Φόρος τιμής στον Νάνο Βαλαωρίτη

January 9, 2020

1182

«Είμαι ο πιο άγνωστος γνωστός συγγραφέας» Νάνος Βαλαωρίτης/

Κάποιους συγγραφείς-ανθρώπους είναι πολύ ωραίο να τους ακούς αλλά όχι τόσο να τους διαβάζεις. Κάποιους άλλους είναι πολύ ωραίο να τους διαβάζεις αλλά όχι τόσο να τους ακούς. Κάποιους τρίτους δεν μπορείς ούτε να τους ακούς αλλά ούτε και να τους διαβάζεις. Και κάποιους τέταρτους (που περισσότερο πρώτοι είναι, παρά τέταρτοι) μπορείς και θέλεις και είναι ικανοί να σε κάνουν και να τους ακούς και να τους διαβάζεις. Είναι αυτή η λογοτεχνική συνέπεια και παιδεία που συνοδεύει έναν άνθρωπο-συγγραφέα τόσο στην συγγραφική του ζωή όσο και στην προσωπική του, και που αλλιώς ονομάζεται πνευματική καλλιέργεια. Ο άνθρωπος-συγγραφέας που κατορθώνει κάτι τέτοιο (και δεν είναι καθόλου τυχαία η σειρά με την οποία χρησιμοποιώ αυτές τις δύο λέξεις: «άνθρωπος» και «συγγραφέας») οφείλεται πρώτ’ απ’ όλα στην πλήρη συγγραφική και πνευματική ωριμότητα και στο υψηλό επίπεδο στα οποία έχει ήδη φτάσει ο εκάστοτε γράφων και ομιλών.

Γράφει η Ξένια Κακάκη

Όμως δεν θέλω να μακρυγορήσω, αλλά ούτε και να αερολογήσω παραπάνω. Θέλω ευθύς αμέσως να δηλώσω τον λόγο για τον οποίο γράφω αυτό το κείμενο και μάλιστα βιάζομαι να προλάβω να το γράψω πριν την λήξη του τρέχοντος έτους 2019. Στην εκπνοή αυτού του χρόνου και αυτής της δεκαετίας, λοιπόν, και εν μέσω τόσων ανθρώπινων απωλειών που έλαβαν χώρα τον τελευταίο καιρό, και δη αυτόν τον χρόνο, θα πω αυτή που με στιγμάτισε περισσότερο κυρίως λόγω της προσωπικής σχέσης που υπήρχε. Αποτελεί όμως ταυτόχρονα και μια παγκόσμια –ας μου επιτραπεί αυτή η υπερβολή, εξάλλου εν τη υπερβολή, η αλήθεια- απώλεια γιατί στη ζωή υπήρξε μια πανανθρώπινη μορφή και επιρροή. Ο λόγος για τον Νάνο Βαλαωρίτη.

Γιατί όμως λέω «πανανθρώπινη μορφή»;

-Γιατί το έργο του με τον έναν ή τον άλλον τρόπο απλώθηκε και άγγιξε δυο ηπείρους και τέσσερις τουλάχιστον χώρες: Ελλάδα, Αγγλία, Γαλλία και Αμερική. Έγραψε και στις τέσσερις αυτές χώρες και (τρεις) γλώσσες, και επίσης δίδαξε (και έγραψε) στην Αμερική. Επέστρεψε έπειτα στην Ελλάδα και ασχολήθηκε με τα ελληνικά πράγματα και γράμματα, παραμένοντας όμως πάντα ενεργός και επίκαιρος για τα διεθνή και τα παγκόσμια.

Και γιατί μιλώ για «επιρροή»;

