Η κρυφή λάμψη των απλών ανθρώπων
Επανέκδοση βιβλίου της Αντωνίας Ζεβόλη – Νταουντάκη
Το παλίμψηστο της Ελλάδας. Οι αναβαθμοί της ιστορίας της στο πέρασμα των χρόνων. Το μωσαϊκό των εικόνων της, μέσα από τη ζωή των ανθρώπων της, η ανάσα της, καθώς πορεύεται στο δύσβατο δρόμο αυτής της ιστορίας, και η φωνή της, καθώς διηγείται τα πάθη της, το θάνατο και την ανάστασή της, κατά τη διάρκεια των δεκαετιών του 20ου αιώνα.
Μια φωνή που ζωντανεύει στο πρόσωπο μιας γυναίκας – πρότυπο από κάθε άποψη, και των μελών της οικογένειάς της. Μια φωνή, που διαποτίζει τις σελίδες της μυθιστορηματικής βιογραφίας της Φαμέγιας, αυτού του εξαιρετικού βιβλίου της Αντωνίας Ζεβόλη – Νταουντάκη, το οποίο επανεκδόθηκε πρόσφατα από τις εκδόσεις Εύμαρος.
Γράφει η Δάφνη Μαρία Γκυ-Βουβάλη
Η Φαμέγια πρωτοεκδόθηκε από τις εκδόσεις Γαβριηλίδης το 2014, κι έγινε από την πρώτη στιγμή ανάρπαστη. Η Αντωνία Ζεβόλη – Νταουντάκη πρόβαλλε τότε μια νέα συγγραφέας, που εγκαινίαζε την είσοδό της στον λογοτεχνικό χώρο με τρόπο συναρπαστικό.
Όταν το 2021, μετά τον θάνατο του εκδότη Σάμη Γαβριηλίδη, τα έργα δεκάδων λογοτεχνών κατασχέθηκαν και πολτοποιήθηκαν, το πλήγμα για όλους ήταν μεγάλο.
Οκτώ χρόνια μετά όμως η Ζεβόλη – Νταουντάκη έχει επιβεβαιώσει την αξία της με τον καλύτερο τρόπο, αφού συνεχίζει τη συγγραφική πορεία της με την ίδια ορμή και το ίδιο πάθος απέναντι στους αναγνώστες της.
Ας πάμε όμως στη Φαμέγια, αφού μ’ αυτήν θ’ ασχοληθούμε σήμερα. Διότι κατά πρώτον η επανέκδοσή της όχι μόνο επισφραγίζει την προηγούμενη εκδοτική επιτυχία της, αλλά και επιβεβαιώνει την επικαιρότητα της φωνής της – και της φωνής μας – στους χαλεπούς καιρούς που ζούμε, η οποία απαιτεί για τη χώρα μας ένα πιο ανθρώπινο μέλλον και μια καλύτερη ζωή. Και κατά δεύτερον, διότι το σύνολο των όσων οικοδομούν την Φαμέγια, καταγράφει ιστορικά γεγονότα και καταστάσεις με την αμεσότητα των λόγων των ίδιων των συντελεστών και των αποδεκτών τους, και αποτελεί παρακαταθήκη για τις επερχόμενες γενιές.
Η γλυκύτητα και η γοητεία την οποία ασκεί η Φαμέγια για να βυθιστεί κανείς στις σελίδες της είναι μοναδική, και η γλώσσα της αποδιπλώνεται απλή και πλούσια ταυτόχρονα, ενώ το περιεχόμενό της «εξακτινώνεται» σε πολλές συνιστώσες.
Κατ’ αρχήν, η πανεθνική παράμετρος, ο περήφανος και ακατάβλητος μέσα στα χρόνια αγώνας της Ελλάδας και του λαού της για ένα καλύτερο μέλλον, αποτυπώνεται με τον γλαφυρότερο τρόπο στο πρόσωπο της κυριότερης ηρωίδας του βιβλίου, της Ευτυχίας Κασελάκη.
Η πολυκύμαντη προσωπική ιστορία αυτής της γυναίκας, μαζί με την ιστορία των μελών της οικογενείας της, βαδίζει παράλληλα, ταυτίζεται και αντικατοπτρίζει ολόκληρη την εξίσου πολυτάραχη πολιτική, κοινωνική και οικονομική ιστορία της χώρας μας στη διάρκεια του 20ού αιώνα.
Η κοινωνική διαστρωμάτωση του πληθυσμού από τις αρχές αυτού του αιώνα μέχρι σήμερα, ξεκινώντας από τις παρυφές της ελληνικής επαρχίας, η οποία στο βιβλίο συγκεκριμενοποιείται στη μεγαλόνησο Κρήτη, και φτάνοντας μέχρι το κέντρο της πρωτεύουσας Αθήνας, καθώς και η δεινή θέση της γυναίκας μέσα σ’ αυτόν τον ευρύ χωροχρόνο, διαγράφονται επίσης ξεκάθαρα.
Το πολύπαθο, αλλά πάντα ζωντανό και αγέρωχο πρόσωπο της Κρήτης, είναι η τρίτη συνιστώσα. Χαρτογραφείται λεπτομερώς μέσα από πλείστα ιστορικά, λαογραφικά και γλωσσικά στοιχεία, που χρησιμοποιούνται αφειδώς στο κείμενο, από την εποχή ακόμη της «Κρητικής Πολιτείας», η οποία προηγήθηκε της ένωσης της Κρήτης με την Ελλάδα το 1913.
