Από την ιδιοφυΐα στην παράνοια
«Οι ψυχασθενείς έχουν να κάνουν με το Άπειρο»
Υπάρχουν κοινά στοιχεία ανάμεσα στην ιδιοφυία και την τρέλα; Ποια σημεία επικοινωνίας και επαφής μπορούν να δημιουργηθούν ανάμεσα σε μία μαθηματική διάνοια και έναν απλό και σχετικά χαμηλού μορφωτικού επιπέδου ασθενή του ψυχιατρείου;
Της Ελπίδας Πασαμιχάλη
Αυτά είναι δύο θεμελιώδη ερωτήματα που θέτει ο Ντενί Γκετζ στο μυθιστόρημα «Η Έπαυλη των ανδρών», ένα από τα πιο διεισδυτικά και ανθρώπινα βιβλία του Γάλλου μαθηματικού και συγγραφέα. Ένα βιβλίο που πριν το ανοίξει κανείς, έχει την εντύπωση ότι θα αντιμετωπίσει την μαθηματική αυστηρότητα και αδιαλλαξία σε όλο της το μεγαλείο, για συνειδητοποιήσει από τις πρώτες κιόλας σελίδες, ότι πρόκειται για το αντίθετο ακριβώς.
Διότι «Η Έπαυλη των ανδρών» δεν είναι ένα μαθηματικό μυθιστόρημα. Πάνω από όλα είναι ένα μυθιστόρημα για την τέχνη της επικοινωνίας και της ψυχικής προσέγγισης ανάμεσα σε δύο προσωπικότητες με εντελώς διαφορετικές συντεταγμένες, που καταφέρνουν να προσεγγίσουν ο ένας τον άλλον χωρίς προκαταλήψεις ηλικίας, μόρφωσης και κοινωνικού επιπέδου και να ανταλλάξουν απόψεις , ιδέες και εμπειρίες. Είναι ένα μυθιστόρημα για τη δημιουργία μιας φιλίας.
Το ένα πρόσωπο είναι ο Χανς Σίνγκερ, μορφή την οποία ο συγγραφέας εμπνεύστηκε από τον κορυφαίο Γερμανό μαθηματικό και θεμελιωτή της Θεωρίας των Συνόλων, Γκέοργκ Κάντορ. Ο Κάντορ (1845-1918) που δημιούργησε τεράστια επανάσταση στα μαθηματικά εισάγοντας επίσημα την έννοια του απείρου, δέχτηκε τρομερές αμφισβητήσεις και επιθέσεις από συναδέλφους του μαθηματικούς, με αποτέλεσμα να παθαίνει τακτικές κρίσεις κατάθλιψης και να εισάγεται για θεραπεία σε ψυχιατρείο. Το μυθιστόρημα διαδραματίζεται εν έτει 1917, ένα χρόνο πριν το θάνατό του, την εποχή που ο Κάντορ είχε εισαχθεί στην ψυχιατρική κλινική του Πανεπιστημίου της Λούφσταντ. Αυτή είναι η «Έπαυλη των ανδρών».
Το άλλο πρόσωπο είναι ο νεαρός Γάλλος στρατιώτης, ο Ματτίας Ντιτούρ, πρώην μηχανοδηγός, πρώην αναρχικός, οπαδός του δολοφονημένους Ζορές και υιοθετημένος γιός μίας φτωχής εργατικής οικογένειας. Εισάγεται στο ψυχιατρείο έχοντας πάθει νευρικό κλονισμό στο πεδίο της μάχης από τις εκρήξεις των οβίδων.
Δύο πρόσωπα που εκφράζουν δύο διαφορετικές πλευρές του ίδιου του συγγραφέα, του Ντενί Γκετζ, όπως έχει παραδεχτεί ο ίδιος. Από την μία ο Χανς Σίνγκερ με τις αφηρημένες έννοιες και τη θεωρητική σκέψη, ο μαθηματικός Ντενί Γκέτζ, από την άλλη ο πολιτικοποιημένος και επαναστάτης νεαρός, που διαθέτει πολλά κοινά με τον ριζοσπαστικό Ντενί Γκετζ. Ο αντικομφορμισμός κοινό σημείο και στους δύο ήρωες. Οι δύο άνδρες θα βρεθούν συγκάτοικοι το δωμάτιο 14 της Έπαυλης των ανδρών και ανάμεσά τους θα δημιουργηθεί μία ζεστή φιλία.