-Διότι είτε το συνειδητοποιούμε, είτε όχι, είτε τον είχαμε διαβάσει πλατιά, είτε όχι, είτε υπήρξε φίλος μας στενός/αγαπητός/άσπονδος/ή ό,τι άλλο, είτε απολύτως όχι –ένας απλώς γνωστός συγγραφέας που έτυχε να του πάρει κάποιος μια συνέντευξη, να τον επισκεφτεί στο σπίτι του για να τον γνωρίσει από κοντά, θέλησε ν’ ανεβάσει ένα θεατρικό του έργο στο θέατρο και γύρεψε να τον γνωρίσει, συνομίλησε μαζί του σ’ ένα ταξί ή σ’ ένα βιβλιοπωλείο, στον δρόμο ή στο τηλέφωνο, είτε γιατί τον συναναστράφηκε στα αγαπημένα του στέκια-καφενεία της εποχής, ή απλώς άκουσε μια συνέντευξή του στην τηλεόραση, ή τον διάβασε σε μια εφημερίδα («είμαι ο πιο άγνωστος γνωστός συγγραφέας», είχε δηλώσει κάποτε), ο Νάνος Βαλαωρίτης είχε έναν μοναδικό τρόπο να μεταδίδει ιδέες και γνώσεις, να δημιουργεί μια ατμόσφαιρα γύρω του και να δίνει σ’ αυτή την ατμόσφαιρα ένα επίπεδο, να ζεσταίνει τον χώρο που τον περιέβαλε με τις γνώσεις και τις ιδέες του, και να σε καθηλώνει με τις αφηγήσεις του, να σε μαγεύει.

Επηρέασε όχι γιατί έκανε τον εκάστοτε συνομιλητή του να ενστερνίζεται τα πιστεύω του (αυτό δεν ήταν ποτέ το ζητούμενο για τον Νάνο Βαλαωρίτη, απεναντίας απολάμβανε και επιζητούσε την χαρά του διαλόγου με συμφωνίες και διαφωνίες, και οπωσδήποτε με ανταλλαγή απόψεων) αλλά γιατί μέσα από την γνωριμία μαζί του –με όποιον από τους τρόπους περιέγραψα παραπάνω- έκανε τον συνομιλητή του να ανακαλύψει και να εκθάψει ο ίδιος τις ιδέες που είχε εντός του.

Η οικειότητα με την οποία σε περιέβαλε αποτελούσε αυτό ακριβώς το βήμα που χρειαζόσουν για να ανέβεις ένα σκαλοπάτι και να βρεθείς «αλλού», σε ένα άλλο επίπεδο. Σε αφουγκραζόταν, σου έδινε το περιθώριο, τον χώρο και τον χρόνο –σαν σωστός συνομιλητής- να μιλήσεις, να εκφραστείς και –ως άλλος Σωκράτης– εκμαίευε και ανέδιδε τις καλύτερές σου σκέψεις και ιδέες, σε έκανε να βρίσκεις τον δυνατό εαυτό σου. Αυτό το επίπεδο που επιτυγχανόταν, δηλαδή, ήταν μια υπόθεση καθαρά συλλογική, ομαδική. Εξάλλου, στην καθημερινή (κοινωνική) του ζωή δεν ήταν ποτέ μόνος ή μοναχικός, δεν λειτουργούσε ποτέ ως μονάδα, και γι’ αυτό άλλωστε το σπίτι του ήταν πάντοτε ανοιχτό στον κόσμο.

Τι μεγάλο κατόρθωμα από τη μια, και τι ακόμα μεγαλύτερο δώρο από την άλλη, και όλο αυτό να συμβαίνει με απόλυτη φυσικότητα και κανονικότητα, δίχως ίχνος έπαρσης ή έξαρσης, με την κατάλληλη δόση έκστασης μόνο… Αυτής της ικανής και αναγκαίας συνθήκης που χρειάζεται για ν’ ανακαλύψεις και να γίνεις η καλύτερη εκδοχή της ύπαρξής σου, του εαυτού σου.

Αντίο Νάνο

Σε ευχαριστώ και σε αποχαιρετώ και από εδώ αλλά χρησιμοποιώντας μόνο λέξεις και γράμματα. Γιατί στη μνήμη μου θα υπάρχεις πάντα σαν σκέψη και εικόνα, και πάντα θα σε τιμώ και θα σε θυμάμαι αιώνια. Η γνωριμία μου μαζί σου μου έβγαλε τον καλύτερο μου εαυτό σε επίπεδο προσωπικό και συγγραφικό, μακριά από οποιαδήποτε δεσμά και στερεότυπα.

Το «αιώνιος έφηβος» που σου είχε αποδοθεί δεν ήταν ορισμός καθόλου άστοχος ή τυχαίος. Ήταν απόλυτα εύστοχος και ακριβής. Την εφηβεία σου τη μετέδιδες στους γύρω σου με χιούμορ και με την χαρά της ζωής. Και την αιωνιότητα δίκαια την κέρδισες για σένα και μας την χάρισες κι εμάς –κάνοντάς την γρανάζι στο μυαλό μας, φτιάχνοντας πολλά και πλούσια μονοπάτια γνώσης και σοφίας.