Χαρακτηριστικά και μόνο θα αναφέρουμε τον τίτλο του βιβλίου, Η Φαμέγια, ο οποίος αν και προέρχεται ετυμολογικά από τη λέξη «φαμίλια» (οικογένεια), δεν έχει καθόλου αυτή τη σημασία: «φαμέγιος» και «φαμέγια» στο κρητικό γλωσσικό ιδίωμα, σημαίνει «υπηρέτης» και «υπηρέτρια» στη δούλεψη τρίτων, και μάλιστα καταγινόμενος με κάθε είδους εργασία, και χωρίς ωράριο, από το πρωί ως το βράδυ.
Συνεπώς η Φαμέγια είναι ο αγωνιζόμενος άνθρωπος, η περήφανη αγωνιζόμενη γυναίκα για την ελευθερία, την ανεξαρτησία και την αυτοδιάθεσή της, με όποιες προεκτάσεις, προσωπικές, κοινωνικές, φυλετικές, οικονομικές και εθνικές, μπορεί να προσδώσει κανείς σ’ αυτό.
Η Ευτυχία Κασελάκη είναι μια πάμφτωχη κοπέλα από το ορεινό χωριό Μαράλια της νοτιοδυτικής Κρήτης, που αναγκάζεται να γίνει φαμέγια όταν ο πατέρας της πεθαίνει, αφήνοντας πίσω του ορφανά επτά κορίτσια, την μητέρα τους και έναν γιο, ο οποίος τελικά φεύγει μετανάστης στην Αμερική.
Η ζωή της είναι αυτό που λέμε «μυθιστορηματική» μέχρι την ημέρα που πεθαίνει, τον Μάρτιο του 1992, γιαγιά πια, στην Αθήνα. Η ακτινοβολία της ωστόσο, και η προσωπικότητά της, την καθιστά σύμβολο αγώνα.
Η Ευτυχία είναι αρχόντισσα. Ένας χαρισματικός άνθρωπος, απ’ αυτούς που «δημιουργούν στον περίγυρό τους ένα μαγνητικό πεδίο», όπως εξομολογείται η ίδια η συγγραφέας και εγγονή της, ακόμη κι όταν οι αντιξοότητες της ζωής ορθώνουν μπροστά τους τείχος. Είναι «ο ήρωας της διπλανής πόρτας». Και γίνεται ένας θηλυκός γενάρχης.
Οι λεπτομέρειες της ζωής της και της ζωής των ανθρώπων που την περιβάλλουν, και που δεν είναι άλλοι από τα παιδιά και τα εγγόνια της, όχι απλώς δεν κουράζουν τον αναγνώστη, αλλά αντίθετα, του γεννούν συγκίνηση και θαυμασμό. Η Ευτυχία και ο συνονόματος σύζυγός της Ευτύχης Κασελάκης γίνονται σύμβολα ενός κεραυνοβόλου έρωτα που διαρκεί, και μιας παροιμιώδους οικογενειακής ενότητας και αγάπης.
Όλα τα γεγονότα, και σχεδόν όλα τα ονόματα που αναφέρονται στο βιβλίο είναι αληθινά, ενώ το κάθε κεφάλαιο το αφηγείται και διαφορετικό μέλος της οικογένειας, υπό μορφή μαρτυρίας.
Από ιστορικής πλευράς, θα ξεχωρίσουμε την αφήγηση της απελευθέρωσης των Ιωαννίνων το 1913, τις ζοφερές διηγήσεις της Κατοχής και του Εμφυλίου, την ανοικοδόμηση της γοργά αναπτυσσόμενης τότε, και φερέλπιδος μεταπολεμικής Ελλάδας.
Από λαογραφικής πλευράς, θα σταχυολογήσουμε τουλάχιστον τον καταπληκτικό παραδοσιακό κρητικό γάμο, έτσι όπως πραγματοποιούνταν ακόμη το 1946. Ενώ, ολοκληρώνοντας την κριτική μας προσέγγιση, δεν μπορούμε να μην επισημάνουμε το γλυκό τέλος της ιστορίας, η συγγραφή της οποίας αποτελούσε υπόσχεση ζωής για την συγγραφέα.
INFO
Η Φαμέγια
Αντωνία Ζεβόλη – Νταουντάκη
Εκδόσεις Εύμαρος
Σελ. 392 Τιμή € 15
Αντωνία Ζεβόλη – Νταουντάκη , ΒΙΟ
«Γεννήθηκα όταν οι άνθρωποι προσπαθούσαν ν’ ανασάνουν, μετά την κατάρα δύο πολέμων. Μεγάλωσα όταν τα παιδιά παίζανε ακόμα στους δρόμους και τις αυλές. Η εφηβεία μου βλάστησε στη μαυρίλα της επτάχρονης δικτατορίας. Σπούδασα στο Τμήμα Πολιτικής Επιστήμης του Πάντειου Πανεπιστήμιου και στη Νομική Σχολή Αθηνών, μέσα στο βράσιμο της φοιτητικής εξέγερσης. Βρήκα τον σύντροφό μου όταν τα αισθήματα ήταν ακόμα αληθινά. Πρόλαβα να μεγαλώσω τα παιδιά μου όταν οι ελπίδες ήταν ακόμα παρούσες. Έγραφα όλα αυτά τα χρόνια κείμενα, διηγήματα, σκέψεις και ποιήματα, που τα έκλεινα στο συρτάρι, μάλλον από παλιομοδίτικη αιδημοσύνη. Τέλειωσα αυτό το βιβλίο, όταν το φως της ελπίδας άρχισε να λιγοστεύει στην πατρίδα».