Με διανοητικές ανησυχίες εφήβου ο Χανς Σίνγκερ, όπως αναμένει κανείς από μία ιδιοφυία, και απόλυτα αποστασιοποιημένος από τον ανδριάντα του που βρίσκεται στο προαύλιο του Πανεπιστημίου, θα βρει στο πρόσωπο του νεαρού μηχανοδηγού τον ιδανικό μαθητή. Όμως η σχέση που θα αναπτύξει μαζί του δεν είναι σχέση δασκαλίστικη. Η γνώση δεν είναι ο αυτοσκοπός, αλλά το μέσον για την επικοινωνία. Ούτε η στάση του Σίνγκερ είναι υπεροπτική και αυτάρεσκη. Όπως ξέρει να μιλά, άλλο τόσο ξέρει και να ακούει. Και ακούει όχι από ευγένεια και συγκατάβαση, αλλά από ενδιαφέρον. Και κάτι παραπάνω: Έχοντας απέναντί του έναν έξυπνο συνομιλητή, δεν αμφιβάλει ότι μπορεί να κατανοήσει τα ανώτερα μαθηματικά με τα οποία ο ίδιος ασχολείται, διότι γνωρίζει ότι ακόμη και για τις δυσκολότερες έννοιες υπάρχει απλός τρόπος διατύπωσης, για εκείνον που τις γνωρίζει σε βάθος.
Οι διάλογοι ή μάλλον οι συνομιλίες ανάμεσα στους δύο άνδρες, παρουσιάζουν ιδιαίτερο ενδιαφέρον. Στόχος του δεν είναι να προκύψει ένα συμπέρασμα όπως συμβαίνει στους διαλόγους με την πλατωνική και, κατ΄επέκταση, μαθηματική έννοια, αλλά να δημιουργηθεί η επικοινωνία. Πολλές φορές οι συζητήσεις μοιάζουν με παιχνίδι.
Όμως, από τα πιο σημαντικά στοιχεία του βιβλίου είναι πως στις σελίδες του η τρέλα παύει να είναι τόσο τρομακτική όσο νομίζουμε. Η τρέλα προσδιορίζεται περισσότερο ως ιδιαιτερότητα, παρά ως παρέκκλιση και με αυτή την έννοια ίσως δεν υπάρχει λόγος να αναζητεί κανείς τα κοινά σημεία της με την ιδιοφυία. Την ίδια στιγμή ο Γκετζ δίνει μία εξαιρετικής ευαισθησίας και τρυφερότητας εικόνα από τα ψυχιατρικά ιδρύματα των αρχών του εικοστού αιώνα. Κάνοντας τον άγνωστο και σκοτεινό κόσμο που κρύβεται πίσω από τους τοίχους τους, να φωτίζεται από τις ανθρώπινες ιστορίες των ασθενών τις οποίες παρακολουθεί χωρίς καμία προκατάληψη.
ΑΠΟΣΠΑΣΜΑ
«Οι ψυχασθενείς, οι νευρωτικοί, οι τρελοί, περισσότερο από τους άλλους, έχουν να κάνουν με το Άπειρο, διότι τα όρια, αυτά που περιορίζουν τον κοινό άνθρωπο και τον εμποδίζουν να τα υπερβεί, να περάσει απέναντι, όπως το γάλα ξεχειλίζει από μια κατσαρόλα…. αυτά τα όρια έχουν υποχωρήσει. Και αυτό, αυτό είναι το Άπειρο».
Από τον παράξενο συλλογισμό του χερ Σίνγκερ ο Ματτίας συγκράτησε μόνο τούτο: «Οι τρελοί ξεχειλίζουν σαν το γάλα από την κατσαρόλα». Και απότομα, η στυφή μυρωδιά καμένης κρέμας του χτύπησε τα ρουθούνια. Το γάλα άρχιζε να βράζει πάνω στη στόφα της μικροσκοπικής κουζίνας στο διαμέρισμα του Πρε-Σεν Ζερβέ. Η μητέρα έχυνε το γάλα μέσα στο μεγάλο πήλινο μπολ και στεκόταν πίσω του σαν φρουρός, περιμένοντάς τον να πιει και την τελευταία σταγόνα. Κι εκείνος έπινε μέχρι και την τελευταία σταγόνα, για να επιμηκύνει τη στιγμή που πάνω στους ώμους του ακουμπούσε το αβαρές βλέμμα της θετής του μητέρας. (σελ.57-58)
«Η Έπαυλη των Ανδρών»
ΝΤΕΝΙ ΓΚΕΤΖ
ΜΤΦΡ. ΓΙΩΡΓΟΣ ΠΑΡΛΑΛΟΓΛΟΥ
ΠΡΟΛ. ΤΕΥΚΡΟΣ Α. ΜΙΧΑΗΛΙΔΗΣ
ΨΥΧΟΓΙΟΣ 2008
ΣΕΛ. 384, ΤΙΜΗ € 16.00
Σχετικά θέματα (links)
-«Έφυγε» ο συγγραφέας και μαθηματικός Ντενί Γκετζ
–ΝΤΕΝΙ ΓΚΕΤΖ: «Το θεώρημα του παπαγάλου» (Best seller)
–Ντενί Γκετζ, Συνέντευξη «Η ουσία των Μαθηματικών είναι η ελευθερία»
–Ντενί Γκετζ, Συνέντευξη «Γιατί ο λαός της Ευρώπης δεν επαναστατεί;»