Ήταν όλο αυτό, λοιπόν, μια τύχη που μετατράπηκε σε χάρη και χαρά. Κάτι που κράτησα στα χέρια μου με τιμή, και συνεχίζω στο εξής να κουβαλάω με μνήμη και –τρόπον τινά- υποχρέωση ηθική. Και πώς να γίνει αλλιώς άλλωστε…

Η ζωή μας μετά θάνατον είναι τώρα πια εγγυημένη.

info@bookbar.gr

Πέθανε ο Νάνος Βαλαωρίτης (CNN Greece)

Ποιητής, κριτικός, μελετητής, μεταφραστής, δοκιμιογράφος και μυθιστοριογράφος, ο Νάνος Βαλαωρίτης υπήρξε ένας από τους σημαντικότερους εκπροσώπους του μεταπολεμικού υπερρεαλισμού στην Ελλάδα.

Έχει στο ενεργητικό του πάνω από 35 βιβλία.

Ο Νάνος Βαλαωρίτης είχε γεννηθεί στη Λοζάνη της Ελβετίας το 1921 και ήταν γιος του διπλωμάτη Κωνσταντίνου Βαλαωρίτη και δισέγγονος του ποιητή Αριστοτέλη Βαλαωρίτη. Σπούδασε φιλολογία και νομικά στα πανεπιστήμια Αθηνών, Λονδίνου, Σορβόνης.

Δημοσίευσε πρώτη φορά σε ηλικία 18 χρονών.

Το 1944 δραπετεύει από την Ελλάδα της Κατοχής στην Τουρκία και από εκεί στην Μέση Ανατολή, όπου συναντά τον Σεφέρη, ο οποίος υπηρετούσε την εξόριστη ελληνική κυβέρνηση ως γραμματέας της ελληνικής πρεσβείας στο Κάιρο. Μετά από προτροπή του Σεφέρη, πηγαίνει στο Λονδίνο για να βοηθήσει στην ανάπτυξη λογοτεχνικών δεσμών μεταξύ Ελλάδας και Βρετανίας.

Γράφει άρθρα και μεταφράζει πρώτος στο Λονδίνο εκτενώς Έλληνες ποιητές της περίφημης Γενιάς του 1930 -Σεφέρη, Ελύτη, Εμπειρίκο, Εγγονόπουλο, Γκάτσο.

Στην Αγγλία ζει από το 1944 έως το 1953 και γνωρίζει τον Έλιοτ ,τον Γ.Χ Όντεν και τον Ντίλαν Τόμας και εργάζεται για τον Λούις ΜακΝις στο BBC.

Το διάστημα 1954-60 ζει στο Παρίσι, γνωρίζει τον Αντρέ Μπρετόν και τους υπερρεαλιστές.

Την περίοδο της χούντας αυτοεξορίστηκε στις ΗΠΑ,, όπου δίδαξε συγκριτική λογοτεχνία και δημιουργική γραφή στο Πανεπιστήμιο του Σαν Φρανσίσκο, μία θέση που κράτησε για 25 χρόνια.

Έχει τιμηθεί με τρία κρατικά βραβεία, εκ των οποίων αρνήθηκε το πρώτο.

Το 1976 αρνήθηκε να γίνει αντεπιστέλλον μέλος της Ακαδημίας Αθηνών, ενώ το 1996 του απονεμήθηκε το βραβείο της National Poetry Association (Aμερικανική Εταιρεία Ποίησης) με το οποίο είχαν τιμηθεί οι Φερλινγκέττι και Γκίνσμεργκ.

Στο Παρίσι γνωρίστηκε τη μελλοντική σύζυγο του, την Αμερικανίδα ζωγράφο Μαρί Γουίλσον (1922 – 2017). Παντρεύτηκαν το 1960 και απέκτησαν τρία παιδιά, τον Ντίνο, τη Ζωή και την Κατερίνα.

Το 2009 τιμήθηκε με το Μεγάλο Βραβείο Λογοτεχνίας για το σύνολο του έργου του. (Διαβάστε επίσης: Νάνος Βαλαωρίτης – Μεγάλο Κρατικό ΒραβείοΛογοτεχνίας:«Ο κάθε Έλληνας κατ’ αρχήν μισεί το κράτος και τα Κρατικά Βραβεία είναι μια προέκταση του κράτους»)