι θα παίξουν:

– η τιμή του βιβλίου· η συζήτηση γι’ αυτό το θέμα έχει ήδη ξεκινήσει (ας μη ξεχνάμε, λ.χ., ότι οι «προσφορές» φτηνών βιβλίων στα περίπτερα άρχισαν πριν από πέντε χρόνια και ήδη έχουν διανεμηθεί περισσότεροι από 3.000 τίτλους.

-το ψηφιακό βιβλίο/eBook, θέμα που συνδέεται με το προηγούμενο σημείο· η ψηφιοποίηση και η διάθεση των κειμένων μ’ αυτό τον τρόπο φέρνει, γενικά, το κοινό σε μεγαλύτερη επαφή με το περιεχόμενο των βιβλίων, χωρίς το εμπόδιο της τιμής του χαρτιού· υπάρχουν, όμως, ανοιχτά ζητήματα που θα πρέπει να επιλυθούν, αρχίζοντας από την προσφορά κειμένων και τα πνευματικά δικαιώματα και φτάνοντας ως την τιμή των συσκευών ανάγνωσης, που είναι ακόμα λίγο «αλμυρή» στη χώρα μας

– η ανάπτυξη των βιβλιοθηκών, συμπεριλαμβανομένων και των ψηφιακών, και των δημόσιων  θεσμών ανάγνωσης (πολιτιστικά κέντρα των δήμων, πολυκέντρα, κλπ.).

info@bookbar.gr

Σχετικά θέματα (Links)

Γ’ Πανελλήνια Έρευνα Αναγνωστικής Συμπεριφοράς και Πολιτιστικών Πρακτικών του ΕΚΕΒΙ , Οι αναγνώστες είναι οι πιο δραστήριοι πολίτες!

CELLAR Older Entries